Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CK 737/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 30 czerwca 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Stanisław Dąbrowski (sprawozdawca)
SSN Henryk Pietrzkowski
w sprawie z powództwa Syndyka masy upadłości "M.(...)" SA w B.
przeciwko "N.(...)" Spółce z o. o. w B.
o uzgodnienie stanu prawnego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 30 czerwca 2005 r., kasacji strony
pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego w S. z dnia 15 września 2004 r., sygn. akt I Ca
(...),
oddala kasację.
Uzasadnienie
Powód - Syndyk Masy upadłości „M.(...)” S.A. w B. w pozwie skierowanym
przeciwko „N.(...)” Spółce z o.o. w B. domagał się uzgodnienia treści księgi wieczystej z
rzeczywistym stanem prawnym przez wykreślenie z działu III tejże księgi prawa
użytkowania ustanowionego na rzecz pozwanej. Podał, że nieruchomość dla której
prowadzona jest księga wieczysta sprzedał z wolnej ręki w dniu 21 października 2003 r.
C. K. i prawo użytkowania tej nieruchomości na rzecz pozwanej wygasło.
2
Sąd Rejonowy w S. wyrokiem z dnia 21 maja 2004 r. oddalił powództwo. Sąd ten
uznał, że Syndyk ma legitymację czynną do wystąpienia z powództwem z art. 10 ust. 1
ustawy o ks. w. i hip., ma bowiem interes prawny wyrażający się w realizacji
spoczywającego na nim prawnego obowiązku doprowadzenia do zaspokojenia
wierzycieli upadłego w jak największym stopniu.
Sąd Rejonowy wskazał, że stosownie do art. 120 prawa upadłościowego z 1934
r., mającego zastosowanie w niniejszej sprawie z mocy art. 536 obecnie obowiązującej
ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze, sprzedaż dokonana w postępowaniu
upadłościowym ma te same skutki prawne jak sprzedaż w postępowaniu egzekucyjnym.
Konsekwencją powyższej normy jest stosowanie art. 1000 k.p.c. dla oceny skutków
takiej sprzedaży. Art. 1000 § 1 k.p.c. ustanawia zasadę, że z chwilą uprawomocnienia
się postanowienia o przysądzeniu własności wygasają wszelkie prawa i skutki
ujawnienia praw i roszczeń osobistych ciążących na nieruchomości. W miejsce tychże
praw powstaje prawo do zaspokojenia z ceny nabycia. W art. 1000 § 2 i 3 k.p.c.
przewidziano wyjątki od powyższej zasady. Pozostaje między innymi w mocy prawo
użytkowania, jeżeli jego wartość znajduje pełne pokrycie w cenie nabycia
nieruchomości.
Podstawą ustalenia czy w niniejszej sprawie prawo użytkowania wygasło, jest
odpowiedź na pytanie, czy prawo to znajduje pełne pokrycie w cenie nabycia. Zdaniem
Sądu Rejonowego ustalenie powyższego jest jedynie możliwe w oparciu o sporządzony
plan podziału na podstawie art. 1025 i 1026 k.p.c. W postępowaniu upadłościowym
planu podziału nie sporządza się. Tym samym nie ma możliwości ustalenia czy prawo to
w całości znajduje pokrycie w cenie nabycia nieruchomości.
Na skutek apelacji powoda Sąd Okręgowy w S. wyrokiem z dnia 15 września
2004 r. zmienił wyrok Sądu Rejonowego i uwzględnił powództwo. W ocenie Sąd
Okręgowego błędne jest stanowisko Sądu pierwszej instancji, że ponieważ nie ma planu
podziału sumy uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości, bo taki plan sporządzony jest
tylko co do sumy uzyskanej z egzekucji, to nie można ustalić czy sporne prawo
użytkowania znalazło pełne pokrycie w cenie nabycia (art. 1000 § 3 k.p.c.). Sąd
Okręgowy ustalił, że nieruchomość obciążona prawem użytkowania pozwanej, była
także obciążona dwiema hipotekami, które miały pierwszeństwo przed prawem
użytkowania. Jedna hipoteka w kwocie 228.660 DEM o równowartości 489.035,14 zł z
odsetkami, druga w kwocie 258.000 CHF o równowartości 659.150 złotych z odsetkami.
3
Nieruchomość sprzedana została za kwotę 674.000 złotych. Wartość spornego prawa
użytkowania oceniono na kwotę 578.320 złotych.
Wierzyciele hipoteczni Spółki Akcyjnej M.(...) w upadłości zgłosili syndykowi
swoje wierzytelności, po zaspokojeniu których z sumy uzyskanej ze sprzedaży
nieruchomości nie pozostaje nic na pokrycie spornego prawa użytkowania. Zdaniem
Sądu Okręgowego nie budzi wątpliwości okoliczność, że sporne prawo użytkowania nie
znalazło pokrycia w ocenie nabycia nieruchomości, a wobec tego na podstawie art.
1000 § 1 k.p.c. wygasło.
W kasacji od wyroku Sądu Okręgowego pozwana zarzuciła naruszenie art. 10
ustawy o księgach wieczystych i hipotece poprzez błędną jego wykładnię, art. 316 § 1
k.p.c., poprzez nieuwzględnienie stanu rzeczywistego na dzień wyrokowania, art. 1000 §
3 i 1025 k.p.c. w zw. z art. 120 prawa upadłościowego z 1934 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzucając błędną wykładnię art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece
skarżąca podniosła brak legitymacji czynnej po stronie powoda, który nie należy do
kręgu osób uprawnionych do wytoczenia powództwa, wymienionych w tymże art. 10.
Linia orzecznicza Sądu Najwyższego odnośnie kręgu osób uprawnionych do wytoczenia
powództwa o usunięcie niezgodności pomiędzy stanem prawnym nieruchomości
ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym jest zdaniem
skarżącej niespójna.
Z prezentowanym w kasacji stanowiskiem nie można się zgodzić. W wyroku 11
kwietnia 1963 r. 2 CR 296/62 (OSNCP z 1964 r., nr 3, poz. 59), wydanym jeszcze na
gruncie art. 23 prawa rzeczowego Sąd Najwyższy stwierdził, że do zgłoszenia żądania
usunięcia niezgodności księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym uprawniona
jest wyłącznie osoba, której prawo nie jest wpisane, ale wyrażony w tym orzeczeniu
pogląd pozostał odosobniony w orzecznictwie Sądu Najwyższego. W wyrokach: z dnia
30 listopada 1971 r., II CR 525/71 (OSNCP z 1972 r., nr 5, poz. 96), z dnia 10
października 1985 r., II CR 281/85 (OSNCP z 1986 r., nr 7 – 8, poz. 125), z dnia 23
grudnia 1988 r., III CRN 434/88 (OSNCP z 1991 r., nr 1, poz. 12), z dnia 27 lutego 2002
r., III CKN 38/01 (OSNCP z 2003 r., nr 2, poz. 27) Sąd Najwyższy wskazywał, że
uprawnionym do wytoczenia powództwa na podstawie art. 10 ustawy o księgach
wieczystych i hipotece jest ten, kto ma interes prawny. Stanowisko to, mimo zastrzeżeń
zgłaszanych w części piśmiennictwa, można uznać za utrwalone w judykaturze i Sąd
Najwyższy w obecnym składzie je podziela. Powództwo o uzgodnienie treści księgi
4
wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym jest odmianą powództwa o ustalenie
stosunku prawnego lub prawa. Stosownie do art. 189 k.p.c. ustalenia stosunku
prawnego lub prawa może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny. Ze względu na
publiczną funkcję ksiąg wieczystych i wielkie znaczenie dla obrotu zgodności ich treści z
rzeczywistym stanem prawnym, trudno byłoby przyjąć, że ustawodawca poprzez art. 10
ustawy o księgach wieczystych i hipotece miałby zamiar ograniczać krąg osób
uprawnionych do wytaczania powództwa. Wymienienie w art. 10 osób, których prawo
nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie, albo jest dotknięte wpisem nie istniejącego
obciążenia lub ograniczenia, ma tylko to znaczenie, że wymienione osoby nie muszą
wykazywać interesu prawnego do wytoczenia powództwa, ich interes prawny wynika z
ustawy. Sąd Najwyższy podziela stanowisko sądów obu instancji, że syndyk masy
upadłości, który sprzedał należącą do masy upadłości nieruchomość, ma interes prawny
w ustaleniu, że wygasło ujawnione w księdze wieczystej prawo użytkowania,
obciążające sprzedaną nieruchomość.
Nie można uznać za usprawiedliwiony zarzutu naruszenia art. 316 § 1 k.p.c.
Oczywistym jest, że sąd wydaje wyrok, biorąc pod uwagę stan rzeczy istniejący w chwili
zamknięcia rozprawy. Jednakże wyrok usuwający niezgodność treści księgi wieczystej z
rzeczywistym stanem prawnym nie ma charakteru konstytutywnego. Dlatego ustalenia
faktyczne dotyczą nie tylko chwili zamknięcia rozprawy, ale przede wszystkim czasu
powstania niezgodności.
Z treści art. 1000 § 3 k.p.c. w zw. z art. 120 prawa upadłościowego z 1934 r.
wynika, że jeżeli w postępowaniu upadłościowym nastąpiła sprzedaż nieruchomości, to
obciążające ją prawo użytkowania nie pozostało w mocy przez sam fakt jego ujawnienia
w księdze wieczystej. Prawo użytkowania pozostałoby w mocy wówczas tylko, gdyby
przysługiwało mu pierwszeństwo przed wszystkimi hipotekami albo gdyby jego wartość
znalazła pełne pokrycie w cenie nabycia. Jeżeli żadna z tych dwóch przesłanek nie
wystąpiła prawo użytkowania wygasło. Przepis art. 1000 § 1 k.p.c. wiąże chwilę
wygaśnięcia prawa użytkowania z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o
przysądzeniu własności. W postępowaniu upadłościowym nie wydaje się po stanowienia
o przysądzeniu własności, w miejsce zatem tego orzeczenia zdarzeniem skutkującym
wygaśnięcie użytkowania jest umowa sprzedaży. Sąd Okręgowy prawidłowo ustalał, czy
przesłanki od których zależało wygaśnięcie bądź utrzymanie w mocy użytkowania
istniały w chwili sprzedaży nieruchomości przez Syndyka.
5
Nie jest także uzasadniony zarzut naruszenia art. 1000 § 3 i 1025 k.p.c. w zw. z
art. 120 prawa upadłościowego z 1934 r. Zdaniem skarżącej okoliczność, że w
postępowaniu upadłościowym nie sporządza się planu podziału sumy uzyskanej ze
sprzedaży nieruchomości, uniemożliwia ustalenie czy wartość użytkowania
obciążającego nieruchomość w dacie sprzedaży znajduje pokrycie w cenie sprzedaży i
w konsekwencji uniemożliwia ustalenie wygaśnięcia użytkowania. Rozumowanie to nie
jest trafne.
W razie sprzedaży egzekucyjnej przepis art. 1000 § 1 k.p.c. przyjmuje jako
zasadę wygaśnięcie praw obciążających nieruchomość, także prawa użytkowania i nie
uzależnia wygaśnięcia tego prawa od sporządzenia planu podziału. Z mocy art. 120
prawa upadłościowego z 1934 r., mającego w tej sprawie zastosowanie, sprzedaż w
postępowaniu upadłościowym ma takie same skutki jak sprzedaż w postępowaniu
egzekucyjnym.
Zgodnie z art. 1000 § 3 k.p.c. prawo użytkowania pozostałoby w mocy tylko w
przypadku spełnienia jednej z dwóch alternatywnych przesłanek, tj. gdyby prawu
użytkowania przysługiwało pierwszeństwo przed wszystkimi hipotekami albo gdyby jego
wartość znalazła pełne pokrycie w cenie nabycia. W konkretnej sprawie żadna z tych
przesłanek nie zachodzi. Nie zostało zakwestionowane ustalenie Sądu Okręgowego, że
w chwili sprzedaży nieruchomości przez Syndyka była ona obciążona dwiema
hipotekami, mającymi pierwszeństwo przed przysługującym pozwanej prawem
użytkowania. Hipoteki zabezpieczały wierzytelności na wyższą kwotę niż wynosiła cena
sprzedaży. W tej sytuacji niesposób byłoby przyjąć, że wartość użytkowania znajdowała
pełne pokrycie w cenie.
Z powyższych względów na mocy art. 39312
k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł jak w
sentencji wyroku.