Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CK 244/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 29 listopada 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian (sprawozdawca)
SSN Marek Sychowicz
w sprawie z powództwa S. B. przeciwko R. G. i M. G. o stwierdzenie nieważności umów,
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu niejawnym w dniu 29 listopada 2005 r.,
kasacji powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 13 października 2004 r., sygn. akt
I ACa (...),
oddala kasację.
Uzasadnienie
Powód S. B. domagał się ustalenia nieważności umowy sprzedaży nieruchomości
z dnia 24 lipca 1991 r. oraz umowy z dnia 14 września 1999 r. o ustanowieniu
dożywotniej służebności osobistej korzystania z całego domu mieszkalnego oraz z
obory. Umowy te zostały zawarte z M. G. oraz R. G., a powód powoływał się na swój
brak świadomości.
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 18 lutego 2004 r. oddalił powództwo. Ustalił,
że powód sprzedał siostrze działki w latach 1978 i 1989. W dniu 24 lipca 1991 r.
sprzedał pozwanym działkę siedliskową o powierzchni 13 arów za 30.000.000 zł przed
2
denominacją. Zawierając umowę działał w pełni świadomie, nie był wprowadzony w błąd
przez pozwanych. Przebywał wprawdzie w Szpitalu Psychiatrycznym w M. w okresie 11
września 1987 r. - 12 grudnia 1987 r. z rozpoznaniem stanu przeddeliryjnego i
polineuropatii alkoholowej, jednak w chwili wypisu nie przejawiał objawów
psychotycznych. Nie podjął żadnego leczenia odwykowego, w Poradni Zdrowia
Psychicznego zaczął się leczyć dopiero w 2002 r. Nigdy nie zażywał narkotyków, a w
1996 r. przestał pić alkohol. W 1999 r. zwrócił się do pozwanych o ustanowienie
dożywotniej służebności, co pozwani uczynili bez sprzeciwu. Konflikt pomiędzy stronami
rozpoczął się w styczniu 2001 roku, kiedy to doszło do bójki powoda, pozwanego i E. G.
Wobec niewykazania przez powoda, że w chwili zawierania umowy znajdował się
w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli Sąd
oddalił powództwo.
Apelacja powoda została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 13
października 2004 r. Sąd ten podkreślił, że wydana w sprawie opinia biegłego
jednoznacznie wskazuje, iż spowodowane przez wieloletnie picie alkoholu uszkodzenie
układu nerwowego oraz stwierdzony u powoda zespół psychoorganiczny nie wyklucza
możliwości świadomego podjęcia przez niego decyzji i wyrażenia woli. Zmiany
organiczne centralnego układu nerwowego mają charakter postępujący wskutek
nakładania się różnych czynników, dlatego mniejsze jest prawdopodobieństwo, że przed
wielu laty stan zdrowia powoda wykluczał możliwość samodzielnego podejmowania
decyzji. W toku postępowania nie wykazano także, aby w chwili zawierania umowy
powód był pod wpływem narkotyków czy alkoholu albo działał pod wpływem przymusu.
Sąd Apelacyjny podkreślił także, że powód dwukrotnie składał wniosek o
ustanowienie pełnomocnika z urzędu, ale nie zaskarżył postanowień odmawiających
takiego ustanowienia.
Kasacja powoda zawiera zarzut naruszenia art. 378 § 1 k.p.c. przez to, że Sąd
drugiej instancji nie wziął pod uwagę nieważności postępowania wynikającej z
pozbawienia powoda możliwości obrony swoich praw.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest niezasadna. Jak wskazano już w orzecznictwie (tak wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 16 grudnia 1997 r., II UKN 404/97, OSNAPiUS 1998, nr 21, poz.
641) rozpoznanie u wnioskodawcy choroby psychicznej w niewielkim nasileniu nie jest
samo w sobie przesłanką obligującą sąd do uwzględnienia wniosku o ustanowienie
adwokata z urzędu. Nieustanowienie takiego pełnomocnika nie pozbawia strony
3
możności obrony jej praw i nie powoduje nieważności postępowania (art. 117 i art. 379
pkt 5 k.p.c.).
Stanowisko to należy w pełni podzielić. Z art.117 § 1 k.p.c. wynika, że sąd
uwzględnia wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego, gdy jego udział w
sprawie uzna za potrzebny. Sąd zatem dokonuje oceny, czy strona zgłaszająca taki
wniosek jest nieporadna w takim stopniu, że pomoc w prowadzeniu sprawy jest jej
niezbędna. Sąd pierwszej instancji uznał, że taka potrzeba w odniesieniu do powoda nie
występuje, a w kasacji nie zostały przedstawione okoliczności, które wskazywałyby, iż
stanowisko to było nieuzasadnione. Sam fakt leczenia się powoda w Poradni Zdrowia
Psychicznego nie może przesądzać o konieczności ustanowienia dla niego
pełnomocnika z urzędu, zwłaszcza jeżeli wziąć pod uwagę treść opinii biegłego
psychiatry.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji kierując się treścią art.
39312
k.p.c. mającym w sprawie zastosowanie na mocy art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia
2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy - Prawo o
ustroju sądów powszechnych (Dz. U. 2005 r. Nr 13, poz. 98). Sąd nie przyznał kosztów
nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu
kasacyjnym z uwagi na to, że zawarty w kasacji wniosek dotyczył jedynie zasądzenia
kosztów postępowania od pozwanych na rzecz powoda. Paragraf 20 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348) wymaga wystąpienia przez
pełnomocnika z urzędu z wnioskiem o przyznanie kosztów od Skarbu Państwa.