Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CK 350/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 grudnia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Maria Grzelka
SSN Zbigniew Strus
w sprawie z powództwa J. C.
przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Starostę N. o ustalenie, po
rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 20 grudnia 2005 r.,
kasacji powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 27 stycznia 2005 r., sygn. akt I
ACa (…),
oddala kasację.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w N. wyrokiem z dnia 27 stycznia 2005 r. oddalił – wytoczone
przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Starostę N. - powództwo J. C. o
ustalenie, że własność nieruchomości szczegółowo opisanych w pozwie jako zespół
pałacowo-parkowy, nie przeszła na rzecz Skarbu Państwa na mocy art. 2 ust. 1 lit.e
Dekretu z dnia 6 września 1944 r. o reformie rolnej, dalej określanego jako „dekret o
reformie rolnej” lub „dekret” (Dz. U. z 1945 r. Nr 3, poz.13). Pozwany Skarb Państwa,
2
żądając oddalenia powództwa podniósł, że cały majątek ziemski należący do
poprzednika prawnego powódki A. S. był „nieruchomością ziemską” w rozumieniu art. 2
ust. 1 dekretu o reformie rolnej.
Sąd Okręgowy ustalił, że nieruchomości objęte żądaniem pozwu wchodziły w
skład większej nieruchomości rolnej o pow. 218 ha. Na podstawie dekretu o reformie
rolnej cała nieruchomość jako ziemska o powierzchni przekraczającej normy obszarowe
wskazane w dekrecie przejęta została na własność Skarbu Państwa. Prawo własności
Skarbu Państwa ujawnione zostało w księdze wieczystej na podstawie zaświadczeń
Wojewódzkiego Urzędu Ziemskiego z dnia 12 grudnia 1945 r. i 27 września 1946 r. oraz
uchwały Sądu Okręgowego z dnia 7 października 1946 r. Dokumenty te zostały
utracone. Sąd Okręgowy stwierdził, że wprawdzie wpisy w księgach wieczystych
dokonane w latach 90-ych ubiegłego wieku wskazują, że nieruchomości przejęte zostały
na podstawie art. 2 ust. 1 pkt c dekretu o reformie rolnej, to jednak postępowanie
dowodowe nie dało podstaw do ustalenia, że A. S. należał do kręgu osób wymienionych
w powołanym przepisie. Przeciwnie istnieją podstawy do ustalenia, że w czasie wojny
prezentował postawę patriotyczną. Przejęcie nieruchomości na własność Skarbu
Państwa mogło zatem nastąpić wyłącznie na podstawie art. 2 ust. 1 pkt e dekretu o
reformie rolnej. Sąd Okręgowy uznał, że sporne nieruchomości łącznie z parkiem i
pałacem, określane przez powódkę jako zespół pałacowo-parkowy, pozostawały w
funkcjonalnej łączności z całym majątkiem ziemskim. Podlegały zatem przepisom
dekretu o reformie rolnej.
Sąd Apelacyjny po rozpoznaniu apelacji powódki wyrokiem z dnia 27 stycznia
2005 r. uchylił zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego i pozew odrzucił, uznając, że
zachodzi niedopuszczalność drogi sądowej. Sąd Apelacyjny wskazał na treść § 5 ust.1
rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 1 marca 1945 r. w sprawie
wykonania dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej,
dalej określanego jako „rozporządzenie wykonawcze” (Dz. U. Nr 10, poz. 51 ze zm.),
zgodnie z którym orzekanie w sprawach, czy dana nieruchomość podpada pod działanie
przepisów art. 2 ust. 1 lit.e należy do organów administracji państwowej, które orzekają
w formie decyzji administracyjnej, podlegającej zaskarżeniu w trybie określonym
przepisami kodeksu postępowania administracyjnego.
Kasacja powódki oparta została na podstawie naruszenia przepisów
postępowania – art. 199 § 1 pkt 1 w zw. z art.1 k.p.c. przez uznanie, że w sprawie o
ustalenie nieistnienia przejścia prawa własności nieruchomości na własność Skarbu
3
Państwa na podstawie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu o reformie rolnej, zachodzi
niedopuszczalność drogi sądowej; art. 1991
k.p.c. przez jego niezastosowanie, mimo że
wcześniej Wojewoda X. uznał się za organ niewłaściwy do rozpoznania sprawy i
skierował powódkę na drogę postępowania sądowego. Skarżąca wnosiła o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Najwyższy, mimo uznania kasacji za bezzasadną, miał na względzie wyrok
tego Sądu z dnia 13 lutego 2003 r., III CKN 1492/00, w uzasadnieniu którego wyrażony
został trafny pogląd, że umorzenie przez Trybunał Konstytucyjny (postanowienie z dnia
28 listopada 2001 r., Sk 5/01, OTK 2001, nr 8, poz. 266) postępowania ze skargi
konstytucyjnej o stwierdzenie niezgodności art. 2 ust. 1 lit. „e” dekretu o reformie rolnej z
Konstytucją, w następstwie uznania, że przepis ten utracił moc obowiązującą, bowiem
został „skonsumowany” przez jednorazowe przejście z mocy prawa na Skarb Państwa
własności określonych w nim nieruchomości - nie wyłącza ochrony prawnej właściciela
w wytoczonym przez niego procesie windykacyjnym w wyjątkowych wypadkach, a
mianowicie, gdy nieruchomość została przejęta wbrew przepisom dekretu, nie została
wykorzystana na cele określone w dekrecie i nie stała się własnością innych osób
fizycznych lub prawnych.
W rozpoznawanej sprawie mamy do czynienia z innym roszczeniem, opartym na
zupełnie innych okolicznościach faktycznych. Przedmiotem procesu jest roszczenie o
ustalenie, że sporna nieruchomość nie przeszła na rzecz Skarbu Państwa na mocy art.
2 ust.1 lit. e dekretu. Jest to w istocie żądanie zmierzające do stwierdzenia, że
wspomniana nieruchomość „nie podpada” pod art. 2 ust.1 lit. e dekretu. Żądanie takie
nie należy do drogi sądowej, co podkreślił także Sąd Najwyższy we wzmiankowanym
wyroku z dnia 13 lutego 2003 r., a czemu dał dobitny wyraz Sąd Najwyższy w uchwale z
dnia 27 września 1991 r., III CZP 90/91, OSNC 1992, nr 5, poz.72, stwierdzając, że
rozstrzygnięcie, czy dana nieruchomość nie podpada pod działanie art. 2 ust. 1 lit. e
dekretu następuje w drodze decyzji administracyjnej. W opisanej sytuacji sąd
rozpoznający takie żądanie powinien na podstawie art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. odrzucić
pozew, chyba że w takiej sprawie organ administracyjny uznał się niewłaściwy (art. 1991
k.p.c.).
Wobec tego, że kasacja oparta została na podstawie naruszenia właśnie art.1991
k.p.c., skarżąca powinna wykazać, że z przedmiotowym roszczeniem wystąpiła na
4
drogę postępowania administracyjnego i organ administracji wydał postanowienie o
zwrocie podania (art. 66 § 3 k.p.a.), bądź skarga administracyjna została odrzucona
przez sąd administracyjny z tego powodu, że sprawa nie należy do właściwości sadu
administracyjnego. Skarżąca na zaistnienie takich okoliczności nawet się nie powołała,
wskazując jedynie na pismo Wojewody X. z dnia 15 października 1999 r., notabene nie
adresowane do powódki, lecz do T. S. Warto podkreślić, że pismo to jest jedynie
odpowiedzią na list, w której zawarte zostało stwierdzenie, że sporna nieruchomość
przejęta została na własność Skarbu Państwa na podstawie art. 2 ust.1 lit. „c”, a nie lit.
„e” dekretu.
W świetle wskazanego dokumentu, na który powódka po raz pierwszy powołała
się w kasacji, nie można przyjąć, że spełniona została przesłanka z art. 1991
k.p.c. w
postaci „uznania się przez organ administracji publicznej za niewłaściwy”. Gdyby na
chwilę przyjąć odmienną ocenę co do charakteru tego dokumentu, to nie dotyczy on
powódki, a zatem również nie można byłoby stwierdzić, że w sprawie, z jaką powódka
wystąpiła w niniejszym procesie wcześniej organ administracji publicznej uznał się za
niewłaściwy.
Już tylko ubocznie dodać należy, że skoro organ administracji publicznej
przyjmuje, że w świetle zgromadzonych dokumentów sporna nieruchomość przejęta
została na własność Skarbu Państwa na podstawie art. 2 ust. 1 lit. „c”, a nie lit. „e”
dekretu, to budzić musi wątpliwości – z punktu widzenia interesu prawnego powódki –
treść sformułowanego żądania.
Z przytoczonych względów kasację, jako pozbawioną usprawiedliwionych
podstaw, należało oddalić (art. 39312
w zw. z art.3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o
zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju
sądów powszechnych, Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98).