Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CK 768/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 sierpnia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa E. W. i K. W.
przeciwko B. I., A. H. i S. I.
o wydanie nieruchomości i zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu
5 sierpnia 2005 r., kasacji pozwanego S. I. od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 21
kwietnia 2004 r., sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok w punkcie 1), lit. a), b) i c) oraz w punkcie 2) w części
dotyczącej S. I. i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Powodowie domagali się ostatecznie zasądzenia wynagrodzenia za bezumowne
korzystanie z ich nieruchomości budynkowej przez troje pozwanych jako wspólników
spółki cywilnej.
Sąd pierwszej instancji uwzględnił w części powództwo w stosunku do pozwanej
B. I., natomiast oddalił w całości powództwo wobec pozwanych A. H. i S. I.
2
W następstwie uwzględnienia apelacji powodów Sąd drugiej instancji wyrokiem
reformatoryjnym zasądził solidarnie od wszystkich pozwanych, w tym także od
pozwanego S. I., na rzecz powodów kwoty określone w pkt 1 lit.a) i b) sentencji wyroku
oraz w pkt 1 lit.c) i w pkt 2) zasądził od pozwanych koszty postępowania.
W uzasadnieniu tego orzeczenia Sąd Apelacyjny stwierdził, że każdy z
pozwanych był wspólnikiem spółki cywilnej „P.(…)”, bez względu na przyczyny
przystąpienia do tej spółki i stopień aktywności w niej, a która to spółka zawarła z
powodami na czas określony umowę najmu ich nieruchomości budynkowej. Nadto Sąd
ten ustalił, że pozwani S. I. i B. I. utworzyli spółkę cywilną „K.(…)” i spółka ta,
kontynuująca działalność spółki „P.(…)” na nieruchomości powodów, nie została
rozwiązana. Powołując się na art. 864 k.c. Sąd odwoławczy uznał, że pozwani A. H. i S.
I. odpowiadają solidarnie z B. I. za zobowiązania wynikające z działalności ich spółki
cywilnej „P.(…)”, podzielając ustalenia Sądu pierwszej instancji, że od dnia 1 listopada
1998 r. do dnia 12 kwietnia 2000 r. pozwani korzystali z nieruchomości powodów bez
tytułu prawnego. W ocenie Sądu Apelacyjnego żądanie powodów znajdowało
uzasadnienie w art. 225 k.c. w zw. z art. 224 § 2 k.c., z tą zmianą, że obowiązek zapłaty
wynagrodzenia obciążał stosownie do art. 864 k.c. solidarnie wszystkich pozwanych.
Pozwany S. I. wniósł kasację zaskarżając wyrok Sądu Apelacyjnego ale
wyłącznie w części dotyczącej odnoszących się do niego rozstrzygnięć.
W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej skarżący zarzucił naruszenie art. 225
k.c. w zw. z art. 224 § 2 k.c. i art. 864 k.c. przez ich niewłaściwe zastosowanie do
pozwanego S. I., twierdząc, że nie był on posiadaczem przedmiotowej nieruchomości i
nie może być zobowiązany do zapłaty za korzystanie z niej. Zarzut błędnej wykładni art.
865 § 2 k.c. uzasadniono przyjęciem, że przy zawarciu umowy najmu uchwała
wspólników może być zastąpiona wiedzą o zawarciu umowy i zgodą na jej zawarcie. Z
kolei zarzut błędnej wykładni art. 65 § 1 k.c. uzasadniono przyjęciem, że wiedza o
zawarciu umowy oraz milcząca zgoda są tożsame z oświadczeń woli wspólników o
zawarciu umowy w ich imieniu.
W ramach drugiej podstawy kasacyjnej pozwany S. I. zarzucił naruszenie art. 233
§ 1 k.p.c. przez dokonanie ustalenia oderwanego od materiału dowodowego, a
mianowicie że pozwany ten był stroną umowy najmu i że korzystał z przedmiotu najmu
po wygaśnięciu umowy.
Skarżący podkreślił w uzasadnieniu kasacji, że po 31 października 1998 r.
korzystanie z nieruchomości bez tytułu prawnego kontynuował K.(…) s.c., a pozwany S.
3
I. nigdy nie był wspólnikiem tej spółki, o czym świadczy treść dwóch dokumentów w
postaci pism UM w S. z dnia 16 marca 1999 r., i z dnia 14 lutego 2002 r., z których
wynika, że wspólnikami tej spółki była pozwana B. I. wraz ze swym mężem K. I.
Nadto pozwany S. I. wywodzi, że powodowie nie wnoszą roszczeń za okres
sprzed 1 listopada 1998 r., a więc okoliczności dotyczące tego okresu nie mają
znaczenia dla rozstrzygnięcia o żądaniu powodów.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja zasługiwała na uwzględnienie wobec oparcia jej po części na
usprawiedliwionych podstawach.
Zasadny okazał się zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w stopniu mogącym mieć
istotny wpływ na wynik sprawy. Sąd odwoławczy poczynił bowiem ustalenie, że
pozwany S. I. utworzył z pozwaną B. I. także spółkę cywilną „K.(…)”, która kontynuowała
działalność spółki „P.(…)” na nieruchomości powodów. Nadto Sąd Apelacyjny stwierdził,
że w pełni podziela i czyni własnymi pozostałe ustalenia Sądu I instancji, w
szczególności m.in. co do tego, że od dnia 1 listopada 1998 r. do dnia 12 kwietnia 2000
r. pozwani korzystali z nieruchomości powodów bez tytułu prawnego.
Skarżący trafnie wywodzi, że ustalenia te, w zakresie dotyczącym jego osoby,
pozostają w sprzeczności z wskazanymi w kasacji elementami materiału dowodowego,
co uzasadnia zarzut braku wszechstronnego rozważenia tego materiału.
Po pierwsze, jednym z zaaprobowanych przez Sąd odwoławczy ustaleń Sądu I
instancji jest ustalenie, że od dnia 1 listopada 1998 r. pozwana B. I. (a więc nie wszyscy
pozwani) korzystała z przedmiotowej nieruchomości bezumownie.
Po wtóre, zasadnie twierdzi skarżący, że nigdy nie był wspólnikiem spółki cywilnej
„K.(…)”, trafnie wskazując w kasacji na treść dokumentów w postaci pism UM w S. oraz
dokumentów w postaci zaświadczeń o wpisach do ewidencji działalności gospodarczej
dotyczących wspólników tworzących Spółkę „K.(…)”, wśród których widnieją tylko
pozwana B. I. oraz K. I., a nie pozwany S. I. Skoro więc Sąd Apelacyjny ustalił, że
spółka „K.(…)” korzystała bezumownie z nieruchomości powodów, kontynuując
działalność s.c. „P.(…)”, to korzystającymi z nieruchomości bez tytułu prawnego mogli
być tylko ujawnieni w ewidencji działalności gospodarczej jej wspólnicy, ustalenia kręgu
których dokonał Sąd Apelacyjny z naruszeniem wynikającego z art. 233 § 1 k.p.c.
obowiązku wszechstronnego rozważenia zebranego materiału.
Zasadność zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. wywołuje skutek w postaci
braku poprawnych ustaleń faktycznych mogących stanowić stabilną podstawę dla
4
stosowania prawa materialnego. Wobec powyższego za zasadne uznać należało
również zarzuty naruszenia art. 225 k.c. w zw. z art. 224 § 2 k.c. i art. 864 k.c. przez ich
niewłaściwe, bo obecnie co najmniej przedwczesne, zastosowanie w odniesieniu do
osoby pozwanego S. I. Dla zastosowania wobec skarżącego przepisu art. 864 k.c. jako
podstawy jego odpowiedzialności za zobowiązanie spółki niezbędne jest bowiem
uprzednie ustalenie, że pozwany ten w okresie powstania zobowiązania za które ma
odpowiadać, był wspólnikiem tej spółki cywilnej, która bezumownie korzystała z
nieruchomości powodów. Z kolei uznanie przepisu art. 225 k.c. w zw. z art. 224 § 2 k.c.
za materialnoprawną podstawę uzasadniającą żądanie powodów wobec pozwanego S.
I. wymagałoby istnienia jednoznacznego ustalenia, że pozwany ten korzystał
z nieruchomości powodów jako jej samoistny posiadacz w złej wierze. Tymczasem w
uzasadnieniu zaskarżonego wyroku brak jest takiego ustalenia, co przesądza o trafności
zarzutu kasacji niewłaściwego zastosowania wymienionych przepisów k.c. wobec
skarżącego, bowiem ich subsumpcji Sąd Apelacyjny dokonał co najmniej
przedwcześnie, a to wobec braku niezbędnych ustaleń odpowiadających elementom
hipotez zawartych w tych przepisach norm prawnych.
Nie można natomiast uznać za przesądzające o wystąpieniu usprawiedliwionej
pierwszej podstawy kasacyjnej pozostałych zarzutów zgłoszonych w ramach tej
podstawy kasacyjnej. Zarzuty błędnej wykładni art. 865 § 2 k.c. i art. 65 § 1 k.c. okazały
się chybione z dwóch przyczyn. Po pierwsze Sąd Apelacyjny nie dokonywał wprost
interpretacji norm prawnych zawartych w wymienionych przepisach, a po wtóre, nawet
hipotetyczne tylko przyjęcie zasadności tych zarzutów nie mogłoby mieć żadnego
wpływu na wynik rozstrzygnięcia, bowiem poprawność wykładni i zastosowania obu
przepisów objętych zarzutem naruszenia miałoby znaczenie jedynie dla oceny ważności
umowy najmu, łączącej strony tego sporu do końca października 1998 r. Tymczasem
przedmiotem żądania powodów było zasądzenie wynagrodzenia za bezumowne
korzystanie z ich nieruchomości, a więc za korzystanie z niej w okresie już po
wyekspirowaniu umowy najmu zawartej na czas oznaczony.
Wobec uznania kasacji pozwanego S. I. za opartą na usprawiedliwionych
podstawach w odniesieniu do części spośród zgłoszonych w niej zarzutów, Sąd
Najwyższy orzekł jak w sentencji, działając na podstawie art. 39313
§ 1 k.p.c.,
znajdującego w niniejszej sprawie zastosowanie z mocy art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia
2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo o
ustroju sądów powszechnych (Dz. U. 2005 r. Nr 13, poz. 98).