Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 53/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 29 czerwca 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Jan Górowski
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa M.O.
przeciwko Bank […]SA
o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 29 czerwca 2006 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 1 lipca 2005 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania pozostawiając temu
Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 1 lipca 2005 r. Sąd Apelacyjny zmienił wyrok Sądu
Okręgowego w G. z dnia 29 listopada 2004 r. i pozbawił wykonalności bankowy
tytuł egzekucyjny z dnia 11 czerwca 2003 r. wystawiony przez Bank S.A. przeciwko
M.O. (powodowi w sprawie) - w całości.
W sprawie zostały poczynione następujące ustalenia:
Umową z dnia 17 stycznia 2000 r. BankW. S.A. (poprzednik prawny
pozwanego Bank S.A.) udzielił kredytobiorcy W.L. kredytu konsumpcyjnego w
wysokości 3.000 zł. Na zabezpieczenie wierzytelności W.L. wystawił weksel in
blanco. Poręczenia wekslowego udzielił powód M.O. Sporządzona deklaracja
wekslowa przewidywała prawo Banku uzupełnienia weksla na sumę odpowiadającą
zadłużeniu z tytułu kredytu objętego umową z dnia 17 stycznia 2000 r. łącznie z
odsetkami, prowizją i kosztami postępowania; opatrzenie weksla klauzulą „bez
protestu"; opatrzenie datą płatności tożsamą z datą wymagalności lub - według
uznania wierzyciela - po dacie wymagalności. Z powołaniem się na umowę
kredytową powód złożył oświadczenie o poddaniu się egzekucji do kwoty 51.000 zł.
Umowa z dnia 17 stycznia 2000 r. została uzupełniona aneksem z dnia 4 lutego
2000 r. Przewidziano tam udzielenie kredytobiorcy W.L. „drugiej transzy kredytu" w
wysokości 14.000 zł. Strony ustanowiły także dodatkowe zabezpieczenie w postaci
poręczenia wekslowego udzielonego przez J.S. prowadzącego działalność jako
„N.". Powód M.O. nie został zawiadomiony o uzupełnieniu umowy ani o treści
aneksu.
W dniu 11 czerwca 2003 r. pozwany Bank wystawił bankowy tytuł
egzekucyjny na łączną kwotę 12.980,67 zł wskazując jako podstawę zobowiązania
weksel stanowiący zabezpieczenie umowy kredytowej z dnia 17 stycznia 2000 r.
Postanowieniem z dnia 9 października 2003 r. Sąd Rejonowy w G. nadał klauzulę
wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu także w stosunku do powoda.
Przeciwko osobom objętym tytułem wykonawczym, w tym przeciwko powodowi,
wszczęte zostało postępowanie egzekucyjne.
3
Sąd Okręgowy oddalił powództwo uznając za niezasadny zarzut powoda, że
do wypełnienia weksla doszło z naruszeniem treści deklaracji wekslowej. Zdaniem
tego Sądu zawarcie w dniu 4 lutego 2000 r. aneksu do umowy kredytowej
pozostaje bez wpływu na zakres odpowiedzialności powoda. Udzielił on poręczenia
za wszelkie zobowiązania wynikające z określonego stosunku prawnego.
Tym stosunkiem prawnym jest umowa kredytowa wraz z aneksem.
Sąd pierwszej instancji uznał też za nieudowodnione twierdzenie powoda, że
udzielone poręczenie wekslowe jest nieważne ze względu na brak zgody małżonka,
a dokonana czynność przekracza zakres zwykłego zarządu majątkiem wspólnym.
W wyniku apelacji powoda Sąd Apelacyjny uwzględnił jego żądanie
i pozbawił tytuł egzekucyjny wykonalności. Sąd wskazał na bezsporne ustalenie,
że powód udzielił poręczenia wekslowego w przekonaniu, że weksel wystawiony
przez kredytobiorcę in blanco ma na celu zabezpieczenie kredytu udzielonego
wystawcy weksla w wysokości 3.000 zł. Udzielenie dalszego kredytu w drodze
aneksu do umowy jest bezskuteczne w stosunku do powoda, gdyż nie do przyjęcia
jest, aby zakres poręczenia wekslowego mógł zostać rozszerzony bez zgody
poręczyciela; wynika to z ogólnych zasad prawa wekslowego. Z deklaracji
wekslowej wynika, że weksel wystawiony został na zabezpieczenie spłaty kredytu
w wysokości 3.000 zł. Powód nie wyraził zgody na rozszerzenie swego poręczenia
na kredyt udzielony wystawcy weksla w dniu 4 lutego 2000 r.
W takiej sytuacji pozwany Bank mógł dochodzić od powoda jedynie zapłaty
kredytu w kwocie 3.000 zł. Nie wykazał on jednak, że w dacie wypełnienia weksla
in blanco kredytobiorca zalegał ze spłatą kredytu w tej wysokości. Skoro zatem
Bank dochodzi należności z tytułu kredytu udzielonego w dniu 4 lutego 2000 r.,
którego spłata nie została poręczona przez powoda, jego powództwo jest zasadne
(art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c.).
Skarga kasacyjna pozwanego Banku oparta została na obu podstawach.
W ramach podstawy naruszenia przepisów postępowania skarżący wskazuje art.
328 § 2 w związku z art. 391 k.p.c. przez nie powołanie podstawy prawnej wyroku
i ograniczenie się do wskazania ogólnych zasad prawa wekslowego; art. 385 k.p.c.
przez jego nie zastosowanie oraz art. 843 § 3 k.p.c. w związku z art. 6 k.c. przez
4
przerzucenie na pozwanego ciężaru dowodu w zakresie wykazania swojego
roszczenia. W ramach naruszenia prawa materialnego - art. 32 prawa wekslowego
przez jego błędną wykładnię i pominięcie przy orzekaniu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawowym problemem, którego rozwiązanie przesądzać będzie o treści
rozstrzygnięcia sprawy, jest wykładnia art. 32 ust. 1 prawa wekslowego, a mówiąc
bardziej precyzyjnie kwestia, co oznacza nie kwestionowane założenie, że
rozszerzenie zakresu poręczenia wymaga dla swej skuteczności zgody
poręczyciela. Sąd Apelacyjny odwołał się tej zasady wskazując jako podstawę
ogólne zasady prawa wekslowego. Skarżący zarzuca, że jest to niewystarczające
wskazanie podstawy prawnej rozstrzygnięcia.
Podzielić należy ten zarzut o tyle, że sam problem wymagał szerszej analizy
z uwzględnieniem okoliczności rozpoznawanej sprawy. Rozważenia wymaga
bowiem, co oznacza określenie „rozszerzenie zakresu poręczenia" (sama zasada
nie może być kwestionowana).
Rozpocząć należy od stwierdzenia, że zakres odpowiedzialności awalisty
jest tożsamy z zakresem odpowiedzialności tego, za kogo udzielono poręczenia.
W rozpoznawanej sprawie powód udzielił poręczenia za wystawcę weksla, zatem
jego odpowiedzialność będzie taka sama, jak wystawcy. Odpowiedzialność
wystawcy zaś obejmuje obowiązek spłaty kredytu w wysokości 17.000 zł (3.000 zł +
14.000 zł jako „druga transza") wraz z odsetkami, prowizją i dodatkowymi kosztami.
Z uwagi jednak na szczególne okoliczności udzielenia kredytu, wprawdzie na
podstawie tej samej umowy, ale umowy, której treść zmieniona została późniejszym
aneksem, o którym poręczyciel nie wiedział, powstaje pytanie, czy powód ponosi
odpowiedzialność jedynie za spłatę 3.000 zł, czy także dodatkowych 14.000 zł
uzyskanych przez wystawcę weksla. Teoretycznie możliwe są dwa rozwiązania.
Pierwsze, że samo zwiększenie kwoty udzielonego kredytu jest już rozszerzeniem
zakresu zobowiązania poręczyciela; drugie, że zmiana wysokości udzielonego
kredytu w ramach tej samej umowy kredytowej nie stanowi wystarczającej
podstawy do przyjęcia, iż doszło do rozszerzenia zakresu odpowiedzialności.
5
Dokonanie wyboru jednego z proponowanych rozwiązań musi nastąpić
z uwzględnieniem okoliczności konkretnej sprawy. Z dotychczasowego
orzecznictwa wynika bowiem, że pojęcie „rozszerzenie zakresu odpowiedzialności
poręczyciela" powinno być rozumiane dosyć wąsko. Chodzi o takie sytuacje, jak
objęcie odpowiedzialnością wekslową zobowiązań z innego tytułu niż określony w
deklaracji wekslowej (wypełnienie weksla in blanco w związku z innym
roszczeniem niż zabezpieczone pierwotnie - zob. wyroki SN z dnia 25 września
1996 r., II CKU 1/96, Prokuratura i Prawo 1997. nr 2. s. 32 i z dnia 13 stycznia
1998 r., II CKU 12/96 nie publ.; objecie odpowiedzialnością wekslową nie tylko
zobowiązań z tytułu uszczerbku w mieniu powierzonym, ale także z tytułu kar
umownych - zob. wyrok SN z dnia 26 listopada 1973 r. III CRN 269/73, OSPiKA
1975. nr 10. poz. 210). W takich sytuacjach poręczyciel może podnosić zarzut
nieprawidłowego uzupełnienia weksla. Należy wnosić, że wypełnienie weksla
wystawionego in blanco na wyższą kwotę niż „pierwsza transza" udzielonego
kredytu i tym samym spowodowanie, że poręczyciel zostanie zobowiązany do
uiszczenia wyższej kwoty niż pierwotnie określona, nie będzie pozostawało w
sprzeczności z „podstawowymi zasadami prawa wekslowego" i nie będzie
stanowiło rozszerzenia zakresu odpowiedzialności poręczyciela, dla skuteczności
którego wymagana byłaby zgoda tego ostatniego. Niedopuszczalnym
rozszerzeniem odpowiedzialności poręczyciela byłaby jedynie sytuacja, w której
weksel niezupełny w chwili wystawienia zostałby wypełniony na kwotę wyższą niż
maksymalna określona w deklaracji wekslowej.
Za przedstawionym stanowiskiem przemawia także specyfika poręczenia
wekslowego. Formalna akcesoryjność zobowiązania poręczyciela wekslowego
oznacza, że ponosi on odpowiedzialność pod tymi samymi warunkami i w tym
samym zakresie, co dłużnik, za którego poręczył. Poręczenie za wystawcę weksla
własnego rodzi odpowiedzialność taką, jak za akceptanta weksla trasowanego. Jest
to zatem odpowiedzialność surowa, a dodatkowe ryzyko niesie ze sobą sytuacja,
gdy weksel własny jest wekslem in blanco. Na problemy związane z sytuacją
poręczyciela wekslowego zwrócił już uwagę Sąd Najwyższy podkreślając, że
zobowiązanie to nie jest pochodne ani subsydiarne w stosunku do zobowiązania
poręczonego. Poręczyciel zaciąga wobec remitenta własne zobowiązanie.
6
W przypadku weksla in blanco zakres dopuszczalnych zarzutów, które mogą
zostać podniesione przez poręczyciela określa nie tylko art.17, ale także art.10
prawa wekslowego.
Z tych wszystkich względów za zasadny należy uznać zarzut naruszenia
przez Sąd drugiej instancji art. 32 ust.1 prawa wekslowego. Zasadne są także
zarzuty naruszenia art. 328 § 2 w związku z art. 391 k.p.c. Rzeczywiście, odwołanie
się przez Sąd orzekający jedynie do ogólnych zasad prawa wekslowego należy
uznać za niewystarczające określenie podstawy prawnej rozstrzygnięcia.
Co do zarzutu naruszenia art. 843 § 3 k.p.c. w związku z art. 6 k.c. należy
stwierdzić, że ciężar wykazania określonego faktu spoczywa na osobie, która
z tego faktu wywodzi skutki prawne. Powód domagający się pozbawienia tytułu
wykonawczego wykonalności powinien wykazać okoliczności uzasadniające jego
żądanie. Jeżeli taką okolicznością jest spełnienie dochodzonego świadczenia, to
oczywiście powoda obciąża stosowny dowód.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39815
§ 1 k.p.c.).