Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CK 301/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 listopada 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Stanisław Dąbrowski
SSN Zbigniew Strus
w sprawie z powództwa Banku (...) Spółki Akcyjnej w W.
przeciwko Zakładom Przemysłu Cukierniczego "M.(...)" Spółce Akcyjnej w R.
o zapłatę
oraz z powództwa wzajemnego Zakładów Przemysłu Cukierniczego "M.(...)" Spółki
Akcyjnej w R. przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej w W. o zapłatę, po rozpoznaniu
na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 4 listopada 2005 r., kasacji strony pozwanej
(powoda wzajemnego) od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 28 października 2004 r.,
sygn. akt I ACa (...),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Powódka Bank (...) Spółka Akcyjna w W. domagała się od pozwanej - Zakładów
Przemysłu Cukierniczego „M.(...)" Spółki Akcyjnej w R. zapłaty kwoty 1.000.000 zł.
Pozwana Spółka wystąpiła z pozwem wzajemnym domagając się łącznie kwoty
1.358.474,60 zł jako naprawienie szkody wyrządzonej przez powódkę w wyniku
niezawiadomienia pozwanej jako poręczyciela o niewywiązywaniu się przez dłużnika z
obowiązku spłaty kredytu.
Powództwo główne zostało w całości uwzględnione przez Sąd Okręgowy w G.
wyrokiem częściowym z dnia 22 lutego 2002 r., a apelacja pozwanej od tego wyroku
została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 14 lutego 2003 r.
Orzekając o powództwie wzajemnym Sąd Okręgowy w G. wyrokiem z dnia 22
stycznia 2004 r. zasądził na rzecz powódki wzajemnej kwotę 1.358.474,60 zł, a w
pozostałej części oddalił powództwo. Ustalił, że w dniu 13 maja 1999 r. powodowy Bank
udzielił ZPW „K.(...)” S.A. w B. kredytu obrotowego w wysokości 1.000.000 zł. Spłata
miała nastąpić 11 listopada 2001 r., zaś w dniu 12 maja 2000 r. pozwana Spółka „M.(...)"
poręczyła spłatę tego kredytu. Ponadto, 29 listopada 2000 r. pozwana złożyła deklarację
dodatkowego zabezpieczenia kredytu poręczając weksel in blanco wystawiony przez
kredytobiorcę.
W stosunku do Spółki „K.(...)” w dniu 28 lutego 2001 r. zostało otwarte
postępowanie układowe umorzone jednak w dniu 4 września 2001 r. W dniu 17 grudnia
2001 r. została ogłoszona upadłość kredytobiorcy.
W dniu 30 kwietnia 2003 r. strony zawarły ugodę obejmującą zadłużenie
pozwanej Spółki prawomocnie zasądzone.
Sąd Okręgowy ustalił także, że pozwana nie została w sposób należyty
powiadomiona o niewywiązywaniu się dłużnika z obowiązku spłaty kredytu aż do dnia
12 lipca 2001 r. Wcześniejsze informacje były kierowane do osób nieupoważnionych do
odbierania oświadczeń w imieniu osoby prawnej. Wierzytelność powódki wzajemnej w
stosunku do dłużnika, za którego poręczyła nie zostanie zaspokojona. Dochodzona
kwota stanowi równowartość należności zasądzonej od powódki wzajemnej i uiszczonej
przez nią w wykonaniu zobowiązania zamiast dłużnika.
W tym stanie Sąd Okręgowy uznał, że powodowy Bank nie dopełnił obowiązku
niezwłocznego poinformowania poręczyciela o niespłaceniu kredytu przez dłużnika
3
naruszając art. 880 k.c. Brak niezwłocznego powiadomienia poręczyciela o
niewykonaniu przez dłużnika zobowiązania nie zwalnia prawdzie poręczyciela z
obowiązku spełnienia świadczenia w miejsce dłużnika, ale zobowiązuje wierzyciela do
naprawienia szkody. Szkoda ta może polegać, tak jak w okolicznościach rozpoznawanej
sprawy, na uniemożliwieniu poręczycielowi dochodzenia roszczenia zwrotnego od
dłużnika, który w okresie pomiędzy zaprzestaniem spłacania kredytu a zawiadomieniem
o tym poręczyciela, stał się niewypłacalny. Pozwana wzajemna nie wykazała przy tym,
że niewykonanie obowiązku zawiadomienia poręczyciela nastąpiło na skutek
okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności. Powódka wzajemna natomiast
wykazała poniesienie szkody, gdyż jest oczywiste, że nie uzyska ona zaspokojenia w
postępowaniu upadłościowym bowiem jej wierzytelność należy do grupy VI. Gdyby
pozwana wzajemna wykonała obowiązek niezwłocznego powiadomienia poręczyciela
(powódki wzajemnej) o niewykonaniu zobowiązania przez dłużnika, ta ostatnia miałaby
możliwość zaspokoić swoje roszczenie regresowe w stosunku do Spółki K.(...).
Ograniczenie możliwości zaspokojenia takiego roszczenia jest normalnym następstwem
niedopełnienia obowiązku wynikającego z art. 880 k.c.
Sąd Okręgowy nie uwzględnił zgłoszonego przez pozwaną wzajemną zarzutu
wygaśnięcia zobowiązania na skutek zrzeczenia się roszczenia w ugodzie z dnia 30
kwietnia 2003 r., gdyż ugoda ta nie obejmuje roszczenia dochodzonego powództwem
wzajemnym.
W wyniku apelacji pozwanej wzajemnej (Banku) Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia
28 października 2004 r. zmienił orzeczenie Sądu pierwszej instancji i oddalił powództwo
wzajemne. Sąd ten podzielił ustalenia, że do zawiadomienia pozwanego poręczyciela
doszło dopiero w dniu 12 lipca 2001 r. Uznał jednak, że pomiędzy zaniechaniem
pozwanej wzajemnej a określoną w pozwie wzajemnym szkodą powódki wzajemnej nie
zachodzi normalny związek przyczynowy. Wykonanie przez poręczyciela zobowiązania,
którego nie wykonał dłużnik nie oznacza, że służy mu roszczenie regresowe w ścisłym
znaczeniu tego pojęcia. Poręczyciel wstępuje bowiem w prawa zaspokojonego
wierzyciela, zatem dopiero z chwilą zaspokojenia wierzyciela nabywa roszczenie w
stosunku do dłużnika, za którego poręczył. W okolicznościach rozpoznawanej sprawy
oznacza to, że powódka wzajemna nie miała możliwości zabezpieczenia swojego
roszczenia aż do chwili spełnienia świadczenia ciążącego na dłużniku, a więc dopiero
po dokonaniu wpłat w okresie od 2 maja 2003 r. do 21 listopada 2003 r. Wcześniej
powódka wzajemna nie wstąpiła w prawa zaspokojonego wierzyciela i nie służyło jej
4
wobec dłużnika żadne roszczenie. Bez znaczenia pozostaje fakt wydania przeciwko
powódce wzajemnej nakazu zapłaty w dniu 16 października 2001 r., a następnie wyroku
częściowego z dnia 22 lutego 2002 r. Skoro ani w chwili zawiadomienia z dnia 12 lipca
2001 r. ani wniesienia pozwu wzajemnego nie istniało roszczenie powódki wzajemnej
wobec dłużnika, nie miała ona możliwości wystąpienia z żądaniem zabezpieczenia
powództwa.
W ocenie Sądu Apelacyjnego brak jest normalnego związku przyczynowego
pomiędzy nienależytym wykonaniem umowy poręczenia przez pozwaną wzajemną
a ewentualną szkodą powódki wzajemnej, która mogłaby powstać dopiero w chwili
zaspokojenia wierzyciela, skoro pomiędzy opóźnionym zawiadomieniem
a zaspokojeniem wierzyciela upłynął okres 22 - 28 miesięcy. Związek przyczynowy
pomiędzy zaniechaniem pozwanej wzajemnej a szkodą powódki wzajemnej z tytułu
pozbawienia możliwości zaspokojenia się z majątku dłużnika mógłby zaistnieć, gdyby
pozwana niezwłocznie po zawiadomieniu jej przez wierzyciela wykonała swoje
zobowiązanie poręczycielskie, a na skutek zwłoki wierzyciela roszczenie poręczyciela
nie mogłoby zostać zaspokojone wobec likwidacji lub zmniejszenia majątku dłużnika.
Tymczasem pomiędzy umorzeniem postępowania układowego a ogłoszeniem upadłości
było możliwe zabezpieczenie roszczenia na majątku dłużnika, o ile poręczycielowi
służyłoby roszczenie wynikające z zaspokojenia wierzyciela.
Kasacja pozwanej-powódki wzajemnej oparta została na obu podstawach
kasacyjnych. W ramach naruszenia przepisów prawa materialnego wskazuje się art. 471
w związku z art. 361 § 1 k.c., art. 355 k.c. oraz art. 481 § 1 k.c. W ramach podstawy
naruszenia przepisów postępowania - art. 316 k.p.c., art. 382 oraz art. 233 k.p.c. w
związku z art. 3931
pkt 2 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie znajdują uzasadnienia zarzuty sformułowane przez skarżącego w ramach
podstawy naruszenia przepisów postępowania. Z treści kasacji wynika bowiem, że
powódka wzajemna nie uwzględniła podstawowej konstrukcji prawnej, na której oparte
zostało orzeczenie Sądu Apelacyjnego. Sąd ten trafnie wskazał, że o wystąpieniu
szkody w rozmiarze wskazywanym przez powódkę wzajemną oraz normalnego związku
przyczynowego pomiędzy tą szkodą a nienależytym wykonaniem przez pozwaną
wzajemną umowy poręczenia zawartej pomiędzy stronami możnaby mówić jedynie
wówczas, gdyby powódka wzajemna spełniła świadczenie, za spełnienie którego
poręczyła. Dopiero wówczas bowiem stałaby się ona wierzycielem w stosunku do
5
dłużnika, za którego poręczyła. Zgodnie z art. 518 § 1 pkt 1 k.c. osoba trzecia, która
spłaca wierzyciela, nabywa spłaconą wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty,
jeżeli płaci cudzy dług, za który jest odpowiedzialna osobiście albo pewnymi
przedmiotami majątkowymi. Przepis ten dotyczy m.in. poręczyciela, który wstępuje w
prawa zaspokojonego wierzyciela do wysokości dokonanej zapłaty. Powódka wzajemna
uzyskała zatem wierzytelność w stosunku do dłużnika, za którego spełniła świadczenie,
po spełnieniu świadczenia, a właściwie nabywała tę wierzytelność w coraz większym
rozmiarze płacąc kolejne raty należności w okresie od 2 maja 2003 r. do 21 listopada
2003 r. Wbrew zatem prezentowanemu stanowisku, w okresie od dnia 11 listopada 2000
r. do chwili opóźnionego powiadomienia jej o niespłaceniu kredytu przez dłużnika czyli
do dnia 12 lipca 2001 r. nie mogła ani realizować ani zabezpieczyć roszczenia
przeciwko dłużnikowi, gdyż żadne roszczenie w stosunku do dłużnika nie przysługiwało
jej. Podobnie w okresie późniejszym, aż do roku 2003, kiedy to spełniła świadczenie, do
którego zobowiązany był dłużnik. Bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy pozostaje
zatem ocena, czy w okresie od 11 listopada 2000 r. do chwili ogłoszenia upadłości
dłużnika istniała możliwość uzyskania z jego majątku zaspokojenia roszczenia.
Należy zauważyć, że Sąd Apelacyjny przyjął istnienie nienależytego wykonania
zobowiązania wierzyciela wynikającego z umowy poręczenia. Wskazał, że
zawiadomienie poręczyciela o niewykonaniu zobowiązania przez dłużnika nastąpiło z
opóźnieniem, przy czym opóźnienie to było spowodowane okolicznościami, za które
powodowy Bank ponosi odpowiedzialność. Sąd Apelacyjny przyjął natomiast, że nie
wystąpił normalny związek przyczynowy pomiędzy nienależytym wykonaniem umowy
poręczenia a szkodą w postaci wskazywanej przez powódkę wzajemną, tzn. kwoty,
którą musiała zapłacić zamiast poręczyciela. Brak normalnego związku przyczynowego
stanowił podstawę oddalenia powództwa wzajemnego. W tym kontekście w
przeważającej części niezasadne są zarzuty naruszenia art. 471 w związku z art. 361 §
1 k.c.; całkowicie niezasadny jest zarzut naruszenia art. 355 k.c., gdyż Sąd Apelacyjny
przyjął nienależyte wykonanie przez wierzyciela obowiązku zawiadomienia poręczyciela
o opóźnieniu się dłużnika ze spełnieniem świadczenia.
Uszło natomiast uwagi Sądu Apelacyjnego, że powódka wzajemna poniosła
jednak w pewnym zakresie szkodę będącą normalnym następstwem opóźnienia
w zawiadomieniu jej o niespełnieniu świadczenia przez dłużnika, za którego poręczyła.
Bezspornie ustalono bowiem, że powodowy Bank w sposób prawidłowy dokonał
zawiadomienia powódki wzajemnej o niespełnieniu świadczenia przez dłużnika dopiero
6
w dniu 12 lipca 2001 r., mimo że dłużnik zaprzestał spłacania kredytu już w listopadzie
2000 r. W takiej sytuacji odsetki, których ciężar musiała ponieść powódka wzajemna za
okres od chwili, w której powodowy Bank powinien dokonać zawiadomienia do chwili, w
którym zawiadomienia tego dokonał, stanowią szkodę powódki wzajemnej. Ustalenie
wysokości tej szkody nie jest jednak możliwe w postępowaniu kasacyjnym i z tego
względu zaskarżony wyrok należało uchylić i sprawę przekazać do ponownego
rozpoznania.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji kierując się treścią art.
39313
§ 1 k.p.c. mającym w sprawie zastosowanie na mocy art. 3 ustawy z dnia 22
grudnia 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy -
Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. 2005 r. Nr 13, poz. 98).