Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 191/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 28 kwietnia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Marek Sychowicz (sprawozdawca)
SSA Krzysztof Strzelczyk
Protokolant Ewa Zawisza
w sprawie z powództwa Społem Powszechnej Spółdzielni Spożywców "P."
przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej "P."
o uchylenie uchwały,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 28 kwietnia 2006 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 22 lipca 2005 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 23 listopada 2004 r. Sąd Okręgowy uwzględnił powództwo
wytoczone przez „S.” Powszechną Spółdzielnię Spożywców i uchylił uchwałę Rady
Nadzorczej Spółdzielni Mieszkaniowej „P.” z dnia 9 października 2003 r., ustalającą
wysokość opłat na fundusz remontowy dla lokali użytkowych usytuowanych przy
estakadzie na placu G. w okresie od dnia 1 listopada 2003 r. do dnia 1 listopada
2004 r. na kwotę 50 zł za m2
miesięcznie oraz uchwałę Zebrania Przedstawicieli
Członków tej Spółdzielni z dnia 18 marca 2004 r. utrzymująca w mocy wymienioną
uchwałę Rady Nadzorczej.
Powyższe rozstrzygnięcie oparte zostało na następujących ustaleniach.
Powodowa Spółdzielnia jest członkiem pozwanej Spółdzielni i przysługuje jej
spółdzielcze własnościowe prawo do czterech lokali użytkowych usytuowanych
przy estakadzie na placu g., o łącznej powierzchni 3525 m2
, co stanowi około 60%
powierzchni lokali użytkowych tam znajdujących się. Reszta lokali użytkowych
należy do pozwanej Spółdzielni, która wynajmuje je różnym przedsiębiorcom.
Estakada, stanowiąca pieszy ciąg komunikacyjny o długości 198 m, należy do
zasobów pozwanej Spółdzielni. Jej stan techniczny jest zły i już decyzją Wydziału
Gospodarki Przestrzennej Urzędu Wojewódzkiego z dnia 17 lipca 1990 r. nakazano
pozwanej Spółdzielni wykonanie jej kapitalnego remontu. Także w uwzględnieniu
powództwa wytoczonego przez powodową Spółdzielnię Sąd Okręgowy
prawomocnym wyrokiem z dnia 13 czerwca 2000 r. nakazał pozwanej Spółdzielni
wykonanie kapitalnego remontu estakady. Zgodnie z kosztorysem opracowanym w
1998 r. koszt robót rozbiórkowo-montażowych estakady wraz z podatkiem VAT
wyniósłby 2 665 884,90 zł. Już w dniu 8 października 1998 r. Rada Nadzorcza
pozwanej Spółdzielni podjęła uchwałę nr 9/98 zwiększająca opłatę na fundusz
remontowy dla lokali użytkowych usytuowanych przy estakadzie do wysokości 50 zł
za m2
miesięcznie. Uchwała ta utrzymana została w mocy uchwałą Zebrania
Przedstawicieli Członków pozwanej Spółdzielni z dnia 18 czerwca 1999 r. Obie
uchwały zostały jednakże zaskarżone przez powodową Spółdzielnię
i prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 7 lutego 2002 r. zostały
uchylone. Opłata wnoszona przez powodową Spółdzielnie na fundusz remontowy
nadal wynosiła 1,82 zł za m2
miesięcznie. W tej sytuacji w dniu 9 października 2003
3
r. Rada Nadzorcza pozwanej Spółdzielni podjęła uchwałę […]. W utrzymującej ją w
mocy uchwale Zebrania Przedstawicieli Członków tej Spółdzielni nr 10/2004 z dnia
18 marca 2004 r. stwierdzono, że „od partycypacji w kosztach remontu zostali
wyłączeni lokatorzy lokali mieszkalnych, gdyż estakada nie jest ciągiem pieszym
prowadzącym do wejść do budynków mieszkalnych”.
Powołując się na § 74 statutu pozwanej Spółdzielni Sąd Okręgowy uznał,
że w kosztach remontu estakady powinni uczestniczyć wszyscy członkowie
Spółdzielni. Sąd ten stwierdził, że z każdego budynku znajdującego się na placu G.
istnieje swobodny dostęp do estakady i doszedł do wniosku - kierując się zasadami
doświadczenia życiowego - że skoro z tego ciągu komunikacyjnego korzystają
także inne osoby (pozostali członkowie Spółdzielni, osoby korzystające z miejsc
parkingowych pod estakadą oraz mieszkańcy domów usytuowanych po jej drugiej
stronie) to koszt remontu nie może obciążać tylko powodowej Spółdzielni.
Po rozpoznaniu apelacji pozwanej Spółdzielni Sąd Apelacyjny wyrokiem z
dnia 22 lipca 2005 r. zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji i oddalił powództwo.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że w sprawie nie zostało wykazane, iż zaskarżona
uchwała jest sprzeczna z obowiązującymi przepisami prawa spółdzielczego lub
statutu pozwanej Spółdzielni. Uchwała ta został podjęta żeby obciążyć kosztami
remontu estakady, przy której położone są lokale użytkowe, podmioty osiągające
zysk z prowadzonej w tych lokalach działalności gospodarczej. Obowiązujące
przepisy prawa spółdzielczego oraz przepisy wewnątrzspółdzielcze nie dają
podstawy prawnej do nałożenia obowiązku partycypowania w tych kosztach przez
pozostałych członków Spółdzielni, którym przysługuje spółdzielcze prawo do lokalu
mieszkalnego. Błędny jest pogląd, że jakoby fakt korzystania z ciągu
komunikacyjnego na estakadzie przez inne osoby uzasadniał taką decyzję. Po
pierwsze, powodowa Spółdzielnia nie wykazała by estakada była niezbędna
pozostałym członkom Spółdzielni. Po drugie, gdyby nawet tak było, to w
konsekwentnie rozumując kosztami remontu estakady należałoby obciążyć
każdego mieszkańca W. czy turystę przechodzącego estakadą, co jest nie do
przyjęcia. Identycznie przedstawia się kwestia miejsc parkingowych, które zostały
utworzone pod estakadą jedynie tymczasowo. Bezsporne jest zaś, że lokale
4
użytkowe położone wzdłuż estakady znajdują się wyłącznie w zasobach stron
wiodących spór w sprawie.
Wyrok Sądu Apelacyjnego został zaskarżony skargą kasacyjną wniesioną
przez powodową Spółdzielnię. Podstawą skargi jest naruszenie art. 4 ustawy z dnia
15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (tekst jedn.: Dz. U z 2003 r.
Nr 119, poz. 1116 ze zm.), art. 42 § 2 Prawa spółdzielczego, § 11 pkt 11 i 12, § 74
ust. 1, 2 i 7, § 75 ust. 2, § 76 ust. 2, § 111 pkt 9 i 12 statutu pozwanej Spółdzielni,
§ 2 ust. 2 pkt a i b oraz ust. 3, § 4 ust. 1 i 2 Regulaminu tworzenia
i gospodarowania środkami funduszu na remonty zasobów mieszkaniowych
w pozwanej Spółdzielni, art. 217 § 2 i art. 224 oraz art. 233 k.p.c. Wskazując
na powyższe, skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku
przez uwzględnienie powództwa, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania.
Pozwana Spółdzielnia wniosła o oddalenie skargi kasacyjnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
I. Naruszenia art. 217 § 2 i art. 224 k.p.c. skarżąca upatruje
w „niedokładnym wyjaśnieniu sprawy, w tym niezbadaniu skutków prawnych
okoliczności, że estakada nie jest odrębną nieruchomością, ale częścią większej
nieruchomości”. Niewyjaśnienie czy też niedokładne wyjaśnienie sprawy
(okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy) nie stanowi
jednakże o naruszeniu wymienionych przepisów. Postacią naruszenia art. 217 § 2
k.p.c. może być niezasadne w okolicznościach sprawy pominięcie środka
dowodowego powołanego przez stronę. Zarzucając naruszenie wymienionego
przepisu skarżąca nie wskazała jednakże, by na okoliczność, iż estakada nie jest
częścią nieruchomości, ale częścią większej nieruchomości, został powołany
w sprawie jakikolwiek środek dowodowy i że Sąd Apelacyjny go pominął. Zrzucając
naruszenie art. 224 k.p.c. skarżąca nie podała, jakiego paragrafu tego artykułu
zarzut dotyczy. Można jedynie domyślać się, że chodzi o § 1, według którego
przewodniczący zamyka rozprawę po przeprowadzeniu dowodów i udzieleniu głosu
stronom. O naruszeniu tego przepisu można by zatem mówić, gdyby
przewodniczący zamknął rozprawę, mimo że nie został przeprowadzony dowód
5
powołany przez stronę na okoliczność mającą dla rozpoznania sprawy istotne
znaczenie (art. 227 k.p.c.). Skarżąca nie wskazała jednakże, że taki dowód
którakolwiek ze stron w ogóle powołała.
Skarżąca zarzuciła naruszenie art. 233 k.p.c. „poprzez jego niezastosowanie
i dokonanie błędnej oceny dowodów”. Należy zatem rozumieć, że zarzut ten
dotyczy naruszenia § 1 art. 233 k.p.c. Przepis ten odnosi się do oceny dowodów.
Tymczasem stosownie do art. 3983
§ 3 k.p.c. podstawą skargi kasacyjnej nie mogą
być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów. Zarzut naruszenia
art. 233 k.p.c. nie mógł być więc poddany rozpoznaniu przez Sąd Najwyższy.
Z powyższych względów podstawa kasacji polegająca na naruszeniu
przepisów postępowania (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.) nie jest zasadna.
II. Przepisem prawa materialnego mającym podstawowe znaczenie
dla rozstrzygnięcia sprawy jest art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r.
o spółdzielniach mieszkaniowych (tekst jedn.: Dz. U z 2003 r. Nr 119, poz. 1116
ze zm.; dalej – „u.s.m.”). Według tego przepisu członkowie spółdzielni
mieszkaniowej, którym przysługują spółdzielcze prawa do lokali, są obowiązani
uczestniczyć w wydatkach związanych z eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości
stanowiących mienie spółdzielni przez uiszczanie opłat zgodnie z postanowieniami
statutu. Oznacza to, że z mocy ustawy obowiązek ponoszenia wydatków
związanych z eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości stanowiących mienie
spółdzielni – w przeciwieństwie do uczestniczenia w wydatkach zawiązanych
z eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości w częściach przypadających na ich
lokale, które obciążają tylko tych członków, którym przysługuje spółdzielcze prawo
do tych lokali – spoczywa na wszystkich członkach spółdzielni. Statut spółdzielni
może jednakże stanowić, że ze względu na określone w nim kryterium obowiązek
ponoszenia tych wydatków będzie obciążał tylko niektórych członków
lub że wysokość opłat obciążających wszystkich członków będzie zróżnicowana.
Takie postanowienia statutu są jednakże dopuszczalne tylko wówczas, jeżeli
nie naruszają zasady, w myśl której prawa i obowiązki wynikające z członkostwa
w spółdzielni są dla wszystkich członków równe. Zasada ta, expressis verbis
wyrażona obecnie w art. 18 ust. 1 Prawa spółdzielczego, obowiązywała także przed
6
zmianą tego prawa dokonaną ustawą z dnia 3 czerwca 2005 r. (Dz. U. z 2005 r.
Nr 122, poz. 1024).
Statut pozwanej Spółdzielni w § 74 ust. 1 dosłownie powtarza treść art. 4 ust.
1 u.s.m. Przewidując utworzenie funduszy celowych, m.in. funduszu na remonty
(§ 130 ust. 2 pkt 1) oraz funduszu na remonty zasobów mieszkaniowych (§ 130
ust. 21
), stanowi, że szczegółowe zasady tworzenia i gospodarowania tymi
funduszami określają regulaminy uchwalone przez Radę Nadzorczą (§ 130 ust. 4).
Regulaminem takim jest „Regulamin tworzenia i gospodarowania środkami
funduszu na remonty zasobów mieszkaniowych”.
Można mieć wątpliwość, czy postanowienia statutu pozwanej Spółdzielni
regulujące uiszczanie opłat, o których stanowi art. 4 ust. 1 u.s.m., mogą być
zastąpione regulaminem uchwalonym przez radę nadzorczą spółdzielni
na podstawie upoważnienia zawartego w statucie. Nasuwa się też kolejna
wątpliwość, czy obowiązujący w pozwanej Spółdzielni Regulamin tworzenia
i gospodarowania środkami funduszu na remonty zasobów mieszkaniowych,
jak wskazuje jego tytuł i powołana w nim podstawa jego uchwalenia – art. 6 ust. 3
u.s.m., dotyczy tylko funduszu na remonty zasobów mieszkaniowych, czy też
dotyczy także funduszu na inne remonty. Można bowiem twierdzić, że wobec
istnienia w pozwanej Spółdzielni odrębnych funduszy: na remonty (§ 130 ust. 2
pkt 1 statutu) i na remonty zasobów mieszkaniowych (§ 130 ust. 21
statutu), wydatki
związane z remontem estakady należącej do zasobów pozwanej Spółdzielni mogą
być pokryte tylko ze środków tego pierwszego funduszu. Z drugiej strony nie można
pominąć § 6c Regulaminu, według którego środki funduszu na remonty zasobów
mieszkaniowych przeznaczone są m.in. na remonty budowli związanych z lokalami
do nich przyległymi (drogi, ulice, place, parkingi itd.). Skarżąca jednakże nie
kwestionuje ani obowiązywania, jako prawa wewnątrzspółdzielczego,
Regulaminu tworzenia i gospodarowania środkami funduszu na remonty zasobów
mieszkaniowych, ani że Regulamin ten ma zastosowanie do wydatków związanych
z remontem estakady. Domaga się jedynie przestrzegania zasad określonych
w Regulaminie i zarzuca niezgodność zaskarżonej uchwały ze statutem, traktując
postanowienia wymienionego Regulaminu jako prawo obowiązujące w Spółdzielni
na podstawie statutu.
7
Według § 4 ust. 1 Regulaminu fundusz na remonty tworzy się indywidualnie
dla każdego osiedla oraz na odrębne nieruchomości. Tymczasem uchwałą Rady
Nadzorczej pozwanej Spółdzielni z dnia 9 października 2003 r. utworzony został
fundusz, którego środki przeznaczone zostały wyłącznie na pokrycie remontu
estakady. Estakada niewątpliwie nie jest osiedlem. Powstaje zatem pytanie, czy
mogła zostać uznana za „odrębną nieruchomość”. Ustawa z dnia 15 grudnia 2000
r. o spółdzielniach mieszkaniowych, mówiąc o nieruchomościach stanowiących
mienie spółdzielni (np. w art. 4 ust. 1), nie zawiera własnej definicji nieruchomości.
Statut pozwanej Spółdzielni ani wspomniany Regulamin nie wyjaśniają też co w
rozumieniu ich postanowień oznacza pojęcie „nieruchomość”. Pojęcie to jest
zdefiniowane w art. 46 ust. 1 k.c. i nie ma żadnych przesłanek uzasadniających
inne jego rozumienie przy stosowaniu § 4 ust. 1 Regulaminu. Oznacza to, że
uchwałą Rady Nadzorczej pozwanej Spółdzielni z dnia 9 października 2003 r., z
naruszeniem wymienionego postanowienia Regulaminu, utworzony został fundusz
remontowy na określony obiekt, stanowiący część składową nieruchomości (art. 48
k.c.). Okoliczność ta jest istotna w rozpoznanej sprawie, gdyż niewątpliwym celem
§ 4 ust. 1 Regulaminu jest obciążenie wydatkami na remonty tylko tych członków
Spółdzielni, którym przysługują spółdzielcze prawa do lokali znajdujących się
na określonym osiedlu lub na odrębnej nieruchomości, na których znajduje się
remontowany obiekt i nieobciążanie tymi kosztami pozostałych członków
spółdzielni. Stosownie do powołanego postanowienia Regulaminu obciążonymi
wydatkami na remonty mają przy tym być wszyscy członkowie spółdzielni, którym
przysługują spółdzielcze prawa do lokali (niezależnie od ich rodzaju) znajdujących
się na określonym osiedlu lub na odrębnej nieruchomości, na których położony jest
remontowany obiekt, a nie tylko ci z tych członków, którym przysługują spółdzielcze
prawo do lokali usytuowanych bezpośrednio przy tym obiekcie. Odmiennego
wniosku nie można wyciągać ze wspomnianego już § 6c Regulaminu. Przewiduje
on bowiem jedynie finansowanie remontów budowli związanych z lokalami do nich
przyległymi ze środków funduszu na remonty zasobów mieszkaniowych,
ale nie określa wyjątku od zasad przewidzianych w § 4 ust. 1 i 2 Regulaminu.
Zróżnicowanie wysokości stawek odpisów na remonty przewiduje wyłącznie
§ 4 ust. 2 Regulaminu, uzależniając możliwość zróżnicowania tych stawek od tego,
8
czy dotyczą one członków pozwanej Spółdzielni, którym przysługuje spółdzielcze
prawo do lokalu mieszkalnego, czy też prawo do lokalu użytkowego. Według
powołanego postanowienia „ustala się wysokość stawek odpisów na remonty
odrębnie dla lokali mieszkalnych i odrębnie dla lokali użytkowych w zależności
od rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej i zakresu potrzeb remontowych”.
Postanowienie to nie oznacza, że w funduszu remontowym utworzonym
dla określonego osiedla lub odrębnej nieruchomości w ogóle mogą nie uczestniczyć
członkowie Spółdzielni, którym przysługuje spółdzielcze prawo do lokalu
mieszkalnego, bądź którym przysługuje spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego.
Tak jedni jak i drudzy członkowie obowiązani są do ponoszenia kosztów remontów
dokonywanych w ramach określonego osiedla lub odrębnej nieruchomości.
Jedynie „wysokość stawek odpisów” na te remonty może być w stosunku
do każdej z tych kategorii różna, ustalona przy zastosowaniu kryterium
przewidzianego w § 4 ust. 2 Regulaminu.
Należy zgodzić się ze skarżącą, że podstawa ustalenia wysokości opłat
na fundusz remontowy, obciążających członków pozwanej Spółdzielni, powinna być
określona stosownie do § 2 ust. 2 Regulaminu tworzenia i gospodarowania
środkami funduszu na remonty zasobów mieszkaniowych, tj. podstawę tę powinna
stanowić aktualna wartość lokalu ujęta w ewidencji księgowej. Ustalenie w uchwale
Rady Nadzorczej pozwanej Spółdzielni z dnia 9 października 2003 r. wysokości
opłat na fundusz remontowy w jednakowej wysokości dla wszystkich lokali może
być zgodne z wymienionym postanowieniem Regulaminu tylko w sytuacji, gdy
wartość lokali ujęta w ewidencji księgowej w chwili podejmowania uchwały była
jednakowa, czego jednakże w sprawie nie ustalono. Dla oceny tej nie jest
przydatne ustalenie poczynione w zaskarżonym wyroku, że „koszt wybudowania 1
m2
powierzchni lokali użytkowych przy placu G. jest identyczny”.
Z przytoczonych powodów nie można skutecznie odeprzeć zarzutu
skarżącej, że uchwała Zebrania Przedstawicieli Członków pozwanej Spółdzielni z
dnia 18 marca 2004 r., utrzymująca w mocy uchwałę Rady Nadzorczej z dnia 9
października 2003 r., jest niezgodna z postanowieniami statutu pozwanej
Spółdzielni. Uchwała walnego zgromadzenia (zebrania przedstawicieli) spółdzielni
jest bowiem niezgodna z postanowieniami statutu (art. 42 § 1 Prawa
9
spółdzielczego w brzmieniu sprzed zmiany dokonanej ustawą z dnia 3 czerwca
2005 r.) także wtedy gdy narusza zasady ustalone w innym akcie prawa
wewnątrzspółdzielczego, uchwalonym na podstawie statutu (w rozpatrywanym
wypadku - z Regulaminem tworzenia i gospodarowania środkami funduszu na
remonty zasobów mieszkaniowych, uchwalonym przez Radę Nadzorczą).
Podstawa naruszenia zaskarżonym wyrokiem przepisów prawa materialnego
wskazanych w skardze kasacyjnej (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.) okazała się zatem
zasadna, co powoduje uwzględnienie skargi kasacyjnej i na podstawie art. 39315
§ 1 zd. pierwsze k.p.c. oraz art. 39821
w związku z art. 108 § 2 k.p.c. orzeczenie jak
w sentencji.
jz