Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 117/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 23 lutego 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
SSN Hubert Wrzeszcz
Protokolant Maryla Czajkowska
w sprawie z powództwa "B." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
w Z.
przeciwko "[…] Bank" Spółce Akcyjnej w K.
o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 23 lutego 2006 r.,
skargi kasacyjnej powodowej Spółki
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 8 marca 2005 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od powódki na rzecz
pozwanego kwotę 3.600 zł (trzy tysiące sześćset złotych) tytułem
zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 31 maja 2004 r. Sąd Okręgowy w Z. w sprawie z
powództwa „. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w M. zobowiązał
pozwanego - Bank […] S.A. w Ł. do złożenia oświadczenia woli o zwolnieniu spod
obciążenia hipotecznego lokali mieszkalnych i usługowych położonych w budynku
na O. przy ul. M. w Z. oraz orzekł o kosztach procesu. Podstawę rozstrzygnięcia
stanowiły następujące ustalenia i wnioski Sądu I instancji. Dnia 28 września 2001 r.
„B.” sp. z o.o. z siedzibą w T. zawarła z pozwanym - Bankiem […] S.A. umowę
kredytową. Przedmiotem umowy było udzielenie kredytu inwestycyjnego
długoterminowego w łącznej kwocie 13.900.000 zł., z którego środki miały zostać
przeznaczone na sfinansowanie budowy osiedla mieszkaniowego „L.” w Z. We
wskazanej umowie (§ 6 umowy kredytowej) strony przewidziały stosowne
zabezpieczenia spłaty kredytu, w tym hipotekę zwykłą w wysokości 13.900.000 zł.,
która została ustanowiona na nieruchomości położonej w Z. na O., dla której Sąd
Rejonowy prowadzi Księgę Wieczystą KW nr […]. W § 9 ust. 2 lit. c) w/w umowy
kredytowej Bank zobowiązał się, że w przypadku udokumentowania sprzedaży
lokali mieszkalnych i użytkowych wybudowanych w ramach realizacji
kredytowanego przedsięwzięcia Bank każdorazowo będzie zwalniać hipoteki
ustanowione na lokalach będących przedmiotem transakcji. W dniach od 16 do 21
października 2003 r. Spółka „B.” dokonała sprzedaży pierwszych lokali
mieszkalnych i usługowych wyodrębnionych w budynku wybudowanym na O., przy
ul. M. Pomimo sprzedaży przez powoda wskazanych w treści pozwu lokali i
wezwania pozwanego do zwolnienia ich spod obciążenia hipotecznego pozwany
nie zastosował się do treści umowy.
Sąd Okręgowy podkreślił, że powództwo zasługuje na uwzględnienie.
Zgodnie z art. 64 k.c. prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek danej
osoby do złożenia oznaczonego oświadczenia woli, zastępuje to oświadczenie.
Dlatego w sytuacji, gdy istnieje obowiązek złożenia przez jakikolwiek podmiot
określonego oświadczenia woli, osoba mająca w tym interes prawny może
domagać się stwierdzenia tego obowiązku przez sąd w stosownym orzeczeniu.
3
Jednakże art. 64 k.c. nie stanowi samoistnej podstawy prawnej do domagania się
stwierdzenia wskazanego nim obowiązku. Obowiązek pozwanego do złożenia na
podstawie art. 64 k.c. oświadczenia woli w przedmiocie określonym w pozwie
wynika z czynności prawnej, a mianowicie z umowy zawartej z pozwanym, która w
jednoznaczny sposób formułuje obowiązek pozwanego złożenia oświadczenia o
zwolnieniu wyodrębnionych lokali mieszkalnych i użytkowych spod obciążenia
hipotecznego i określa warunki, w jakich pozwany powinien się z tego obowiązku
wywiązać. Po analizie treści umowy kredytowej Sąd odrzucił zarzuty pozwanego, w
których podnosił on, że zawarte w § 9 ust. 2 lit. c) postanowienia stanowią w
rzeczywistości swego rodzaju umowę przedwstępną. Strony przewidziały jedynie, iż
w sytuacji powstania wskazanych okoliczności i poinformowania o nich
pozwanego, ten zobowiązany będzie do określonego działania, które dla swojej
skuteczności nie wymaga zawierania przez pozwany bank kolejnej umowy. Tak
więc w sytuacji określenia przez strony czynności cywilnoprawnej (umowy
kredytowej) w jej treści wzajemnych obowiązków, z których obowiązek pozwanego
ma polegać na określonym działaniu, przyjąć należy, iż zastosowanie znajdą
przepisy art. 353 § 1 k.c. oraz art. 3531
k.c. Strony zawarły umowę kredytową
nakładającą zobowiązania na obie strony tej umowy. W tej sytuacji należało
rozważyć, czy postanowienia w/w umowy są zgodne z prawem, zasadami
współżycia społecznego i czy nie sprzeciwiają się właściwości stosunku
określonego w umowie. Dopiero w przypadku udzielenia odpowiedzi twierdzącej
możliwe stanie się udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy na podstawie
postanowień umownych powód może domagać się złożenia przez pozwanego
określonego świadczenia woli wskazanego w treści pozwu. W sytuacji podniesienia
przez pozwanego zarzutu nieważności postanowień umowy zawartych w jej § 9 ust.
2 lit. c) należy stwierdzić, że postanowienia te są ważne, a pozwany mógł
zobowiązać się do zwolnienia spod obciążeń hipotecznych lokali mieszkalnych
i użytkowych wyodrębnionych w budynku wybudowanym przez powoda. Zgodnie
z art. 69 ust. 2 pkt 6 i 10 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe
(tekst jedn. Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.) umowa kredytu powinna być
zawarta na piśmie i określać w szczególności sposób zabezpieczenia spłaty
kredytu oraz warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy. Z cytowanego
4
przepisu wynika więc obowiązek zawarcia w treści umowy kredytowej
zabezpieczeń spłaty kredytu, jednakże prawo dopuszcza możliwość dokonywania
zmian umowy, także w zakresie zabezpieczeń. Należy zauważyć, że w § 6 umowy
kredytowej z dnia 29 września 2001 r. przewidziano trzy zabezpieczenia spłaty
kredytu wraz z odsetkami, w tym hipotekę zwykłą i poręczenie cywilne. W tej
sytuacji zwolnienie lokali spod obciążenia hipotecznego nie narusza interesu banku
powodując zmniejszenie się prawdopodobieństwa spłaty przez wierzyciela
zaciągniętego kredytu. Zdaniem Sądu jest wręcz przeciwnie. Po pierwsze spłata
kredytu jest nadal zabezpieczona przez pozostałe zabezpieczenia prawne
przewidziane w umowie kredytowej. Poza tym zabezpieczenie hipoteczne nie
wygasa zupełnie i nadal obciąża nieruchomość opisaną w księdze wieczystej KW
nr 66664. Natomiast z drugiej strony spłatę kredytu przez powoda może umożliwić
jedynie pomyślne zakończenie kredytowanej inwestycji, a więc zakończenie prac
budowlanych i sprzedaż wyodrębnionych lokali, gdyż właśnie zyski ze sprzedanych
lokali, zgodnie z zamiarem stron, miały zostać przeznaczone na spłatę kredytu.
Uwzględniając realia wolnego rynku należy jednak przewidywać, że wykonawca, tj.
powód, znajdzie łatwiej i szybciej klientów, w dodatku gotowych do zapłaty wyższej
ceny zakupu w sytuacji, gdy sprzedawane lokale nie będą obciążone hipoteką.
Mając powyższe na uwadze zwolnienie lokali spod obciążeń hipotecznych wydaje
się zrozumiałe i w pełni zgodne z interesem stron. Nie sposób więc przyjąć w tej
sytuacji, że treść umowy kredytowej w tym zakresie sprzeciwia się właściwości
(naturze) stosunku prawnego czy też zasadom współżycia społecznego. Sąd uznał
za bezpodstawny zarzut pozwanego, jakoby treść postanowień umowy kredytowej
zawartych w § 9 ust. 2 lit. c) należało interpretować łącznie z treścią § 9 ust. 1 lit. a)
pkt 6, w którym, zdaniem pozwanego, zawarto warunek zwolnienia lokali spod
obciążeń hipotecznych. Pozwany zarzutu tego nie udowodnił w żaden sposób
(art. 6 k.c.). Ponadto przeczy mu wykładnia § 9 umowy kredytowej, gdyż oba
wskazane powyżej postanowienia nie tylko znajdują się w odrębnych punktach tego
paragrafu, a ponadto w treści umowy kredytowej brak jest jakiegokolwiek zapisu
nakazującego rozpatrywać łącznie oba postanowienia, a więc warunkującego
powstanie po stronie pozwanego obowiązku zwolnienia lokali spod zabezpieczeń
hipotecznych od kierowania przez powoda na wyodrębniony rachunek wpłat
5
wnoszonych przez jego klientów. Natomiast powód w prawidłowy sposób wykazał
podstawę faktyczną swego roszczenia, przedstawiając stosowne dowody,
zwłaszcza w formie dokumentów i nie doszło w tym zakresie do naruszenia art.
47912
§ 1 k.p.c.
Pozwany wniósł apelację od wyroku Sądu Okręgowego powołując się na
naruszenie prawa materialnego (w postaci art. 487 § 2 k.c., art. 64 k.c., art. 65 § 2
k.c., art. 390 § 2 k.c. w zw. z. z art. 245 k.c.) i procesowego oraz wniósł o zmianę
zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 8 marca 2005 r., zmienił wyrok Sądu
Okręgowego w pkt I w ten sposób, że oddalił powództwo, w pkt II w ten sposób, że
nie obciążył powoda kosztami procesu oraz uchylił pkt III i nie obciążył powoda
kosztami postępowania odwoławczego. W uzasadnieniu wyroku podkreślił, że w
zawartej przez strony w dniu 28 września 2001 r. umowie kredytowej przewidziano
w § 9 ust. 2 lit. c), iż w przypadku udokumentowania sprzedaży lokali mieszkalnych
i użytkowych wybudowanych w ramach realizacji tej przedsięwzięcia, którego
finansowania dotyczyła umowa „Bank będzie każdorazowo zwalniał hipoteki
ustanowione na lokalach będących przedmiotem transakcji, o których mowa wyżej”.
W § 6 tej umowy przewidziano, iż zabezpieczeniem spłaty kredytu będzie hipoteka
ustanowiona na nieruchomości położonej w Z. przy ul. O., dla której Sąd Rejonowy
prowadzi księgę wieczystą nr […]. Powód sprzedał lokale, których dotyczy pozew i
w chwili orzekania przez Sąd Okręgowy dla lokali tych założono już księgi
wieczyste, w których w dziale IV wpisano dwie hipoteki na rzecz Bank
[…](w kwotach 1.500.000 zł i 600.000 zł) oraz hipotekę w wysokości 13.900.000 zł
na rzecz Banku […] S.A. na udziale 99/100 . Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością w Ż. Przy wskazanych trzech hipotekach wskazano, iż jest to
wpis łączny wraz z KW […] i KW […]. Można zatem uznać, iż postanowienie § 9
ust. 2 c) umowy dotyczyło zwolnienia spod wpisanej na rzecz kredytodawcy
przyszłej hipoteki łącznej, która powstanie przy wyodrębnianiu nieruchomości
lokalowej z obciążonej hipoteką nieruchomości, gdyż w dacie zawierania umowy
nie było jeszcze lokali stanowiących odrębne nieruchomości. W dziale III ksiąg
utworzonych dla lokali wpisano wzmiankę o wszczęciu egzekucji na udziale B. jako
wpis łączny wraz z KW […] i KW […]. Sąd Okręgowy uznał, iż skoro lokale te
6
zostały przez powoda sprzedane i powód ten fakt udokumentował, to tym samym
spełnił się określony w § 9 ust. 2 c) umowy kredytowej warunek, od którego
pozwany uzależniał zwolnienie lokali spod hipoteki. Zgodzić się należy ze
stanowiskiem apelującego, iż taka wykładnia umowy nie jest uzasadniona.
Stosownie do art. 65 § 2 k.c. w umowach należy raczej badać, jaki był zgodny
zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu. Należy
zatem zauważyć, iż jednym z podstawowych warunków udzielenia powodowi
przedmiotowego kredytu inwestycyjnego było zabezpieczenie jego spłaty m. in.
przez wpis wskazanej hipoteki. Trzeba mieć na uwadze przy dokonywaniu wykładni
postanowień umowy kredytowej, iż złożenie przez pozwanego oświadczenia o
zwolnieniu spod obciążenia hipotecznego części zbywanej nieruchomości (lokalu)
przed całkowitą spłatą zabezpieczonego tą hipoteką kredytu, jest świadczeniem
pozwanego, w którym rezygnuje on z części przysługującego mu zabezpieczenia.
Założenie zatem, iż pozwany zgodził się na zwolnienie spod hipoteki każdego
sprzedanego przez powoda lokalu bez żadnego ekwiwalentu na obniżony przez to
zakres zabezpieczenia kredytu, byłoby sprzeczne z zasadami doświadczenia
życiowego i racjonalnego rozumowania. Przy przyjęciu, iż do zwolnienia zbytego
lokalu spod obciążenia hipotecznego wystarczy „udokumentowanie sprzedaży”,
zabezpieczenie hipoteczne kredytu traciłoby wszelki sens, gdyż pozwany w
przypadku zbycia przez powoda wszystkich lokali zostałby w ogóle pozbawiony
zabezpieczenia hipotecznego. Wprawdzie powód zamierzał przeznaczyć część
lokali do wynajmu, lecz przecież nic nie stało na przeszkodzie, by zamiar ten
zmienił, tak że pozwany musiał się liczyć z możliwością zbycia przez powoda
wszystkich lokali i przy przyjętej przez Sąd Okręgowy wykładni postanowień umowy
kredytowej pozwany musiałby wyrazić zgodę na ich zwolnienie spod hipoteki.
Zgodzić się należy ze skarżącym, iż prawidłowa wykładnia umowy prowadzi do
wniosku, iż obowiązek pozwanego przewidziany w § 9 ust. 2 c) umowy jest
obowiązkiem wzajemnym tj. uzależnionym od wykonania przez powoda
wzajemnego obowiązku wynikającego z umowy kredytowej. Trzeba bowiem
zauważyć, iż w § 9 ust. 1 a) pkt 3,4,5 i 6 umowy powód zobowiązał się do
przedkładania w terminie 3 dni od daty zawarcia umowy wszystkich umów
zawartych z klientami, comiesięcznego składania w Banku raportu ze sprzedaży
7
mieszkań wg stanu na 30 dzień każdego miesiąca, wskazywania w umowach
sprzedaży oraz w umowach najmu jako miejsca dokonywania wpłat
wyodrębnionego rachunku umiejscowionego w n/Banku Nr […], kierowania na
tenże rachunek wszystkich wpłat wnoszonych przez klientów (przedpłaty, środki ze
sprzedaży i wynajmu mieszkań), które mogą być wypłacane kredytobiorcy jedynie
za zgodą Banku, na podstawie przedłożonych przez kredytobiorcę faktur
zweryfikowanych przez BP R. lub na obsługę kredytu. Zauważyć na wstępie należy,
iż wskazany w § 9 ust. 2 c) „warunek” zwolnienia przez pozwanego sprzedanych
lokali spod obciążenia hipotecznego polegający na udokumentowaniu sprzedaży
sprowadzał się do dostarczenia pozwanemu umów sprzedaży. Skoro powód miał i
tak przedkładać pozwanemu umowy z klientami (§ 9 ust. 1 a) pkt 3), to należy
uznać, iż ponieważ ten obowiązek nie został wprowadzony specjalnie na potrzeby
zwolnienia spod hipoteki, a nadto bez określenia lokalu w umowie nie byłoby w
ogóle możliwe złożenie oświadczenia o jego zwolnieniu spod hipoteki, to tym
bardziej brak jest podstaw do przyjęcia, by w oparciu o samo tylko
udokumentowanie sprzedaży - bez wykonania pozostałych obowiązków
związanych ze sprzedażą lokali klientom - powód mógł domagać się złożenia przez
pozwanego oświadczenia o zwolnieniu lokali spod hipoteki. Logiczny jest wniosek,
iż skoro strony zgodnie przewidziały zabezpieczenie hipoteczne kredytu, a zatem
musiały zakładać, iż zabezpieczenie to musiało mieć jakiś sens, to kryteria wykładni
umów z art. 65 § 2 k.c. nie pozwalają na przyjęcie, iż do zwolnienia spod hipoteki
wystarczy sama sprzedaż lokalu i przedstawienie umowy pozwanemu. Nie ma przy
takim założeniu znaczenia okoliczność, iż w umowie przewidziano inne jeszcze
zabezpieczenia kredytu, mianowicie: poręczenie cywilne dwóch osób prywatnych
(najprawdopodobniej małżonków) oraz „umowę zobowiązującą do sprzedaży
nieruchomości objętej KW […] wraz z nieodwołalnym pełnomocnictwem do
zawarcia w imieniu kredytobiorcy ostatecznej umowy sprzedaży nieruchomości”.
Skoro oprócz tych innych zabezpieczeń przewidziano także hipotekę, to musiała
ona w zamierzeniu stron stanowić zabezpieczenie realne, funkcjonujące
niezależnie od pozostałych form zabezpieczenia. Dla wierzyciela istotne jest także
to, by zakres jego zabezpieczenia nie ulegał ograniczeniu. Przy przyjęciu założenia,
iż ustanowiona na nieruchomości hipoteka miała stanowić realne zabezpieczenie
8
kredytu, logiczny jest wniosek, iż wykonanie przez pozwanego obowiązku
zwolnienia zbywanego lokalu spod hipoteki było odpowiednikiem świadczenia
wzajemnego powoda polegającego na realizacji postanowień § 9 ust. 1 a) pkt 5 i 6
umowy. Przekazywanie przez powoda wszelkich wpłat otrzymanych od klientów na
wskazany rachunek bankowy i wskazywanie tego rachunku klientom jako
właściwego do dokonywania płatności należności należnych powodowi od jego
klientów (nabywców lokali) stanowiło bowiem dla pozwanego rodzaj ekwiwalentu za
utracone wskutek zwolnienia spod hipoteki zabezpieczenie. Rachunek, o którym
mowa, nie był tzw. rachunkiem bieżącym, gdyż taki rachunek strony wskazały w § 5
umowy, a powód miał ograniczone w sposób przewidziany w § 9 ust. 1 a) pkt 6
możliwości dysponowania zgromadzonymi na tym rachunku należnościami
wpłaconymi przez klientów. Już to samo stwarzało pozwanemu większe gwarancje,
iż powód będzie dysponował środkami na spłatę kredytu ponieważ nie mógłby on
zgromadzonych na tym wyodrębnionym rachunku środków przeznaczyć na inne
cele niż zaakceptowane przez wskazany przez strony profesjonalny podmiot
wydatki związane z finansowaniem kredytowanej inwestycji oraz spłatę kredytu.
Pozostawanie tych środków na rachunku bankowym w pozwanym Banku dawało
pozwanemu możliwość skorzystania z uregulowanych W Prawie bankowym
przywilejów, w tym w szczególności z potrącenia bankowego (art. 93 ust. 2 Prawa
bankowego). Skoro warunkiem uzyskania przez powoda oświadczenia pozwanego
o zwolnieniu sprzedanych lokali spod hipoteki było wypełnienie obowiązków z § 9
ust. 1 a) pkt 5 i 6 umowy, to powód winien wykazać, iż je wypełnił. Do czasu kiedy
powód tego nie uczyni, pozwany mógł powstrzymać się od swego świadczenia
wzajemnego. Powód nie wykazał, by obowiązki, o których mowa wypełnił i było też
bezsporne, że tego nie uczynił. W tych warunkach zachodziły podstawy do zmiany
zaskarżonego wyroku i oddalenia powództwa. Ubocznie tylko stwierdzić należy, iż
wbrew twierdzeniom apelacji powodowi przysługiwała w niniejszej sprawie
legitymacja czynna, mimo że zbyte lokale nie stanowią już jego własności.
Decydujące znaczenie w tym zakresie ma okoliczność, iż przedmiotowe roszczenie
wynika z umowy wzajemnej, której stroną był powód mający oczywisty interes
w tym, by zbyte przez niego lokale zostały zwolnione spod obciążenia
hipotecznego na rzecz pozwanego. Sąd Apelacyjny uznał, iż zachodzą podstawy
9
do pominięcia dowodu z dokumentu w postaci wypowiedzenia przez pozwanego
umowy kredytowej art. 381 k.p.c. Skoro bowiem wypowiedzenie to nastąpiło w dniu
15września 2003 r., to nie zachodziły przeszkody do tego, by pozwany powołał się
na ten fakt - i służący jego wykazaniu dokument - w postępowaniu przed Sądem
Okręgowym. Jak wynika z protokołu rozprawy z dnia 31 maja 2004 r. pozwany miał
udzielony głos i mógł wówczas podnieść wskazaną okoliczność. Skoro zatem
powód kwestionuje skuteczność przedmiotowego wypowiedzenia, to nie sposób
było uznać, by pozwany tę okoliczność wykazał. Niezasadny jest zarzut naruszenia
art. 390 § 2 k.c. w zw. z art. 245 k.c. Umowa kredytowa, w której przewidziano
obowiązek złożenia przez pozwanego oświadczenia o zwolnieniu sprzedanych
lokali spod hipoteki nie była umową przedwstępną, także w części przewidującej
ten obowiązek. Powołany w apelacji art. 245 k.c. dotyczy ustanowienia
ograniczonego prawa rzeczowego, a nie oświadczenia o jego zrzeczeniu się. W art.
246 k.c. nie przewidziano szczególnej formy oświadczenia o zrzeczeniu się
ograniczonego prawa rzeczowego. Do wykreślenia hipoteki ustanowionej na rzecz
banku wystarczający jest dokument podpisany przez osoby upoważnione do
składania oświadczeń w zakresie praw i obowiązków majątkowych banku
i opatrzone pieczęcią banku art. 95 ust. 1 Prawa bankowego. Chybiony jest zatem
argument apelacji, iż umowa przewidująca obowiązek banku - w razie spełnienia
określonych przesłanek - do złożenia oświadczenia woli o zwolnieniu spod hipoteki
winna być zawarta w formie aktu notarialnego.
Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c.
zmienił zaskarżony wyrok i oddalił powództwo. O kosztach postępowań w obu
instancjach orzeczono na zasadzie art. 102 k.p.c. Sąd Apelacyjny uznał, iż
w sytuacji, gdy profesjonaliści zawarli umowę, która trudności interpretacyjne -
czego wyrazem są odmienne rozstrzygnięcia sadów obu instancji - to celowe jest
aby każda ze stron poniosła koszty związane z udziałem w sporze powstałym
w związku w wykonywaniem tej umowy. Uchylenie punktu III zaskarżonego wyroku
jest uzasadnione tym, iż powód był zwolniony od wpisu od pozwu ponad kwotę
10.000 zł i brak jest podstaw do obciążenia pozostałą częścią tego wpisu
pozwanego, który ostatecznie proces wygrał.
10
Powód w skardze kasacyjnej zarzucił naruszenie przez Sąd Apelacyjny
przepisów prawa materialnego, mianowicie art. 65 § 2 w zw. z art. 5 k.c. (przez
jednostronne przyjęcie interpretacji umowy kredytowej z dnia 28 września 2001 r.,
wskazanej przez pozwanego, a sprzecznej z jej literalnym brzmieniem) i art. 6 k.c.,
oraz prawa procesowego, mianowicie naruszenie art. 378 § 1 w zw. z art. 379 pkt 5
w zw. z art. 39821
k.p.c. powodujące nieważność postępowania, art. 386 § 4 w zw.
z art. 231 i 232 k.p.c. oraz odrębnie art. 232 k.p.c. i art. 233 § 1 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna nie zasługuje na uwzględnienie.
Zarzut naruszenia art. 65 § 2 w zw. z art. 5 k.c. pozostaje w związku
z podniesionymi w skardze kasacyjnej zarzutami dotyczącymi przepisów
postępowania (o których niżej). Wynika to z tego, że pełnomocnik skarżącej
wielokrotnie powtarza te same wnioski mieszając sferę prawa procesowego
i materialnego. Ponieważ interpretacja umowy jest w okolicznościach sprawy
źródłem ustaleń faktycznych (o co konkretnie strony się umówiły, na jakich
warunkach itd.), zarzut pośrednio zmierza do obalenia ustaleń faktycznych,
dokonanych przez Sąd Apelacyjny, co jest sprzeczne z treścią art. 3983
§ 3 k.p.c.
(o czym również niżej). Niezależnie od tego należy podkreślić, że zarzut jest
nietrafny, wykładnia umowy dokonana przez Sąd Apelacyjny jest bowiem zgodna
z dyrektywami zamieszczonymi w przepisach art. 65 k.c. Co więcej, Sąd
Apelacyjny lepiej niż Sąd Okręgowy interpretuje treść umowy, mianowicie w sposób
bliższy jej literalnemu brzmieniu, a także obiektywnym okolicznościom udzielenia
kredytu, jego przeznaczenia, zapewnienia sobie przez Bank środków kontroli nad
wpływami uzyskanymi ze sprzedaży mieszkań. Nie można temu wnioskowaniu
postawić zarzutu oceny jednostronnej, odchodzącej od wskazań ustawodawcy,
zawartych w art. 65 k.c. Nie zmienia tej oceny podnoszony przez skarżącą fakt
formułowania umowy przez bank, ponieważ umowa była zawierana
w profesjonalnym obrocie i jest w zakresie interpretacji spornego postanowienia
na tyle jasna, że da się z niej wywieść stanowcze wnioski o zakresie i treści umowy.
Nie zasługuje na uwzględnienie zarzut naruszenia art. 6 k.c. Powódka nie
wskazuje na to, co jej zdaniem jest „faktem” w rozumieniu tego przepisu i w jaki
sposób Sąd Apelacyjny miałby go naruszyć. Niezależnie od tego należy podkreślić,
11
że zarzut jest nietrafny. Sąd Apelacyjny zgodnie bowiem z art. 6 k.c. określił rozkład
ciężaru dowodu faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Interpretacja umowy
dokonana z uwzględnieniem jej brzmienia, a jednocześnie biorąca pod uwagę –
w zobiektywizowanej ocenie – zgodny zamiar stron i cel umowy, prowadziła do
wniosku o konieczności stwierdzenia, że obowiązek banku zwolnienia z hipoteki
wyodrębnianych lokali powstawał dopiero po spełnieniu obowiązków inwestora,
mających zapewnić należyte zabezpieczenie interesów banku, związane
z udzieleniem kredytu. W świetle ustaleń Sądu Apelacyjnego, zgodnie z którymi
powstanie po stronie banku obowiązku zwolnienia z hipoteki wyodrębnianych lokali
było uzależnione od wykonania obowiązków z § 9 ust. 1 a) pkt 5 i 6, ciężar dowodu
kształtował się, następująco: skoro to inwestor (powódka) powołuje się na istnienie
po stronie banku obowiązku złożenia oświadczenia woli o zwolnieniu z hipoteki
wyodrębnianych lokali, a powstanie tego obowiązku jest uzależnione od
wywiązania się inwestora z obowiązków z § 9 ust. 1 a) pkt 5 i 6 umowy, to inwestor
(powódka) jest obarczony także ciężarem dowodu wywiązania się z w/w
obowiązków („uruchamiających” obowiązek banku). Inwestor dążąc do
udowodnienia, że po stronie banku powstał obowiązek zwolnienia z hipoteki,
musiałby także udowodnić okoliczności, które były przestankami powstania tego
obowiązku. Od początku sporu ciężar dowodu tych okoliczności spoczywał zatem
na powódce, która zaniechała wykazywania w tym zakresie jakichkolwiek
okoliczności, które świadczyłyby o tym, że bank nie wykonał ciążących na nim
obowiązków, a następnie, próbując „przerzucić” ciężar dowodu tej okoliczności na
stronę przeciwną, usiłował uniknąć konsekwencji niewykonania przez siebie
obowiązków wynikających z umowy.
Uzasadnienie zarzutu naruszenia art. 378 § 1 k.p.c. w zw. z art. 379 pkt 5
k.p.c. w zw. z art. 39821
k.p.c. wskazuje na przypisywanie treści art. 379 pkt 5 k.p.c.
(„strona została pozbawiona możności obrony swych praw”) znaczenia, które nie
może być zasadnie wywodzone z cytowanego przepisu. Pozbawienie możności
obrony swych praw miałoby wynikać z dokonania przez Sąd Apelacyjny
niekorzystnej dla strony powodowej interpretacji umowy, tzn. z dokonania w ramach
oceny materiału sprawy, niekorzystnych ustaleń faktycznych. Wyniki badania treści
umowy w zakresie § 9, uwzględniające także wnioski co do zgodnego zamiaru
12
stron i celu umowy, są elementem stanu faktycznego. Aby więc zapewnić stronie
powodowej „możność obrony jej praw”, Sąd zgodnie z twierdzeniem pełnomocnika
powódki powinien uprzednio poinformować ją o zamierzonej prawnej ocenie
okoliczności faktycznych sprawy. Postulat zamieszczony w skardze kasacyjnej, że
„strona powodowa winna zostać ostrzeżona, iż ciężar dowodu w przedmiotowym
zakresie będzie obciążał właśnie ją”, nie może być podzielony, ponieważ
nakładałby na Sąd obowiązek pouczeń dawanych profesjonalnemu
pełnomocnikowi, a ponadto w sprawie gospodarczej, co do wykładni przepisów
prawa materialnego (art. 6 k.c.) i zamierzonych przez Sąd ustaleń faktycznych oraz
ich oceny prawnej. Na marginesie trzeba zauważyć (co odnosi się także do innych
zarzutów skargi kasacyjnej), że odmienna od forsowanej przez powódkę,
„konkurencyjna” interpretacja umowy, odrzucona przez Sąd Okręgowy,
a zaaprobowana przez Sąd Apelacyjny, była od początku podnoszona przez
stronę pozwaną. Bank już w odpowiedzi na pozew wskazał, że § 9 ust. 2 c) umowy
trzeba interpretować w związku z obowiązkami inwestora, określonymi w § 9 ust. 1
a). Powódka była tej sytuacji świadoma, o czym świadczy pismo jej pełnomocnika,
ale reprezentowała odmienne stanowisko i na tym poprzestała (także w sferze
aktywności dowodowej).
Zarzut naruszenia art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 231 k.p.c. i art. 232 k.p.c.
jest nietrafny, a częściowo także niedostatecznie sprecyzowany. Artykuł 232 k.p.c.
zawiera dwa przepisy, ale w skardze kasacyjnej nie podano, który z nich miałby być
naruszony przez Sąd Apelacyjny. Sąd Najwyższy nie powinien być przez
pełnomocnika powódki postawiony w sytuacji domyślania się, jaka jest konkretnie
treść zarzutu zawartego w skardze kasacyjnej. Co zaś dotyczy art. 231 k.p.c.,
z uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego nie wynika, iżby Sąd ten dokonywał
ustaleń na podstawie domniemania faktycznego, a skoro Sąd tego przepisu nie
stosował, to nie mógł go naruszyć (zarzut dotyczył zastosowania, nie zaś
niezastosowania art. 231 k.p.c.).
Zarzut naruszenia art. 232 k.p.c. jest chybiony, a uzasadnienie zarzutu jest
niespójne z podaną podstawą. Jeżeli strona wskazuje, że wyrok zapadł na
podstawie nieudowodnionych okoliczności, właściwy byłby raczej art. 233 k.p.c.
z powołaniem się na przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów.
13
Gdy z kolei chodzi o zarzut naruszenia art. 233 k.p.c., jest on całkowicie nietrafny,
zmierzający do pozbawienia Sądu możliwości oceny materiału sprawy.
Merytoryczne odniesienie do obu tych zarzutów jest zresztą zbyteczne, skoro
zgodnie z art. 3983
§ 3 k.p.c. podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty
dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów.
Z przedstawionych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
orzekł jak w sentencji.
db