Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CK 241/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 listopada 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Iwona Koper (sprawozdawca)
SSA Aleksandra Marszałek
w sprawie z powództwa K. P. przeciwko "P.(…)" Spółce Jawnej w A. o zapłatę, po
rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 24 listopada 2005 r., kasacji powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 20 stycznia 2005 r., sygn. akt I ACa (…),
oddala kasację i zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 2.700 zł (dwa
tysiące siedemset) tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Powód K. P., prowadzący działalność pod nazwą T.(…) domagał się zasądzenia
od pozwanego P.(…) Spółka Jawna w S. kwoty 109.802,48 zł tytułem, należności za
podwyższenie cen materiałów, za które zapłata został dokonana po terminie, oraz kar
umownych.
Nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu upominawczym Sąd Okręgowy w B.
uwzględnił powództwo.
Wyrokiem z dnia 22 lipca 2004 r. Sąd Okręgowy w B., który rozpoznawał sprawę
na skutek sprzeciwu pozwanego od nakazu zapłaty, uwzględnił powództwo co do kwoty
2
13.888,73 zł oraz orzekł o jego oddaleniu w pozostałym zakresie. Wyrok oparty został
na następujących ustaleniach.
W dniu 11 stycznia 2000 r. strony tj. powód jako sprzedający i pozwany jako
kupujący zawarły umowę handlową, w której (§ 7 ust. 2) ustaliły, że w razie zapłaty
przez kupującego należności za zakupione materiały budowlane po terminach
określonych w fakturach VAT, kupujący wyraża zgodę na ustalenie ceny materiałów
budowlanych objętych fakturą VAT wyższej o 5% oraz na wystawienie korekty faktury
VAT na zakupione tymi fakturami materiały budowlane. Nadto kupujący wyraził zgodę, w
przypadku zwłoki w zapłacie należności za zakupione materiały budowlane, na
obciążenie go przez sprzedającego karą umowną w wysokości trzykrotnych ustawowych
odsetek obowiązujących w dniu wystawienia faktury VAT, liczonych od wartości netto
materiałów budowlanych opłaconych ze zwłoką (§ 7 ust. 3). Pozwany wielokrotnie
dokonywał płatności za zakupione towary po terminach, w związku z czym powód
wystosował do niego szereg not odsetkowych domagając się zapłaty.
W ocenie Sądu Okręgowego sformułowanie § 7 ust. 2 umowy należy traktować
jako karę umowną, której zastrzeżenie za nienależyte wykonanie świadczenia
pieniężnego jest sprzeczne z obowiązującym prawem i nie może stanowić podstawy
dochodzonego przez powoda roszczenia. Powód nie może go dochodzić także z uwagi
na niewystawienie korekty faktur VAT.
Za nieuzasadnione uznał Sąd Okręgowy dalsze żądanie powoda zasądzenia
na podstawie § 7 ust. 3 umowy odsetek w wysokości 300% odsetek ustawowych, a to
wobec niewykazania, aby pozwany pozostawał w zwłoce z zapłatą ceny. Roszczenie
powoda w tej części ocenił natomiast jako zasadne w granicach określonych w art. 481
k.c. i na tej podstawie zasądził od pozwanego odsetki ustawowe w kwocie 13.888,73 zł.
Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżyły obie strony.
Powód, który zaskarżył go w części oddalającej powództwo kwestionował
prawidłowość rozstrzygnięcie zarówno na płaszczyźnie ustaleń faktycznych jak i ich
oceny prawnej, zarzucając błędne przyjęcie, że zapis § 7 umowy dotyczy kary umownej
a nie umownych odsetek oraz, że warunkiem dochodzenia roszczenia wynikającego z
jego ust. 2 było wystawienie korekty faktur VAT.
Pozwany, zaskarżając wyrok w części uwzględniającej powództwo zarzucał
naruszenie art. 233 § 1, 321 k.p.c. i art. 47912
k.p.c., prowadzące do zasądzenia
roszczenia nie zgłoszonego przez powoda.
3
Wyrokiem z dnia 20 stycznia 2005 r. Sąd Apelacyjny, w uwzględnieniu apelacji
pozwanego, zmienił zaskarżony nią wyrok w ten sposób, ze powództwo oddalił oraz w
całości oddalił apelację powoda.
W ustosunkowaniu się do zarzutów apelacji powoda stwierdził, że powód dopiero
na rozprawie w dniu 14 lipca 2004 r. sprecyzował żądanie jako dotyczące odsetek
umownych, a nie kary umownej. Twierdzenie to uznał za „niewiarygodne” i wskazał, że
umowa wyraźnie rozróżnia użyte w rożnych sytuacjach pojęcia kar umownych, zwłoki,
opóźnienia i przewiduje w tych sytuacjach różne sankcje. Podtrzymał pogląd Sądu
Okręgowego, że z uwagi na charakter przepisu art. 483 k.c., jako normy bezwzględnie
obowiązującej, strony nie mogły zastrzec kary umownej w odniesieniu do świadczenia
pieniężnego. Stwierdził nadto, że chociaż nie wynika to wprost z motywów
rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego, to Sąd ten przyjął, że klauzula umowna
zastrzegająca w § 7 ust. 3 umowy karę umowną jest zastrzeżeniem odsetek umownych,
przy czym uznał je za wygórowane i w części w jakiej przekraczają one odsetki
ustawowe umowę ocenił jako nieważną (art. 58 § 2 i 3 k.c.). Sąd Apelacyjny nie zgodził
się jednak z tym, iż powodowi należało zasądzić odsetki ustawowe. Powód nie wykazał
bowiem, że pozwany spóźnił się z zapłatą i co zarzucał pozwany w postępowaniu przed
Sądem pierwszej instancji, nie dostarczył dokumentów rozliczeniowych a jedynie
przedłożył notę księgową. Jako przyczynę najdalej idącą i decydującą o oddaleniu
powództwa wskazał nieudowodnienie przez powoda podstawowej okoliczności
opóźnienia w zapłacie pozwanego.
Wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżył kasacją powód zarówno w części
oddalającej jego apelację jak i uwzględniającej apelację pozwanego zarzucając:
1/ w oparciu o podstawę naruszenia prawa materialnego
- niewłaściwe zastosowanie art. 3531
k.c. w zw. z art. 32 § 1 ustawy z dnia
8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz. U.
1993 r. Nr 11, poz. 50) skutkujące przyjęciem, że do dochodzenia należności
wynikającej z umowy cywilnej niezbędne jest wystawienie faktur VAT;
- niewłaściwe zastosowanie art. 483 k.c. i art. 65 k.c. skutkujące przyjęciem,
że zastrzeżone w umowie odsetki stanowią w istocie karę umowną niedopuszczalną
przy zobowiązaniach pieniężnych, a tym samym zapis umowy nie wiąże stron;
- błędną wykładnię art. 3531
k.c. w zw. z art. 481 k.c. przez przyjęcie, że
powód nie może dochodzić zapłaty odsetek umownych w trzykrotnej wysokości odsetek
4
ustawowych, z uwagi na naruszenie zasad współżycia, mimo, że obie strony są
profesjonalistami, a odsetki w tej wysokości nie są rażąco wygórowane;
2/ w oparciu o podstawę naruszenia przepisów postępowania:
- naruszenie art. 382 w zw. z art. 233 k.p.c. i 65 k.c. przez przyjęcie zupełnie
odmiennych niż sąd pierwszej instancji ustaleń faktycznych, bez przeprowadzania
postępowania dowodowego, a także przez sprzeczność ustaleń z treścią zebranego
materiału w następstwie ustalenia, iż zapis umowy o karze umownej w postaci odsetek
umownych nie uprawnia powoda do dochodzenia odsetek, z uwagi na niedopuszczalne
zastrzeżenie kary umownej w zobowiązaniach pieniężnych;
- naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. przez zaniechanie wyjaśnienia przyczyn,
dla których odmiennie niż sąd pierwszej instancji ocenił ten sam materiał dowodowy.
We wnioskach kasacyjnych skarżący domagał się zmiany zaskarżonego wyroku i
uwzględnienia powództwa, ewentualnie jego uchylenia i przekazania sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nieusprawiedliwiona jest podstawa kasacyjna naruszenia przepisów
postępowania
Zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. może być podstawą kasacji jedynie
wyjątkowo, gdy z powodu niedochowania przez sąd wymogów określonych tym
przepisem zaskarżone orzeczenie nie poddaje się kontroli kasacyjnej, co w niniejszej
sprawie nie zachodzi. W ujęciu wniesionej kasacji zarzut ten dotyczy niedostatecznego
wyjaśnienia przez Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku przyczyn
uznania roszczeń powoda za nieudowodnione i jest nieuzasadniony. W kwestii tej
bowiem Sąd Apelacyjny wyjaśnił, że dla wykazania swoich roszczeń powód powinien był
przedstawić dokumenty rozliczeniowe potwierdzające fakt opóźnienia się pozwanego z
zapłatą uznając tym samym, iż nie wynika on z przedstawionych przez powoda not
odsetkowych. Zasadności tego stanowiska nie należy natomiast do przedmiotu regulacji
art. 328 § 2 k.p.c. i nie podlega ocenie w ramach zarzutu jego naruszenia.
Błąd sądu polegający na pominięciu przy dokonywaniu oceny prawnej pewnych
ustalonych faktów jak i oparcie tej oceny na stanie faktycznym niedostatecznie
ustalonym dla przypisania go określonej normie prawnej jest błędem w zakresie
subsumcji prawa. Na tej podstawie nie może więc skarżący formułować zarzutu
naruszenia art. 382 k.p.c. oraz 233 § 1 k.p.c., którego materia dotyczy wnioskowania z
5
dowodów o faktach, odmiennie niż przy stosowaniu prawa polegającego na
wnioskowaniu z faktów o prawie.
Naruszenie prawa materialnego może stanowić podstawę kasacyjną jedynie
wówczas, gdy za przyczyną błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania
przepisów wskazanych w kasacji dochodzi do wydania wyroku, który jest niezgodny z
prawem.
W świetle powyższego, żaden z zarzutów sformułowanych w kasacji w ramach
podstawy naruszenia prawa materialnego nie może odnieść postulowanego jej
wnioskami skutku.
Rozważana przez Sądu Okręgowy kwestia wystawienia faktury VAT, jako
warunku dochodzenia należności wynikającej z umowy cywilnej, nie była w ogóle
przedmiotem odniesienia się Sądu drugiej instancji. Z uwagi na motywy rozstrzygnięcia
Sądu Apelacyjnego, zajęcie co do niej stanowiska nie było konieczne i nie mogło
wywrzeć wpływu na jego treść. Tym samym chybiony jest zarzut naruszenia przez ten
Sąd art. 3531
k.c. w zw. z art. 32 § 1 ustawy z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od
towarów i usług oraz podatku akcyzowym (Dz. U. Nr 11, poz. 50 ze zm.).
Pozbawiony doniosłości prawnej jest także dalsze zarzuty naruszenia art. 483 k.c.
i art. 65 k.c. oraz art. 3531
w zw. z art. 481 k.c. Bezpodstawnie przypisuje skarżący
Sądowi Apelacyjnemu przyjęcie, w następstwie błędnej wykładni § 7 ust. 3 łączącej
strony umowy, że zastrzeżone w nim odsetki stanowią niedopuszczalną karę umowną.
Poglądu takiego Sąd ten bowiem nie wyraził, zaś dochodzone na tej podstawie
roszczenie powoda oddalił jako niewykazane. Kwestia ta była przedmiotem wypowiedzi
Sądu Apelacyjnego jedynie w związku z wykładnią wyroku Sądu Okręgowego, co jednak
nie miało żadnego wpływu na treść zaskarżonego wyroku, tak samo jak ocena Sądu
Apelacyjnego odnośnie do sprzeczności z zasadami współżycia społecznego,
zastrzeżenia przez strony odsetek umownych wynoszących trzykrotność odsetek
ustawowych.
Z tych względów kasacja podlegała oddaleniu stosownie do art. 39312
k.p.c.
w brzmieniu obowiązującym przed zmiana k.p.c. ustawą z dnia 22 grudnia 2004 r. (Dz.
U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98) w zw. z art. 3 tej ustawy. O kosztach postępowania
orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 391 § 1 i art. 39319
k.p.c.