Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CK 48/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 sierpnia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian (przewodniczący)
SSN Bronisław Czech (sprawozdawca)
SSN Marek Sychowicz
w sprawie z powództwa G. Ż.
przeciwko Energetyce (…) - Spółce Akcyjnej w P.,
obecnie Grupa Energetyczna "E.(…)"- Spółka Akcyjna w P. o zapłatę, po
rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 24 sierpnia 2005 r., kasacji
powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 13 lipca 2004 r., sygn. akt I ACa (…),
1. oddala kasację;
2. nie obciąża powoda na rzecz pozwanego kosztami procesu za instancję
kasacyjną.
Uzasadnienie
Powód G. Ż. wniósł o zasądzenie od pozwanej Energetyki (…) S.A. w P.
kwoty 246.522 zł z ustawowymi odsetkami od 6 marca 2002 r. wraz z kosztami
procesu. Żądana w pozwie kwota stanowiła wynagrodzenie za korzystanie przez
pozwaną w okresie od 30 kwietnia 1990 r. do 30 kwietnia 1998 r. z nieruchomości
położonej w P. przy ul. N., stanowiącej współwłasność powoda.
2
Pozwana wnosząc o oddalenie powództwa podniosła m. in. zarzut
przedawnienia roszczenia.
Powód precyzując swe żądanie podał ostatecznie, że domaga się zwrotu
utraconych korzyści, które mógłby osiągnąć wynajmując nieruchomość
w wymienionym okresie gdyby pozwana nie zajmowała jego nieruchomości, a jako
podstawę prawną wskazał art. 415 k.c. w zw. z art. 361 § 2 k.c. a także art. 405 k.c.
Wyrokiem z dnia 14 lipca 2003 r. Sąd Okręgowy w P. oddalił powództwo i
zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 24.000 zł tytułem zwrotu kosztów
zastępstwa procesowego.
Apelację powoda oddalił Sąd Apelacyjny wyrokiem zaskarżonym kasacją.
Podstawą rozstrzygnięcia stały się następujące ustalenia i oceny prawne:
Powód jest jednym ze współwłaścicieli nieruchomości położonej w P. przy ul.
N. zapisanej w księdze wieczystej kw nr (…) Sądu Rejonowego w P. W dniu 28
marca 1963 r. Prezydium Rady Narodowej Miasta P. wydało decyzję o
wywłaszczeniu poprzedników prawnych powoda i innych współwłaścicieli
wymienionej nieruchomości, a Komisja Odwoławcza d/s wywłaszczania przy
Ministrze Spraw Wewnętrznych decyzję tę utrzymała w mocy. Postępowanie
administracyjne toczyło się z wniosku poprzednika prawnego pozwanej, w którym to
wniosku stwierdził on m.in., że na własny koszt odbudował zniszczony w trakcie
działań wojennych budynek znajdujący się na tej nieruchomości. W aktach sprawy
administracyjnej znajdowała się umowa dzierżawy z 8 maja 1947 r., w której
poprzednik prawny powoda wydzierżawił Skarbowi Państwa - Ministerstwu
Przemysłu i Handlu, Zjednoczeniu Energetycznemu Okręgu (…) w P. wymienioną
nieruchomość. W powołanej umowie dzierżawca zobowiązał się do odbudowy domu
znajdującego się na nieruchomości, a ustalony w umowie czynsz dzierżawny miał
zostać zaliczony na koszty odbudowy. Dlatego należało przyjąć, że odbudowa,
przynajmniej w części faktycznie odbyła się kosztem właścicieli nieruchomości , a nie
kosztem dzierżawcy.
W dniu 30 sierpnia 1991 r. Wojewoda X. wydał decyzję, w której stwierdził, że
Zakład Energetyczny w P. z mocy prawa z dniem 5 grudnia 1990 r. nabył prawo
użytkowania wieczystego nieruchomości, a także nieodpłatnie prawo własności
budynków i budowli znajdujących się na niej. Przed wydaniem decyzji poprzednik
prawny pozwanej złożył oświadczenie, że budynki biurowe na nieruchomości
wybudował ze środków własnych.
3
Prezes Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast decyzją z dnia 22 kwietnia
1998 r. stwierdził nieważność orzeczenia Prezydium Rady Narodowej Miasta
Poznania z 28 marca 1963, a także decyzji Komisji Odwoławczej przy Ministrze
Spraw Wewnętrznych z dnia 9 września 1963 r. Konsekwencją tego było
stwierdzenie przez Prezesa Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast decyzją z dnia
30 lipca 1999 r., nieważności decyzji uwłaszczeniowej Wojewody X. z dnia 30
sierpnia 1991 r.
W dniu 20 lipca 2000 r. pozwana zawarła ze współwłaścicielami
nieruchomości umowę najmu na czas oznaczony - od dnia 1 lipca 2000 r. do dnia 30
kwietnia 2001 r. Po upływie okresu obowiązywania umowy pozwana w dniu 31 maja
2001 r. wydała współwłaścicielom nieruchomość, z wyjątkiem dwóch pomieszczeń
piwnicznych, w których znajdują się urządzenia trafostacji. Pomieszczenia te posiada
do chwili obecnej, a spór co do wynagrodzenia za korzystanie z nich strony
zakończyły ugodą sądową. Również ugodą sądową zakończył się spór
współwłaścicieli nieruchomości z pozwaną dotyczący wynagrodzenia za korzystanie
przez pozwaną ze spornej nieruchomości za okres od 1 maja 1998 r. do 30 czerwca
2000 r.
Dokonując oceny prawnej dochodzonego roszczenia na tle ustalonego stanu
faktycznego Sądy obu instancji przyjęły co następuje:
1/ W sprawie nie ma zastosowania art. 415 k.c., wobec braku bezprawności
działania pozwanej. W okresie, którego dotyczy żądanie pozwu, pozwana posiadała
i użytkowała sporną nieruchomość, która stanowiła wówczas własność Skarbu
Państwa na podstawie decyzji wywłaszczeniowej. Do czasu stwierdzenia
nieważności tej decyzji pozwana użytkowała nieruchomość zgodnie z prawem.
Późniejsze stwierdzenie nieważności decyzji nie ma znaczenia dla oceny
świadomości pozwanej w okresie, gdy te decyzje obowiązywały, a pozwana działała
w zaufaniu do nich jako aktów władzy państwowej.
2/ Powstanie szkody nie zostało zawinione przez pozwaną lub jej poprzednika
prawnego. Ten ostatni pominął wprawdzie w swoich wnioskach w postępowaniu
administracyjnym treść umowy dzierżawy z 1947 r., z której wynikało, że budynek
znajdujący się na nieruchomości został w całości lub w części odbudowany za
pieniądze ówczesnego właściciela nieruchomości, ale z treści pism składanych w tym
postępowaniu wynika, że organom administracyjnym rozpoznającym wniosek
poprzednika prawnego pozwanej przedłożono tę umowę dzierżawy.
4
3/ Gdyby nawet przyjąć za powodem, że działania poprzednika prawnego
pozwanej miały znamiona bezprawności, to brak jest adekwatnego związku
przyczynowego pomiędzy jego zachowaniem w przeszłości, a ewentualną szkodą
powoda. Samo zachowanie poprzednika pozwanej nie wywołało szkody, lecz jest
ona skutkiem wydanych decyzji administracyjnych.
4/ W sprawie nie może znaleźć zastosowania art. 422 k.c., gdyż w okresie
objętym żądaniem pozwu, pozwana oceniała stan prawny nieruchomości w oparciu
o wydane decyzje administracyjne i nie mogła przypuszczać, że decyzje te jako
wadliwe wyrządzają szkodę właścicielom nieruchomości.
5/ W realiach niniejszej sprawy konstrukcja powództwa oparta
o bezpodstawne wzbogacenie nawiązuje do założenia, że użytkownik nieruchomości
nie płacąc wynagrodzenia za korzystanie z niej bez podstawy prawnej uzyskał
korzyść majątkową, której równowartość winien jest zwrócić. Roszczenie
o wynagrodzenie za korzystanie z cudzej rzeczy bez podstawy prawnej jest
roszczeniem szczególnym, unormowanym w art. 224 - 226 k.c., co wyłącza
możliwość stosowania art. 405 k.c. oraz art. 415 i n. k.c. (uzasadnienia uchwały SN
z dnia 11 maja 1972 r., III CZP 22/72, OSNCP 1972, nr 12, poz. 213 oraz wyroku SN
z dnia 25 marca 1986 r. IV CR 29/86, OSNCP 1987, nr 2-3, poz. 44).
6/ Roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie ze spornej nieruchomości,
oparte o przepisy art. 224 - 225 k.c., uległo przedawnieniu. Za dzień wydania
współwłaścicielom przedmiotowej nieruchomości należy uznać dzień zawarcia
umowy najmu, co nastąpiło w dniu 20 lipca 2000 r. Z tym dniem pozwana została
posiadaczem zależnym nieruchomości i powód od tego dnia mógł zgłaszać wobec
pozwanej roszczenia związane z wcześniejszym jej posiadaniem. Pozew wniesiony
został w dniu 6 marca 2002 r., a więc po upływie rocznego terminu z art. 229 k.c.
Powód zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego kasacją w części dotyczącej
oddalenia powództwo o zasądzenie kwoty 199.976,95 zł. Zarzucił naruszenie:
a/ art. 405 k.c. przez błędną jego wykładnię, b/ art. 187 § 1, pkt 1 k.p.c., które to
uchybienie mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy i wniósł o uchylenie wyroku
Sądu Apelacyjnego w zaskarżonej części oraz uchylenie wyroku Sądu Okręgowego
w części oddalającej powództwo o zapłatę 199.976,95 zł z odsetkami i orzekającej
o kosztach procesu i przekazanie sprawy w tym zakresie Sądowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania za wszystkie
instancje.
5
Pozwana wniosła o odmówienie przyjęcia kasacji do rozpoznania, ewentualnie
o jej oddalenie i zasądzenie od powoda kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Ze względu na datę wydania wyroku przez Sąd Apelacyjny w sprawie mają
zastosowanie przepisy dotyczące kasacji w brzmieniu i w numeracji obowiązującej
przed dniem 6 lutego 2005 r. (art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie
ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów
powszechnych, Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98).
2. Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach zaskarżenia kasacją oraz
jej podstaw; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod rozwagę
nieważność postępowania (art. 39311
k.p.c.). Skoro nieważność postępowania nie
występuje, rozważeniu podlegają jedynie przytoczone podstawy kasacji.
3. Nie jest zasadny zarzut naruszenia art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c. Przepis ten
stanowi, że pozew powinien m.in. zawierać dokładnie określone żądanie,
a w sprawach o prawa majątkowe także oznaczenie wartości przedmiotu sporu,
chyba że przedmiotem sprawy jest oznaczona kwota pieniężna. Wymaganie to
zostało spełnione przez powoda. Poza tym z istoty tego przepisu wynika, że nie mógł
on być naruszony przez sąd, a tym bardziej przez sąd drugiej instancji.
4. Nie jest również zasadny zarzut naruszenia art. 405 k.c. przez błędną jego
wykładnię. Przepis ten stanowi, że kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść
majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze,
a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Skarżący, zarzucając naruszenie
wymienionego przepisu, powołuje się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 26
lutego 1980 r., III CZP 88/79 (OSNCP 1980, nr 7-8, poz. 137), wedle której właściciel
nieruchomości przyznanej mu przez sąd w postanowieniu o zniesieniu
współwłasności nieruchomości może żądać od dotychczasowego współwłaściciela,
który zajmuje lokal w budynku na tej nieruchomości, zapłaty za korzystanie z tego
lokalu za czas po uprawomocnieniu się postanowienia o zniesieniu współwłasności,
chociażby w postanowieniu tym odroczony został termin wydania lokalu
właścicielowi.
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym kasację w niniejszej sprawie,
podziela pogląd przyjęty w wymienionej uchwale. Nie znaczy to jednak, by zasadny
był zarzut naruszenia art. 405 k.c. Stan faktyczny do którego odnosi się uchwała był
inny niż w sprawie niniejszej. Prawomocna decyzja o wywłaszczeniu przedmiotowej
6
nieruchomości stanowiła dla strony pozwanej (jej poprzednika prawnego) – używając
określeń skarżącego - zarówno „tytuł”, jak i „podstawę” do korzystania
z przedmiotowej nieruchomości i nie ma podstaw do przyjęcia by strona pozwana
uzyskała korzyść bez podstawy prawnej, jak stanowi art. 405 k.c.
W końcu trzeba zauważyć, że Sąd Apelacyjny wskazał kilka przyczyn
oddalenia powództwa. Skarżący zakwestionował tylko jedną z nich. Sąd Najwyższy –
jak wspomniano wyżej – związany jest granicami zaskarżenia kasacją oraz jej
podstawami (art. 39311
k.p.c.) i dlatego musi pominąć rozważania dotyczące trafności
oddalenia powództwa z przyczyn innych niż zakwestionowane w kasacji.
Skoro podstawy kasacji okazały się nieusprawiedliwione, a brak jest
nieważności postępowania uwzględnianej z urzędu, Sąd Najwyższy orzekł jak
w sentencji (art. 39312
oraz art. 98 § 1 i art. 102 k.p.c. w zw. z art. 39319
i 391 k.p.c.).