Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CK 685/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 czerwca 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Tadeusz Domińczyk
SSN Zbigniew Strus
w sprawie z powództwa A. K.
przeciwko (…) Huty (…) S.A., Oddział Huta im. T.(...) w K. - obecnie M.(…) S.A. w K.
o nakazanie i zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 17 czerwca 2005 r., kasacji
powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 27 maja 2004 r., sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 27 maja 2004 r. oddalił apelację powoda od
wyroku Sądu Okręgowego w K. oddalającego powództwo o nakazanie stronie pozwanej
opróżnienia i przywrócenia do stanu pierwotnego szczegółowo opisanej nieruchomości
oraz zasądzenie wynagrodzenia w kwocie 802 400 zł za bezumowne korzystanie z tej
nieruchomości.
2
Z dokonanych ustaleń wynika, że powód na podstawie decyzji Prezydenta
Miasta Krakowa z dnia 31 grudnia 1999 r. o przekształceniu prawa użytkowania
wieczystego nieruchomości w prawo własności stał się właścicielem spornej
nieruchomości, pod powierzchnią której w latach 50-tych XX wieku założone zostały dla
potrzeb strony pozwanej instalacje wodno-kanalizacyjne, elektryczne, sterownicze i
teletechniczne. W planie miejscowym ogólnym zagospodarowania przestrzennego
miasta Krakowa sporna nieruchomość gruntowa zlokalizowana jest w strefie ochronnej
Huty im. T.(...) – poprzednika prawnego strony pozwanej. Sądy obu instancji uznając
roszczenia powoda za bezzasadne powołały się na art. 33 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r.
o zagospodarowaniu przestrzennym, dalej jako „uzp” (Dz. U. Z 1999 r. Nr 15, poz.139),
zgodnie z którym ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego
kształtują wraz z innymi przepisami prawa, sposób wykonywania prawa własności. Sąd
Apelacyjny podniósł, że powód nie wykazał, aby strona pozwana naruszyła jego
władztwo lub uniemożliwiła korzystanie z nieruchomości w granicach wyznaczonych tym
planem. Brak jest więc podstaw do uwzględnienia na podstawie art. 222 § 2 k.c.
powództwa o przywrócenie stanu zgodnego z prawem, a także nieuzasadnione jest
roszczenie o zasądzenie wynagrodzenia na podstawie art. 230 w zw. z art. 225 k.c. Sąd
Apelacyjny podniósł, że stronie pozwanej nie można przypisać statusu posiadacza
samoistnego, a zwłaszcza posiadacza samoistnego w złej wierze, a tylko taki posiadacz
zobowiązany jest do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy. Odnosząc się do zarzutu
apelacyjnego naruszenia art. 142 k.c., Sąd Apelacyjny podniósł, że przeznaczenie
terenu objętego sporną nieruchomością pod urządzenia zaopatrzenia w wodę powoduje
ograniczenie prawa własności, polegające na tym, że w razie niebezpieczeństwa
zagrażającego dobrom majątkowym powód nie może sprzeciwić wejściu strony
pozwanej na tę nieruchomość w celu usunięcia awarii urządzeń. W takiej sytuacji może
tylko żądać naprawienia szkody, a takiego roszczenia powód nie zgłosił, a ponadto nie
wykazał poniesienia jakiejkolwiek szkody.
Kasacja oparta została na podstawie naruszenia art. 5, 142 i 222 § 2 k.c. przez
niewłaściwe ich zastosowanie, a także art. 225 w zw. z art. 224 § 2 k.c. przez ich
niezastosowanie. Skarżący zarzucił ponadto naruszenie art. 33 w zw. z art. 2 i 3 uzp
przez jego zastosowanie, mimo że przepis ten – w świetle art. 67 ust.1 uzp – nie
obowiązywał w chwili wytoczenia powództwa. W ramach podstawy naruszenia
przepisów postępowania skarżący zarzucił naruszenie art. 232 w zw. z art. 227 k.p.c.,
przy czym podstawy tej nie uzasadnił.
3
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawa kasacji (art. 3931
pkt 2 k.p.c.), w ramach której skarżący zarzucił
naruszenie art. 232 w zw. z art. 227 k.p.c. nie została uzasadniona, nie mogła zatem
odnieść skutku. Podnieść nadto należy, że adresatem art. 232 zd.1 k.p.c. są strony, a
nie sąd, skoro przepis stanowi, że „strony są obowiązane wskazywać dowody dla
stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne”. Przepis art. 232 zd. 2 k.p.c.
stanowiący, że „sąd może dopuścić dowód nie wskazany przez stronę”, nie został
naruszony przez Sąd Apelacyjny. Skarżący nie wskazał w kasacji okoliczności, w
świetle których uprawnienie Sądu, o którym mowa w art. 232 zd. 2 PCK powinno zostać
zrealizowane, nie wskazał nawet jaki dowód Sąd mógł, a nie dopuścił. Zaznaczyć
należy, że w postępowaniu w sprawach gospodarczych, zważywszy na obowiązujące w
nim reguły postępowania oparte na systemie prekluzji dowodowej oraz dyskrecjonalnej
władzy sędziego, czynienie Sądowi zarzutu nieskorzystania z uprawnienia wynikającego
z art. 232 zd. 2 k.p.c. nie znajduje żadnego usprawiedliwienia. Powołany w kasacji art.
227 k.p.c. stanowiący, że przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia
sprawy istotne znaczenie mógłby zostać naruszony, gdyby Sąd uczynił przedmiotem
dowodu fakty nie mające takiego znaczenia i ta wadliwość postępowania dowodowego
mogła mieć wpływ na wynik sprawy, bądź gdy Sąd naruszając przede wszystkim art.
217 § 2 w zw. z art. 227 k.p.c., odmówił przeprowadzenia dowodu na fakty mające
istotne znaczenie (tj. fakty, których ustalenie jest konieczne z punktu widzenia normy
prawnej, która miałaby zastosowanie w sprawie) wadliwie oceniając, iż nie mają one
takiego charakteru. Skarżący na tego rodzaju wadliwość postępowania dowodowego nie
powoływał się.
Za usprawiedliwiona uznać należało podstawę naruszenia prawa materialnego
(art. 3931
pkt 1 k.p.c.). Sądy obu instancji uznając roszczenie powoda za bezzasadne
powołały się na art. 33 uzp, uznając że ustalenia miejscowego planu zagospodarowania
przestrzennego ukształtowały w taki sposób wykonywanie prawa własności powoda,
które pozbawiło go uprawnienia do żądania zgłoszonego w pozwie. Skarżący trafnie
wskazał w kasacji, że Sąd Apelacyjny poza przytoczeniem tego przepisu nie wyjaśnił
znaczenia regulacji przyjętej w tym przepisie, a przede wszystkim – zważywszy na
unormowanie przyjęte w art.67 uzp, a także w art.87 i 88 ustawy z dnia 27 marca 2003 r.
o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz.717 ze zm.) - jego
mocy obowiązującej.
4
Sąd Apelacyjny oceniając zasadność roszczenia powoda przyjął założenie, że
roszczenie powoda zasługiwałoby na uwzględnienie tylko w przypadku, gdyby stronie
pozwanej można było przypisać przymiot samoistnego posiadacza w złej wierze,
bowiem „tylko taki zobowiązany jest do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy”, a
pozwany takiego przymiotu nie ma. Przyjmując takie założenie Sąd Apelacyjny uznał
zarzut apelacyjny naruszenia art. 222 § 2 oraz art. 225 w zw. z art. 224 § 2 k.c. za
bezzasadny.
Sąd Apelacyjny nie uwzględnił, że w orzecznictwie prezentowany jest trafny
pogląd, według którego władztwo przedsiębiorstwa eksploatującego gazociąg
odpowiada faktycznemu władztwu wynikającemu z prawa służebności, co pozwala
uznać je za posiadacza służebności, do którego na podstawie art. 352 § 2 k.c. stosuje
się odpowiednio przepisy o posiadaniu rzeczy w tym art. 224 § 2 – art. 225 k.c.
(postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2002 r. III CZP 64/02). Sąd
ten ponadto bezzasadnie ocenił – co trafnie zarzucił skarżący – roszczenie powoda w
płaszczyźnie art. 142 k.c., który w świetle dokonanych ustaleń, a przede wszystkim
zgłoszonego roszczenia nie miał zastosowania. Zwrócić ponadto należy uwagę, że Sąd
Apelacyjny przytaczając ustalenia dokonane przez Sąd I instancji wskazał na fakt
niewykazania przez powoda jakiejkolwiek szkody oraz niewskazania przez powoda
możliwości przeprowadzenia instalacji w innym miejscu, co mogłoby wskazywać, iż
okoliczności te Sąd Apelacyjny uznał za istotne przy ocenie roszczeń powoda. Podnieść
zatem należy, że ocena zasadności roszczeń uzupełniających nie może być
uzależniana od wystąpienia szkody. Wyłącznym źródłem i przyczyną roszczeń
wynikających z przepisów art. 224 – 225 k.c. jest jedynie samoistne posiadanie cudzej
rzeczy, które nie jest tożsame tylko z pozbawieniem właściciela wszystkich elementów
faktycznego władztwa nad rzeczą, ale może także polegać na takim korzystaniu
z rzeczy przez niewłaściciela, które narusza prawo własności w inny sposób, aniżeli w
sposób pozbawiający właściciela faktycznego władztwa.
Za trafne uznać należy, prezentowane w najnowszych wypowiedziach
w doktrynie, stanowisko dopuszczające łączenie roszczeń uzupełniających
z roszczeniem negatoryjnym. Stanowisko to oparte jest na tezie, że zasada „nie
łączenia” roszczenia negatoryjnego z roszczeniami uzupełniającymi doznaje „korekty” w
przypadku posiadania służebności. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 17 czerwca 2005
r., III CZP 29/05 uznał z kolei, że właścicielowi nieruchomości przysługuje roszczenie o
o d p o w i e d n i e wynagrodzenie za korzystanie z niej przeciwko posiadaczowi
5
służebności w złej wierze, niezależnie od zgłoszenia roszczenia określonego w art. 222
§ 2 k.c. Roszczenia uzupełniające mogą więc być dochodzone zarówno łącznie z
roszczeniem negatoryjnym, jak i niezależnie od takiego roszczenia.
Wobec tego, że ocena prawna roszczeń powoda dokonana została przez Sąd
Apelacyjny przy błędnym założeniu, że tylko pozbawienie władztwa i uniemożliwienie
uzyskiwanie pożytków uzasadnia zgłoszone przez powoda roszczenia („powód nie
wykazał, aby strona pozwana naruszyła jego władztwo lub uniemożliwiła korzystanie z
nieruchomości…, a także uniemożliwiała uzyskiwanie pożytków”), odniesienie się do
argumentów, które miałyby uzasadniać zastosowanie art. 5 k.c. byłoby przedwczesne.
Niewątpliwie zwłaszcza żądanie usunięcia instalacji zasługuje na zbadanie, czy nie
stanowi ono nadużycia prawa. Ocena w tym zakresie możliwa będzie przy prawidłowej –
przedstawionej wyżej - wykładni przepisów prawa.
Z przytoczonych względów należało orzec, jak w sentencji wyroku (art. 39313
§ 1
k.p.c. w zw. z art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks
postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, Dz. U. z
2005 r. Nr 13, poz. 98).