Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 38/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 30 marca 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący)
SSN Barbara Myszka
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
Protokolant Iwona Budzik
w sprawie z powództwa Skarbu Państwa - Ministra Skarbu Państwa
przeciwko I. sp. z o.o. w K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 30 marca 2006 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 19 lipca 2005 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w części zmieniającej wyrok Sądu
pierwszej instancji (pkt. 1) oraz w części oddalającej apelację
i orzekającej o kosztach postępowania apelacyjnego (pkt. 2)
i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 11 stycznia 2005 r. uwzględnił
w całości powództwo o zapłatę 986.925,78 zł wniesione przez Skarb Państwa
reprezentowany przez Ministra Skarbu Państwa przeciwko I. spółce z ograniczoną
odpowiedzialnością z siedzibą w K. Sąd ten ustalił, że w oparciu o postanowienia
umowy zawartej w dniu 23 listopada 1994 r. strona powodowa sprzedała Spółce
Akcyjnej „B." Przedsiębiorstwo K. Zakłady „P." za kwotę 4.800.000.000 starych
złotych. Część tej ceny została zapłacona przez nabywcę, a pozostała jeszcze do
zapłaty kwota 2.880.000.000 starych złotych miała być uiszczona w szesnastu
równych ratach płatnych kwartalnie, poczynając od 1 sierpnia 1994 r. Strony
powyższej umowy ustaliły, że niezapłacona część ceny sprzedaży będzie
oprocentowana według ustalonych przez nie zasad, a w przypadku opóźnienia
w płatności którejkolwiek z rat będą naliczane dodatkowo odsetki ustawowe.
Został również ustalony sposób zaliczania wpłat dokonywanych przez nabywcę na
poczet należności głównej, oprocentowania i odsetek ustawowych. Jako
zabezpieczenie niezapłaconej przez nabywcę części ceny za przedsiębiorstwo,
przewidziano w umowie ustanowienie hipoteki na wchodzącej w jego skład
nieruchomości. W księdze wieczystej została wpisana hipoteka zwykła w kwocie
288.000 zł „celem zabezpieczenia reszty ceny sprzedaży wraz z odsetkami na
warunkach określonych w umowie sprzedaży z dnia 23 listopada 1994 r.".
Nieruchomość obciążoną tą hipoteką nabyła od spółki „B." w dniu 1 września 1995
r. Spółka „R.", która zmieniła nazwę na „I." Sp. z o.o. Spółka „R." w dniu 1 czerwca
1996 r. zapłaciła stronie powodowej 288.000 zł, a w dniu 9 lipca 1999 r. dodatkowo
kwotę 15.252,50 zł. tytułem odsetek ustawowych. W ocenie Sądu I instancji
powództwo zasługiwało na uwzględnienie, gdyż na stronie pozwanej, w związku z
ustanowioną hipoteką spoczywa obowiązek zaspokojenia wierzyciela. Strona
pozwana wpłaciła na jego rzecz kwotę 288.000 zł. i 15.252,50 zł. Jednakże
wierzycielowi służyło prawo zaliczenia tych wpłat na związane z długiem należności
3
uboczne i z tej możliwości wierzyciel skorzystał. Z tego względu wpłaty dokonane
przez dłużnika hipotecznego nie zaspokoiły pozostałej do spłacenia ceny sprzedaży
przedsiębiorstwa, dochodzonej przez stronę powodową wraz z objętymi żądaniem
pozwu odsetkami i powództwo należało uwzględnić w całości. Sąd Apelacyjny, po
rozpoznaniu apelacji strony pozwanej, wyrokiem z dnia 19 lipca 2005 r. zmienił
częściowo zaskarżony wyrok, oddalając powództwo ponad kwotę 862 126,78 zł.
Sąd drugiej instancji uznał apelację za uzasadnioną jedynie co do zarzutu
przedawnienia odsetek. Przyjął, że ustanowiona hipoteka zabezpieczała należność
główną oraz zarówno odsetki kapitałowe, jak i odsetki za opóźnienie, a wpłata
dokonana przez stronę pozwaną mogła być przez wierzyciela zaliczona według
kolejności przez niego przyjętej, odpowiednio na odsetki za opóźnienie, odsetki
kapitałowe i należność główną. Odsetki ustawowe uległy przedawnieniu za okres
poprzedzający 3 lata od wniesienia pozwu. Jednakże zarzut przedawnienia odsetek
został podniesiony jedynie „mimochodem", bez sprecyzowania jaka kwota odsetek
dochodzonych przez stronę powodową uległa przedawnieniu. Podnosząc
powyższe Sąd Apelacyjny stwierdził, że nie jest w stanie obliczyć, jaka część
odsetek ustawowych uległa przedawnieniu. Z tego względu przyjął za pewne, że
przedawniły się jedynie odsetki dochodzone przez stronę powodową w sprawie
przeciwko spółce „B.” w wysokości 124 799 zł i w tej części powództwo oddalił.
Skarga kasacyjna strony pozwanej wniesiona od wyroku Sądu Apelacyjnego
została oparta o obie podstawy określone w art. 3983
§ 1 k.p.c. W ramach
podstawy naruszenia prawa materialnego strona pozwana zarzuciła obrazę art.
117, 118 i 535 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie, a w ramach podstawy
naruszenia przepisów postępowania zarzuciła obrazę art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art.
391 k.p.c. oraz nieważność postępowania, w wyniku nienależytego umocowania
pełnomocników strony powodowej. W oparciu o te zarzuty skarżąca wniosła o
uchylenie zaskarżonego wyroku w części uwzględniającej powództwo
i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Wobec złożenia przez Ministra Skarbu Państwa pisma z dnia 16 grudnia
2005 r., w którym potwierdził on w swoim imieniu pełnomocnictwa udzielone
osobom występującym wcześniej w charakterze pełnomocników strony powodowej
i dokonane przez nie czynności, rozpoznawanie zarzutu nieważności postępowania
opartego o twierdzenie, że osoby te działały bez należytego umocowania stało się
bezprzedmiotowe. W pozostałym zakresie skarga kasacyjna była natomiast
usprawiedliwiona. Skarżący zasadnie zarzucił w niej naruszenie art. 535 k.c., który
Sąd drugiej instancji wskazał jako podstawę prawną uwzględnionego roszczenia.
Przepis ten nie mógł stanowić podstawy odpowiedzialności strony pozwanej, która
nie była stroną umowy sprzedaży i mogła odpowiadać za zobowiązanie wynikające
z tej umowy jedynie jako dłużnik rzeczowy, w związku z ustanowieniem hipoteki na
nieruchomości, którą nabyła. Trafny był również zarzut dotyczący niewłaściwego
rozpoznania przez Sąd Apelacyjny zgłoszonego przez stronę pozwaną zarzutu
przedawnienia odsetek ustawowych. Pozbawione jakichkolwiek racji było
stwierdzenie tego Sądu, że zarzut ten został podniesiony jedynie „mimochodem",
co miałoby oznaczać brak jego należytego sprecyzowania, skoro strona pozwana
formułując powyższy zarzut wskazała jednoznacznie okres, za który jej zdaniem
odsetki uległy przedawnieniu. W tym przypadku nie budziło wątpliwości, czego
zarzut przedawnienia dotyczy, a rolą Sądu było jego rozpoznanie i ocena, w jakiej
wysokości odsetki dochodzone pozwem uległy przedawnieniu, w sytuacji, gdy
zarzut przedawnienia Sąd ten uznał za usprawiedliwiony. Nie znajdowało
jakichkolwiek podstaw oddalenie apelacji z argumentacją, że Sąd Apelacyjny nie
jest w stanie wyliczyć wysokości przedawnionych odsetek. Trudności rachunkowe
nie mogły stanowić przesłanki zasądzenia roszczenia w części, w której uległo ono
przedawnieniu, a zrzut jego przedawnienia został podniesiony. Sąd drugiej instancji
oddalając apelację nie odniósł się nadto należycie do szeregu istotnych dla
rozstrzygnięcia sprawy kwestii. Nie została odpowiednio rozważona treść wpisu
hipoteki w księdze wieczystej przy ocenie, czy wpis hipoteki obejmował zarówno
odsetki ustawowe za opóźnienie, jak i odsetki kapitałowe, co było istotne dla
zakresu odpowiedzialności dłużnika rzeczowego. Rozważając powyższe
zagadnienie należało uwzględnić, że hipoteka może obejmować odsetki kapitałowe
jedynie w tym przypadku, gdy są one wyraźnie wymienione w przyjętej przez Sąd
5
wieczystoksięgowy formie wpisu. Wpis powinien obejmować również wysokość
tych odsetek. Rolą Sądu było rozważenie również, czy ewentualnie objęte wpisem
hipoteki odsetki kapitałowe miały stopę stałą, czy też zmienną, co mogło mieć
znaczenie dla skuteczności wpisu zważywszy, że na nieruchomości strony
pozwanej została wpisana hipoteka zwykła. Sąd Apelacyjny nie przytoczył także
argumentów, które stanowiły podstawę dla oceny, że w ustalony w umowie
sprzedaży przedsiębiorstwa sposób zarachowywania wpłat dokonywanych przez
kupującego był wiążący także dla dłużnika rzeczowego, przy spełnianiu przez niego
świadczeń wynikających z tytułu ustanowionej hipoteki.
Z przyczyn wyżej wskazanych skarga kasacyjna była uzasadniona i zaskarżony
wyrok podlegał uchyleniu na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
db