Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CK 357/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 grudnia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian (sprawozdawca)
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z powództwa W. B.
przeciwko W. R., B. R., Z. Z. i M. Z.
o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 15 grudnia
2005 r., kasacji pozwanych W. R. i B. R. oraz kasacji pozwanych Z. Z. i M. Z. od wyroku
Sądu Okręgowego w S. z dnia 23 listopada 2004 r., sygn. akt II Ca (…),
oddala obie kasacje.
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w S. wyrokiem z dnia 30 marca 2004 r. zasądził od pozwanych W.
R., B. R., Z. Z. i M. Z. solidarnie na rzecz powoda W. B. kwotę 20.000 zł z umownymi
odsetkami w wysokości 1,2 % w stosunku dziennym od dnia 19 listopada 2001 r. Sąd
pierwszej instancji ustalił, że pozwani zawarli w dniu 19 listopada 2001 r. umowę
pożyczki 20.000 zł z powodem, który prowadzi lombard. Termin zwrotu został ustalony
na dzień 27 listopada 2001 r. Wysokość odsetek określono na 1,2% za każdy dzień,
zarówno w odniesieniu do odsetek za korzystanie z cudzego kapitału (odsetki
2
kapitałowe), jak i odsetek za opóźnienie w spłacie sumy dłużnej. Pożyczka nie została
spłacona. Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia Sąd wskazał art. 720 i 370 k.c. W
uzasadnieniu Sąd pierwszej instancji podkreślił, że pozwani nie wykazali, aby zwrócili
pożyczoną kwotę. Wysokość odsetek Sąd uznał za dopuszczalną, gdyż przemawia za
tym obowiązywanie zasady swobody umów, a w sprawie nie występują okoliczności
pozwalające przyjąć, że nastąpił wyzysk (art. 388 k.c.). Sąd nie dopatrzył się także
sprzeczności postanowienia umowy określającego wysokość odsetek z zasadami
współżycia społecznego.
Sąd pierwszej instancji wskazał także, że tocząca się sprawa karna przeciwko
powodowi pozostaje bez wpływu na wynik rozpoznawanej sprawy, gdyż jej przedmiotem
nie są czynności związane z zawarciem umowy pożyczki będącej podstawą żądań
pozwu, lecz innej umowy pożyczki i związanej z nią umowy przewłaszczenia na
zabezpieczenie. Brak było zatem podstaw do zawieszenia postępowania.
W wyniku apelacji wszystkich pozwanych Sąd Okręgowy w S. wyrokiem z dnia 23
listopada 2004 r. zmienił zaskarżone orzeczenie o tyle tylko, że zasądził odsetki
ustawowe od kwoty 20.000 zł. Sąd drugiej instancji podzielił stanowisko Sądu
Rejonowego, że pozwani nie wykazali faktu zwrotu pożyczki. Sąd pierwszej instancji
analizując zeznania świadków oraz stron zgodnie z regułami art. 233 k.p.c. wykazał, że
zeznania te nie są wiarygodne zarówno co do okoliczności spłaty pożyczki, jak i co do
środków uzyskanych na jej spłacenie. Zarzuty apelacji zawierają jedynie polemikę nie
podważającą prawidłowości ustaleń. Ryzyko niedomagania się pokwitowania zwrotu
sumy dłużnej, nawet gdyby taki zwrot nastąpił, obciąża pozwanych.
Sąd Okręgowy podzielił także stanowisko Sądu pierwszej instancji co do
niemożliwości skorzystania w okolicznościach sprawy z art. 388 k.c. Nie podzielił
natomiast poglądu co do sprzeczności postanowień umowy określających wysokość
należnych powodowi odsetek z zasadami współżycia społecznego. Stwierdził, że
ustalenie odsetek w wysokości 438% w stosunku rocznym pozostaje w sprzeczności z
zasadami współżycia społecznego i z tej przyczyny wykracza poza granice swobody
umów wyznaczone treścią art. 3531
k.c. Sprzeczność z zasadami współżycia
społecznego wyraża się w naruszeniu zasad lojalnego kontraktowania oraz
proporcjonalności świadczeń dłużnika i wierzyciela przy umowach wzajemnych, a także
z zakazem lichwy. Nieważnością dotknięta jest jednak tylko ta część umowy, w której
ustalono rażąco wygórowane odsetki. Bez znaczenia pozostaje dla powyższej oceny
okoliczność, że podobna stopa oprocentowania występuje powszechnie w pożyczkach
3
lombardowych. Nie jest możliwe udzielenie ochrony sądowej roszczeniom powoda
sprzecznym z obowiązującym porządkiem prawnym, a tym samym nieważnym.
Kasacje od wyroku Sądu Okręgowego wnieśli M. i Z. Z. oraz B. i W. R. Obie
kasacje oparte zostały na podstawie naruszenia przepisów postępowania (art. 3931
pkt
2 k.p.c.) i wskazuje się w nich naruszenie: art. 236 w związku z art. 294 k.p.c., art. 293 w
związku z art. 248 § 1 k.p.c., art. 296 k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c. i art. 177 § 1 pkt 4 w
związku z art. 11 k.p.c. - w kasacji M. i Z. Z. oraz art. 284 i 233 § 1 k.p.c., art. 248 i 251
oraz art. 391 w związku z art. 328 § 2 k.p.c. - w kasacji B. i W. R.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W obu kasacjach podkreśla się, że nieprzeprowadzenie dowodu z oględzin bazy
danych zapisu systemu komputerowego monitoringu spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością A.(…), która świadczyła usługi w zakresie ochrony lombardu
należącego do powoda, uniemożliwiło pozwanym wykazanie zwrotu pożyczki udzielonej
im przez powoda. Zarzuty w tym zakresie zostały podniesione przez pozwanych już w
apelacjach i Sąd drugiej instancji odniósł się do nich w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku. Trafnie Sąd ten podkreślił, że nawet przeprowadzenie dowodu z zapisów
włączenia alarmu w lombardzie powoda nie wykazałoby faktu zwrotu pożyczki, a jedynie
mogłoby podważyć wiarygodność zeznań powoda co do pory zamknięcia lombardu w
dniu, w którym pożyczka miała zostać, zdaniem pozwanych, zwrócona. W uzasadnieniu
Sąd podkreślił brak wiarygodności pozostałych dowodów przedstawianych przez
pozwanych dla wykazania zwrotu pożyczki i to stanowisko nie zostało w kasacjach
skutecznie podważone. Za niezasadne należy zatem uznać zarzuty naruszenia
przytoczonych wyżej przepisów postępowania.
Odrębnie należy odnieść się natomiast do zarzutu naruszenia art. 177 § 1 pkt 4 w
związku z art. 11 k.p.c. zawartego w kasacji pozwanych M. i Z. Z. Otóż zarzut
naruszenia tych przepisów pojawił się dopiero w kasacji; nie był podnoszony w apelacji
wniesionej przez tych pozwanych. Wobec tego jest to w istocie zarzut dotyczący
postępowania przed sądem pierwszej instancji i jako taki pozostaje poza zakresem
rozpoznania Sądu Najwyższego.
Z tych względów Sąd Najwyższy oddalił obie kasacje kierując się treścią art.
39312
k.p.c. mającym w sprawie zastosowanie na mocy art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia
2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy - Prawo o
ustroju sądów powszechnych (Dz. U. 2005 r. Nr 13, poz. 98).