Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CK 19/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 lipca 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Instytutu C.(...) w Z.
przeciwko I. Z.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 7 lipca 2005 r., kasacji pozwanego
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 24 września 2004 r., sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Zaskarżonym kasacją wyrokiem z dnia 24 września 2004 r. Sąd Apelacyjny
zmienił wyrok Sądu Okręgowego w W. z dnia 15 marca 2004 r. i zasądził od pozwanego
I. Z. na rzecz Instytutu C.(...) w Z. kwotę 36.565 zł wraz z odsetkami i kosztami procesu.
W toku postępowania ustalono następujący stan faktyczny:
Pozwany I. Z. od 1999 r. do czerwca 2002 r. pełnił funkcję prezesa
jednoosobowego zarządu w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością „I.(...)" z siedzibą
2
w W.. Prokurentem w tej Spółce był T. G., a księgową D. N., która prowadziła bieżące
rozliczenia i sprawozdawczość finansową, natomiast nie sporządzała analiz
finansowych. W dniu 6 marca 2001 r. powodowy Instytut C.(...) w Z. sprzedał Spółce
„I.(...)" wierzytelność do Zakładów Koksowniczych „W. (…)" w W. Z ustalonej ostatecznie
ceny Spółka nie zapłaciła 30.000 zł w związku z czym powód uzyskał nakaz zapłaty,
którym należna suma została zasądzona wraz z odsetkami. Instytut w dniu 19 lutego
2002 r. złożył wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego, przy czym
egzekwowaną sumę ograniczył do kosztów procesu. Komornik zajął rachunek bankowy
Spółki „I.(...)", jednak z uwagi na brak na nim środków pieniężnych wierzyciel niczego
nie uzyskał. Komornik udał się także pod adres wskazany jako siedziba Spółki, jednak
okazało się, że siedziba ta została zmieniona. Wobec niewskazania przez wierzyciela
innego majątku dłużnika, do którego możnaby kierować egzekucję, postępowanie
egzekucyjne zostało umorzone postanowieniem z dnia 26 czerwca 2002 r.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy w W. oddalił powództwo
wskazując, że w okresie prezesury pozwanego Spółka „I.(...)" nie popadła w stan
niewypłacalności, a więc nie miał on obowiązku składania wniosku o ogłoszenie
upadłości. Ponadto Spółka posiadała znaczny majątek, a powód nie zdołał się z niego
zaspokoić wskutek braku należytej staranności przy zakreślaniu granic i przedmiotu
egzekucji. Nie wskazał w szczególności na przedmioty, które mogły się znajdować w
magazynach przedsiębiorstwa Spółki, a których adres by powodowi znany. Ponadto,
przy dołożeniu należytej staranności możliwe było ustalenie nowego adresu siedziby
Spółki, gdyż informacja ta została ujawniona w Krajowym Rejestrze Sądowym przed
datą postanowienia umarzającego postępowanie egzekucyjne.
W wyniku apelacji powoda Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok i uwzględnił
powództwo. Położył on nacisk na to, że stan finansowy Spółki w okresie, kiedy
powodowy Instytut prowadził egzekucję, uzasadniał złożenie wniosku o ogłoszenie
upadłości. W dacie złożenia takiego wniosku przez nowy zarząd Spółki „I.(...)"
zobowiązania stwierdzone tytułami egzekucyjnymi wynosiły ponad 600.000 zł, a
dokumenty finansowe za rok 2001 potwierdzają powoływany przez powoda brak
środków obrotowych. Jeszcze przed wszczęciem egzekucji przez powoda (26 luty 2002
r.) Spółka zaprzestała regulowania należności tzw. handlowych ograniczając się do
płacenia (z opóźnieniem) należności skarbowych i z tytułu ubezpieczeń społecznych, a
także wynagrodzeń pracowniczych. Zatem już w drugiej połowie 2001 r. Spółka
zaprzestała spłacania długów, poza uprzywilejowanymi, co obligowało zarząd do
3
wystąpienia z wnioskiem o ogłoszenie upadłości.
Wskazał także Sąd Apelacyjny, że powód wykazał bezskuteczność prowadzonej
egzekucji. Możliwe jest bowiem ustalenie bezskuteczności egzekucji nawet wówczas,
gdy była ona skierowana tylko do części majątku dłużnika, jeżeli z okoliczności wynika,
że także pozostały majątek spółki nie pozwalałby na uzyskanie zaspokojenia należności.
Pozwany zaś nie wykazał, aby istniały, przewidziane w art. 299 § 2 k.s.h., okoliczności
zwalniające go od odpowiedzialności. Nie zostało wykazane, aby Spółka mogła
zaspokoić wierzyciela bez przeprowadzenia postępowania upadłościowego, a pozwany
nie wykazał braku swojej winy w rozumieniu art. 299 § 2 k.s.h.
Kasacja pozwanego oparta została na obu podstawach. Skarżący wskazuje
naruszenie art. 382 oraz 231, 232 i 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 328 § 2 i art. 391 § 1
k.p.c., a w ramach podstawy naruszenia prawa materialnego - art. 299 § 1 k.s.h. przez
jego błędną wykładnię oraz art. 299 § 2 k.s.h. przez jego niezastosowanie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na wstępie należy zauważyć, że odpowiedzialność członków zarządu spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością za zobowiązania tej spółki wprowadzona została
w interesie wierzycieli spółki, w celu ich ochrony przed likwidowaniem spółek
z ograniczoną odpowiedzialnością bez należytego uwzględniania interesów wierzycieli.
Jednak wykładnia uregulowań zawartych w art. 299 k.s.h., a poprzednio w art. 298 k.h.,
powinna być dokonywana z uwzględnieniem zarówno wskazanego celu, jak i faktu, że
jest to odpowiedzialność subsydiarna w stosunku do odpowiedzialności samej spółki
jako osoby prawnej. Powinna zatem uwzględniać także interesy członków zarządu
takich spółek.
Podstawową przesłanką powstania odpowiedzialności członków zarządu spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością jest bezskuteczność egzekucji prowadzonej przeciwko
spółce. Zgodnie z powszechnie przyjętym stanowiskiem bezskuteczność ta może być
wykazywana wszelkimi dowodami (por. uchwała SN z dnia 15 czerwca 1999 r. III CZP
10/99, OSNC 1999, nr 12, poz. 203, wyrok SN z dnia 14 lutego 2003 r., IV CKN
1779/00, OSNC 2004, nr 5, poz.76, a także wyrok SN z dnia 26 czerwca 2003 r., V CKN
416/01, OSNC 2004, nr 7-8, poz.129).
W uzasadnieniu ostatniego z przytoczonych wyżej orzeczeń Sąd Najwyższy
podkreślił, że - wobec związania organu egzekucyjnego wnioskiem o wszczęcie
egzekucji (art. 797 i 799 k.p.c.) - nie można wykluczyć, że nastąpi ukończenie
postępowania egzekucyjnego bez zaspokojenia wierzyciela ze wskazanych przez niego
4
praw majątkowych spółki - dłużnika (art. 816 w związku z art. 824 § 1 pkt 3 k.p.c.),
pomimo przysługiwania jej innych praw majątkowych pozwalających na zaspokojenie,
jednak nie objętych wnioskiem. W takiej sytuacji przesłanka bezskuteczności egzekucji
nie jest spełniona. W przypadku kierowania egzekucji do części majątku spółki
niezbędne jest wykazanie, że także pozostały majątek spółki nie pozwalał na uzyskanie
zaspokojenia.
Odnosząc powyższe stanowisko do okoliczności rozpoznawanej sprawy należy
zauważyć, że ograniczenie egzekucji jedynie do rachunku bankowego dłużnika oraz
nieskorzystanie przez wierzyciela z możliwości wystąpienia o nakazanie dłużnikowi
wyjawienia majątku, nie uzasadnia przyjęcia, iż egzekucja kierowana do innych
przedmiotów majątkowych także okazałaby się bezskuteczna. Bezskuteczność ta musi
bowiem jawić się jako oczywista w świetle okoliczności wykazanych przez wierzyciela -
powoda. Dowodami wskazującymi na oczywistą bezskuteczność egzekucji, nawet
gdyby była kierowana do innych przedmiotów majątkowych spółki - dłużnika mogą być
m.in.: postanowienie o oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości lub umorzenie
postępowania upadłościowego z tego powodu, że majątek dłużnika nie wystarcza na
zaspokojenie kosztów postępowania; stwierdzenie, że egzekucja wszczęta na
podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego lub ustawy o postępowaniu
egzekucyjnym w administracji kierowana do całego majątku spółki na wniosek osoby
dochodzącej należności od członków zarządu lub innej osoby nie dała rezultatu;
niewyjawienie majątku spółki w trybie art. 913 i nast. k.p.c.; bilans spółki wskazujący na
to, że majątek spółki nie wystarcza na pokrycie wierzytelności przysługującej osobie
dochodzącej roszczenia od członków zarządu spółki. Żaden z takich dowodów nie został
przeprowadzony, a Sąd Apelacyjny nie odniósł się do okoliczności powoływanych przez
pozwanego, a mogących wskazywać na to, że wymagana ustawą bezskuteczność
egzekucji nie miała miejsca.
Należy także zauważyć, że nawet gdyby założyć, iż nieskuteczność egzekucji
prowadzonej do części majątku Spółki „I.(...)" pozwala przyjąć wystąpienie
bezskuteczności także egzekucji także przy skierowaniu jej do pozostałego majątku tej
Spółki, to niezbędne było odniesienie się do powoływanych przez pozwanego
okoliczności egzoneracyjnych wynikających z art. 299 § 2 k.p.c. Jako niewystarczające
należy ocenić krótkie stwierdzenie Sądu Apelacyjnego, że pozwany nie wykazał żadnej
z okoliczności wyłączających jego odpowiedzialność za zobowiązania Spółki.
W szczególności Sąd nie odniósł się w żaden sposób do dowodów z dokumentacji
5
medycznej dotyczących możliwości kierowania sprawami spółki przez pozwanego
cierpiącego na poważne schorzenie.
Z tych wszystkich względów kasacja pozwanego okazała się oparta na
usprawiedliwionych podstawach i Sąd Najwyższy, kierując się treścią art. 39313
§ 1
k.p.c. mającego w sprawie zastosowanie na mocy art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004
r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy - Prawo o ustroju
sądów powszechnych (Dz. U. 2005 r. Nr 13, poz. 98), orzekł jak w sentencji.