Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CK 445/03
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 maja 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jan Górowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marek Sychowicz
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z powództwa Miejskiego Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej W. S.A. w W.
przeciwko Skarbowi Państwa - Ministrowi Zdrowia
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 19 maja 2005 r., kasacji strony
pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 9 maja 2003 r., sygn. akt I ACa (…),
zmienia zaskarżony wyrok i poprzedzający go wyrok Sądu Okręgowego w W. z
dnia 25 czerwca 2002 r. sygn. I C (…) w ten sposób, że oddala powództwo w
całości i odstępuje od obciążenia pozwanego kosztami procesu.
Uzasadnienie
Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej W. S.A. w W. domagało się
zasądzenia od Skarbu Państwa Ministra Zdrowia kwoty 530 904,43 zł z ustawowymi
odsetkami od dnia 15 listopada 2001 r., tj. od dnia wniesienia pozwu, tytułem zapłaty za
energię cieplną dostarczoną w okresie od lipca do grudnia 1998 r. byłemu Szpitalowi
Klinicznemu w W. (kwoty 304 255,08 zł z tytułu należności głównej i 266 649,35 zł
odsetek za opóźnienie wyliczonych do dnia 14 listopada 2001 r.).
2
Pozwany Skarb Państwa wniósł o oddalenie powództwa zarzucając, że
należność główna i uboczna uległy przedawnieniu.
Wyrokiem z dnia 25 czerwca 2002 r. Sąd Okręgowy w W. zasądził od pozwanego
Skarbu Państwa Ministra Zdrowia na rzecz powoda Miejskiego Przedsiębiorstwa
Energetyki Cieplnej S.A. kwotę 136 162 zł, z ustawowymi odsetkami od dnia 15
listopada 2001 r. i oddalił powództwo w pozostałej części.
Sąd ustalił, że powódka na podstawie umowy z dnia 20 kwietnia 1996 r.
dostarczała Państwowemu Szpitalowi Klinicznemu w W. energię cieplną, na którą
wystawiała faktury. Za okres od lipca do grudnia 1998 r. należność z tego tytułu
wyniosła 304 205,08 zł i nie została uregulowana. Zobowiązanie to zostało potwierdzone
przez główną księgową Samodzielnego Szpitala Klinicznego w W. i zostało przekazane
Ministerstwu Zdrowia celem oddłużenia.
Odsetki za opóźnienie w zapłacie kwoty 304 649,35 zł wyliczone do dnia
wniesienia pozwu, tj. do dnia 14 listopada 2001 r. wyniosły 226 649,35 zł, natomiast
wyliczone do chwili przedawnienia roszczenia głównego - kwotę 136 162,01 zł i w takiej
części zostało uwzględnione powództwo.
Według oceny Sądu Okręgowego roszczenie główne uległo przedawnieniu
z upływem dwuletniego terminu (art. 554 w zw. art. 555 k.c.). Potwierdzenie salda przez
księgową stanowiło czynność faktyczną, a nie uznanie długu, zwłaszcza, że może ono
nastąpić tylko przez podmiot upoważniony (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26
kwietnia 1995 r., III CZP 39/95, OSNC 1995, nr 9, poz. 120). Jednocześnie wyraził
zapatrywanie, że odsetki za opóźnienie, jak i odsetki umowne (kapitałowe), są
świadczeniami okresowymi, wobec czego podlegają przedawnieniu trzyletniemu (art.
118 k.c.). Wskazał, że roszczenie o zapłatę odsetek za opóźnienie uzyskuje z chwilą
powstania byt niezależny od długu głównego i ulega przedawnieniu według własnych
reguł, tzn. osobno za każdy dzień opóźnienia, w związku z czym może być dochodzone
również po upływie przedawnienia roszczenia głównego (por. np. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 19 stycznia 1990 r., IV CR 294/89, OSNCP 1991, nr 2-3, poz. 33),
przy czym w wypadku podniesienia przez dłużnika zarzutu przedawnienia, odsetki
podlegają uwzględnieniu tylko za okres do chwili przedawnienia roszczenia głównego
(por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 1995 r., III CZP 156/95, OSNCP
1996, nr 3, poz. 31).
3
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 9 maja 2003 r. apelację pozwanego w części
dotyczącej roszczenia głównego i odsetek oddalił, podzielając w całości ustalenia
faktyczne, jak i argumentację prawną Sądu pierwszej instancji.
Skarb Państwa Minister Zdrowia w kasacji opartej na naruszeniu art. 554 k.c. i
art. 118 k.c. przez błędną wykładnię wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez
oddalenie powództwa w całości.
Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 13 maja 2004 r. odroczył wydanie
orzeczenia i przedstawił składowi siedmiu sędziów Sądu Najwyższego do
rozstrzygnięcia następujące zagadnienie prawne: „czy roszczenie o zapłatę odsetek za
opóźnienie w zapłacie ceny wynikającej z umowy sprzedaży zawartej w zakresie
działalności przedsiębiorstwa (art. 554 k.c.) przedawnia się w takim terminie jak
świadczenie główne”.
Uchwałą siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2005 r.
zagadnienie to zostało rozstrzygnięte w następujący sposób: „ustanowiony w art. 118
k.c. termin przedawnienia roszczeń o świadczenia okresowe stosuje się do roszczeń o
odsetki za opóźnienie także wtedy, gdy roszczenie główne ulega przedawnieniu w
terminie określonym w art. 554 k.c. Roszczenie o odsetki za opóźnienie przedawnia się
jednak najpóźniej z chwilą przedawnienia się roszczenia głównego. W jej uzasadnieniu
potwierdzony został ugruntowany w judykaturze i przeważający w doktrynie pogląd, że
odsetki są świadczeniem okresowym. W zakresie wzajemnych relacji ogólnych terminów
przedawnienia określonych w art. 118 k.c. wyjaśnił, że najpierw wymaga zbadania to,
czy roszczenie jest roszczeniem o świadczenie okresowe. Jeżeli odpowiedź jest
pozytywna, to roszczenie, choć jest jednocześnie związane z prowadzeniem
działalności gospodarczej przedawnia się z upływem terminu właściwego dla roszczeń
o świadczenia okresowe. Dwa pozostałe terminy wymienione w art. 118 k.c. dotyczą
roszczeń o te świadczenia, które nie mają charakteru okresowego. W konsekwencji z
upływem trzechletniego terminu przedawnienia ustanowionego dla roszczeń
okresowych przedawniają się w zasadzie wszystkie roszczenia o odsetki za opóźnienie,
tj. zarówno wykazujące związek z prowadzeniem działalności gospodarczej, jak i nie
wykazujące tego związku.
W uchwale składu powiększonego Sąd Najwyższy przyjął też, że szczególny
termin przedawnienia roszczeń o świadczenia okresowe może wynikać tylko z takiego
przepisu, którego treść wskazuje na to, że przewidziany w nim termin dotyczy właśnie
takich roszczeń. W przeciwnym razie niejasny stałby się sens dokonanego w art. 118
4
k.c. wyodrębnienia roszczeń o świadczenia okresowe i ustanowienia dla nich
oddzielnego ogólnego terminu przedawnienia. Przepis ten nie jest bowiem przepisem
szczególnym w stosunku do art. 118 k.c. w zakresie ustanowionego w nim terminu
przedawnienia roszczeń o świadczenia okresowe.
Sąd Najwyższy wskazał jednak, że sytuacje w których termin przedawnienia
roszczeń o odsetki za opóźnienie jest dłuższy od terminu przedawnienia roszczenia
głównego pozostają w sprzeczności z potrzebą szybszego sankcjonowania
bezczynności wierzyciela w zakresie dochodzenia roszczeń o odsetki. Mając to na
uwadze, a także rozwiązania innych systemów prawnych przyjął, że wywodząca się z
akcesoryjności reguła, zgodnie z którą z przedawnieniem się roszczenia głównego
przedawniają się roszczenia o odsetki, choćby nawet nie upłynął jeszcze termin ich
przedawnienia, z wyłączeniem wypadków w których roszczenie o świadczenie główne
wygasło przed upływem terminu jego przedawnienia np. na skutek jego wykonania, jest
obowiązująca w prawie polskim, pomimo nie wyrażenia jej wprost w kodeksie cywilnym.
Z tych względów powództwo okazało się w całości nieuzasadnione, a więc także
w części uwzględniającej odsetki. Skoro więc okazała się usprawiedliwiona powołana
podstawa naruszenia prawa materialnego zaskarżony wyrok należało zmienić i orzec co
do istoty sprawy (art. 39315
w zw. z art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie
ustawy - kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy - prawo o ustroju sądów
powszechnych, Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98).
Mając na uwadze okoliczność, że roszczenie zostało oddalone na skutek
uwzględnienia zarzutu przedawnienia, przy czym rozbieżności interpretacyjne
rozstrzygnęła dopiero uchwała składu powiększonego, odstąpiono od obciążenia
powodowej spółki kosztami procesu (art. 102 k.p.c.).