Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 119/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 lipca 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Józef Frąckowiak (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Gerard Bieniek
SSN Jan Górowski
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z powództwa Zespołu Zakładów Opieki Zdrowotnej […]
przeciwko Narodowemu Funduszowi Zdrowia
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 21 lipca 2006 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 24 maja 2005 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Powód - Zespół Zakładów Opieki Zdrowotnej udzielał świadczeń
zdrowotnych w zakresie lecznictwa zamkniętego, ambulatoryjnego lecznictwa
specjalistycznego, rehabilitacji oraz pomocy doraźnej, na podstawie umów
zawartych w grudniu 2000 r. przez Regionalną Kasę Chorych (poprzednika
prawnego pozwanego) i powoda. Łączące strony umowy były wielokrotnie
zmieniane aneksami w zakresie wysokości ustalonego w nich wynagrodzenia
należnego powodowi, z tym że podwyższenie należnego powodowi wynagrodzenia
następowało z uwagi na zwiększenie limitu wykupionych świadczeń zdrowotnych
poszczególnych rodzajów, nie zaś ich cenę jednostkową.
Wykonując postanowienia znowelizowanej 22 grudnia 2000 r. ustawy
z 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie kształtowania przeciętnych
wynagrodzeń, powód, jako pracodawca wypłacił pracownikom podwyżki
w wysokości co najmniej 203 zł na pełen etat i w 2001 r. wydatkował na ten cel
1 928 520 zł. Przeprowadzone przez powoda działania restrukturyzacyjne
doprowadziły do uzyskania oszczędności własnych pozwalających na pokrycie 12%
kosztów koniecznych dla wykonania postanowień wspomnianej ustawy.
Pismem z 20 kwietnia 2001 r. powód zwrócił się do Regionalnej Kasy
Chorych o renegocjację kontraktów zawartych na 2001 r., a to z uwagi na wzrost
kosztów wynagrodzenia wynikający z wykonania obowiązku przewidzianego w art.
4a powołanej wyżej ustawy. Regionalna Kasa Chorych odmówiła zmiany
kontraktów polegającej na podwyższeniu cen jednostkowych wykupionych
świadczeń w celu zrekompensowania narzuconej przez ustawodawcę podwyżki
wynagrodzeń.
W tej sytuacji powód wniósł o zasądzenie od pozwanego kwoty 1 700 178 zł
z odsetkami ustawowymi od 15 sierpnia 2003 r. Kwota ta stanowiła równowartość
części kosztów wydatkowanych przez powoda w związku z podwyżką
wynagrodzenia jego pracownikom o 203 zł, a którą jego zdaniem winien mu
przekazać pozwany. Jako podstawę prawną roszczenia powód wskazał art. 3571
3
k.c., a alternatywnie w toku procesu podał, że jego roszczenie może wynikać też
z art. 415 k.c. lub 471 k.c.
Wyrokiem z dnia 26 października 2004 r. Sąd Okręgowy w K. oddalił
powództwo nie znajdując uzasadnionej podstawy prawnej do uwzględnienia
roszczeń powoda. Rozpoznający sprawę na skutek apelacji powoda
Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że zasądził od
pozwanego na rzecz powoda kwotę 964 260 zł z odsetkami ustawowymi od dnia
24 maja 2005 r., w pozostałym zaś zakresie apelację oddalił.
Sąd Apelacyjny uznał, że kasa chorych kalkulowała proponowaną stawkę
wynagrodzeń za poszczególne świadczenia w ten sposób, że przewidziane
umowami łączącymi strony wynagrodzenia były zbliżone do kosztów faktycznie
ponoszonych przez placówki medyczne przy wykonywaniu usług zdrowotnych
objętych tymi umowami. W swoich wyliczeniach musiała uwzględniać
wynagrodzenia pracowników zatrudnionych w placówkach podpisujących kontrakty,
gdyż wykonanie świadczenia zdrowotnego wymaga osobistego zaangażowania
personelu medycznego, który musi otrzymać za swoją pracę stosowne
wynagrodzenie. Pozwany, w trakcie procesu, nie wykazał, że w kalkulacji tych
stawek, a potem w umowie, strony świadomie pominęły taki stały składnik kosztów
ponoszonych przy wykonywaniu świadczeń zdrowotnych, jakim są wypłacane
personelowi powoda wynagrodzenia.
Sądu II instancji ustalił, że powód ostatecznie zdecydował się na podpisanie
z kasą kontraktu na 2001 r., na warunkach przez nią zaproponowanych, zanim
obie strony dowiedziały się o wejściu w życie nowelizacji do ustawy z 16 grudnia
1994 r. o negocjacyjnym systemie kształtowania przeciętnych wynagrodzeń.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego wejście w życie wspomnianej nowelizacji
ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r., po zawarciu umowy o wykonywanie świadczeń
zdrowotnych na rok 2001, stanowiło nadzwyczajną zmianę stosunków, która
wpłynęła na wysokość wynagrodzenia należnego za zakontraktowane świadczenia
i może spowodować jego podwyższenie na podstawie art. 3571
k.c. Wejścia
w życie art. 4a wspomnianej ustawy, a w konsekwencji wzrostu kosztów
działalności samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej, nie mogła
4
przewidzieć żadna ze stron umowy, bo negocjowanie kontraktu na rok 2001 r.
strony zakończyły 18 grudnia 2000 r., a także spowodowało istotne dodatkowe
obciążenie finansowe powoda. Z niekwestionowanych wyliczeń powoda wynika
bowiem, że realizacja obowiązku ustawowego kosztowała go 1 928520 zł.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, zastosowanie art. 3571
k.c. nie powinno być
automatyczne, bo oznaczenie wysokości świadczenia ostatecznie należnego
ponoszącemu rażące straty w związku z wykonywaniem umowy w nadzwyczajnie
zmienionych warunkach musi uwzględniać interes obu stron umowy i zasady
współżycia społecznego. Jeśli weźmie się pod uwagę okoliczność, że zmiana
ustawy skutkująca wzrostem kosztów na wykonanie świadczeń zdrowotnych była
w tym samym stopniu zaskakująca dla powoda, jak i dla pozwanego, a oba te
podmioty były w złej kondycji finansowej nie mając środków, z których mogłyby
pokrywać wynikające z takich okoliczności straty, to skutki tej nadzwyczajnej
zmiany stosunków winny obciążyć obie strony po połowie. W tej sytuacji Sąd uznał
za zasadne roszczenie powoda o zapłatę przez pozwanego połowy kosztów
zwiększonego wynagrodzenia, które powód poniósł w 2001 r.
W skardze kasacyjnej pozwany zarzucił naruszenie prawa materialnego: art.
3571
k.c. przez przyjęcie że :
- umowa łącząca strony stanowiło źródło zobowiązania pozwanego do
zwiększenia wysokości wynagrodzenia dla powoda,
- wejście w życie nowelizacji ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r.
o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu wynagrodzeń stanowiło
nadzwyczajną zmianę stosunków w rozumieniu tego przepisu (art. 3571
k.c.),
której powód nie mógł przewidzieć, a która powinna wpłynąć na wysokość
wynagrodzenia należnego za zakontraktowane świadczenia i może
spowodować jego podwyższenie na tej podstawie prawnej,
- zmiana stosunków w postaci wejścia w życie ustawy z dnia 16 grudnia
1994 r. spowodowała u pozwanego wystąpienie rażącej straty, pomiędzy
którymi to okolicznościami zachodzi związek przyczynowy,
- strony nie dokonały ostatecznego rozliczenia umowy o świadczenia
zdrowotne za 2001 r., wobec czego możliwa jest jego modyfikacja
5
Dodatkowo skarżący zarzucił, naruszenia art. 65 k.c. przez dokonanie
wadliwej wykładni treści łączącego strony stosunku zobowiązaniowego,
z całkowitym pominięciem treści tego zobowiązania oraz przypisanie pozwanemu
obowiązków, które z treści zobowiązania nie wynikają, a także art. 4 ust. 2 i 3, art.
53 ust. 3 i 4, oraz art. 131 d ustawy z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym
ubezpieczeniu zdrowotnym przez nieuwzględnienie tych przepisów przy
rekonstrukcji treści stosunków zobowiązaniowych pomiędzy świadczeniodawcą
a kasą chorych.
Ponadto skarżący zarzucił naruszenie przepisów postępowania, które miało
istotny wpływ na wynik a to: art. 233 § 1 k.p.c. przez poczynienie ustaleń
sprzecznych z zebranym w sprawie materiałem dowodowym oraz art. 6 k.c. przez
przyjęcie, jakoby to na pozwanym spoczywać miał ciężar dowodu co do kosztów
świadczeń zdrowotnych i kalkulacji stawek wynagrodzenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie zasługują na uwzględnienie zarzuty naruszenia prawa procesowego.
Z art. 3983
§ 3 k.p.c. wynika, że podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty
dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów, wobec tego Sąd Najwyższy nie
może brać pod uwagę zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Wbrew twierdzeniom
pozwanego, kalkulacja kosztów świadczeń zdrowotnych w umowach zawieranych
przez zakład opieki zdrowotnej i kasę chorych należy do obu stron umowy. Skoro
powód wykazał, że poniósł określone dodatkowe koszty udzielania świadczeń
zdrowotnych, to zgodnie z art. 6 k.c., jeżeli pozwany twierdził, że za te świadczenia
nie należy się powodowi wynagrodzenie, ciężar dowodu spoczywa na pozwanym
w zakresie tego czy kalkulacja tych kosztów była prawidłowa.
Trafnie skarżący zwraca uwagę, że wskazana przez Sąd Apelacyjny
podstawa zasądzenia na rzecz powoda połowy dochodzonej przez niego kwoty nie
jest zasadna. Nie zostały bowiem spełnione warunki zastosowania art. 3571
k.c.
To, że zostanie zmieniona ustawa z 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie
kształtowania wynagrodzeń, było okolicznością, którą ze względu na trwający od
dłuższego czasu protest pracowników służby zdrowia, można było przewidywać.
Rację ma Sąd Apelacyjny twierdząc, że strony nie mogły przewidzieć szczegółów
6
rozwiązania zastosowanego w ustawie nowelizującej, ale samego faktu wydania tej
noweli nie sposób uznać za nadzwyczajną zmianę stosunków społecznych
w rozumieniu art. 3571
k.c. Już z tego względu zastosowanie wspomnianego
przepisu jako podstawy uznania roszczeń powoda jest wątpliwe.
Jeszcze większe wątpliwości wiążą się z możliwością powoływania się na
ten przepis w sytuacji, gdy umowy stron dotyczyły ich wzajemnych świadczeń, które
miały być spełnione w 2001 r. Charakter uprawnień jakie przyznaje sądowi art. 3571
k.c. wyraźnie wskazuje, że może on z nich skorzystać dopóki nie wygasł stosunek
zobowiązaniowy łączący strony. Sąd może bowiem oznaczyć sposób wykonania
zobowiązania, wysokość świadczeń lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Jeżeli
wiec strona nie wystąpi z odpowiednim roszczeniem na podstawie art. 3571
k.c.,
w czasie gdy istnieje jeszcze możliwość oznaczenia sposobu wykonania
zobowiązania, wysokości świadczenia lub rozwiązania umowy, czyli wtedy gdy trwa
stosunek zobowiązaniowy, nie może później żądać zmiany wysokości świadczenia,
skoro zostało ono już spełnione. W szczególności sąd nie może oznaczać na
podstawie art. 3571
k.c. wysokości spełnionego świadczenia, nawet gdy zdaniem
strony nie zostało ono wykonane należycie lub w ogóle nie zostało wykonane.
Jeżeli bowiem mamy do czynienie z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem
zobowiązania, to ochrony swoich interesów strona nie może poszukiwać na
podstawie art. 3571
k.c., lecz właściwą podstawą mogą być przepisy o naprawieniu
szkody (art. 471 i nast. k.c. lub art. 415 k.c.). Z art. 3571
k.c. wynika bowiem
wyraźnie, że chodzi sytuację gdy nie upłynął jeszcze termin do spełnienia
świadczenia, skoro w przepisie tym stwierdza się, że spełnienie świadczenia byłoby
połączone z nadmiernymi trudnościami, albo groziło jednej ze stron rażącą stratą.
Po terminie, w którym świadczenie powinno być spełnione nie można twierdzić,
że jego spełnienie było by połączone z nadmiernymi trudnościami lub groziło jednej
ze stron nadmierną stratą, lecz jeżeli dłużnik nie wykonał lub wykonał nienależycie
zobowiązanie, a zostaną spełnione także dalsze przesłanki przewidziane w art. 471
k.c., wierzyciel może skorzystać z jednego z uprawnień przewidzianych
w przepisach k.c. regulujących skutki niewykonania lub nienależytego wykonania
zobowiązania.
7
Pomimo błędnego uzasadnienia zaskarżony wyrok odpowiada jednak prawu.
Samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej, który pokrył w 2001 r. zwiększone
koszty wynagrodzenia pracowników, wykonując obowiązek przewidziany w art. 4a
ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie kształtowania
wynagrodzeń, ma bowiem roszczenie do kasy chorych (obecnie NFZ) o zapłatę
równowartości wydatkowanych na ten cel kwot. Z przepisów obowiązującej
w 2001 r. ustawy z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu
zdrowotnym (Dz.U. Nr 28, poz. 153 ze zm.) co do zasady wynikało, że kasa
chorych ma obowiązek zapłacić zakładowi opieki zdrowotnej tylko taką kwotę jaka
wynika z umowy zawartej z tym zakładem. W szczególności z art. art. 4 ust. 2 i 3,
art. 53 ust. 3 i 4 tej ustawy wynika, że kasa chorych przekazuje zakładowi opieki
zdrowotnej tylko takie kwoty jakie ustalono w umowach o świadczenie usług
zdrowotnych. Trafnie więc w skardze kasacyjnej akcentuje się, że zobowiązania
kasy chorych wynikają z umów jakie zawarła ona z powodem.
W sytuacji jednak gdy w 2001 i 2002 r. na publiczne zakłady opieki
zdrowotnej został nałożony obowiązek wypłaty pracownikom tych zakładów
dodatkowych wynagrodzeń, uznać należy że z art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia
1994 r. o negocjacyjnym systemie wynagrodzeń wynika również obowiązek
pokrycia tego zwiększonego kosztu udzielania świadczeń zdrowotnych ze środków
publicznych, pozostających w zarządzie kas chorych (obecnie NFZ). Treść
stosunku zobowiązaniowego pomiędzy kasą chorych i powodem, który powstał na
podstawie umów zawartych w 2000 r., kształtowana jest w pierwszym rzędzie przez
postanowienia tej umowy ale również wprost przez przepis ustawy. Zgodnie z art.
56 k.c., czynność prawna wywołuje bowiem nie tylko skutki w niej wyrażone, ale
również te które wynikają z ustawy. W konsekwencji uznać więc należy,
że w sytuacji gdy powód, wykonując obowiązek przewidziany w art. 4a ustawy
z dnia 16 grudnia 1994 r., wypłacił w 2001 r. swoim pracownikom zwiększone
wynagrodzenie ma on roszczenie o niepokryty koszt tych wynagrodzeń do kasy
chorych. Podstawą żądania zapłaty jest art. 481 k.c. Powód mógł więc skutecznie
dochodzić zwrotu kwoty potrzebnych na zwiększone wynagrodzenia dla swoich
pracowników w 2001 r., od kasy chorych. Jeżeli kasa chorych opóźniła się ze
spełnieniem tego roszczenia, to powodowi na podstawie wspomnianego art. 481
8
k.c. przysługuje żądanie zapłaty kwoty zapłaconych i niepokrytych zwiększonych
ustawowo wynagrodzeń wraz z odsetkami ustawowymi. W razie gdyby powód
wykazał, że nie spełnienie opisanego wyżej świadczenia było zwłoką może także
żądać, na zasadach przewidzianych w art. 471 k.c., odszkodowania (podobnie Sąd
Najwyższy w uchwale 7 sędziów z dnia 30 marca 2006 r. III CZP 130/05).
Mając na uwadze, że Sąd Najwyższy orzeka w granicach skargi kasacyjnej,
a zaskarżone zostało tylko zasadzenie na rzecz powoda kwoty 964 260 zł, i że
zaskarżone orzeczenie pomimo błędnego uzasadnienia odpowiada prawu, gdyż
roszczenie powoda było usprawiedliwione (art. 481 k.c.), na podstawie art. 39814
orzeczono jak w sentencji.