Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 99/06
POSTANOWIENIE
Dnia 26 lipca 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący)
SSN Antoni Górski (sprawozdawca)
SSN Marek Sychowicz
w sprawie z wniosku B.N.
przy uczestnictwie W.M.
o stwierdzenie wykonalności orzeczenia sądu zagranicznego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 26 lipca 2006 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania
od postanowienia Sądu Apelacyjnego
z dnia 3 listopada 2005 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 16 czerwca 2005 r. Sąd Okręgowy w G.,
po ponownym rozpoznaniu sprawy, stwierdził wykonalność na terenie
Rzeczypospolitej Polskiej wyroku z dnia 6 kwietnia 2004 r., sygn. akt 10 O …/02
wydanego przez Sąd Krajowy w M. w Niemczech przeciwko W.M.
Apelacja uczestnika W.M. od tego orzeczenia została oddalona postanowieniem
Sądu Apelacyjnego, który przyjął, że stwierdzenie wykonalności wyroku sądu
niemieckiego znajdowało uzasadnienie w przepisach Rozporządzenia Rady (WE)
nr 44 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń
sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych, mającego
zastosowanie w niniejszej sprawie na mocy art. 66 przepisów przejściowych tego
aktu prawnego.
Orzeczenie Sądu Apelacyjnego zaskarżył skargą kasacyjną uczestnik
postępowania W.M. Zarzucił naruszenie art. 66 ust. 2 Rozporządzenia Rady
Wspólnot Europejskich nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. o jurysdykcji oraz
uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych oraz
uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.Urz.
WE z 16 stycznia 2001 r., L 12, s. 1), zwanego dalej „Rozporządzeniem”, art. 1151
§ 2 k.p.c. i art. 40 ust. 1 Rozporządzenia, art. 34 pkt 1 Rozporządzenia oraz art. 27
pkt 1 Konwencji o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach
cywilnych i handlowych, sporządzonej w Lugano w dniu 16 września 1988 r. (Dz.U.
2000 r., nr 10, poz. 132 – (dalej jako „Konwencja lugańska”) w zw. z art. 1150 § 1
pkt 2 i w zw. z art. 1146 § 1 pkt 5 k.p.c. przez nieuwzględnienie negatywnej
przesłanki stwierdzenia wykonalności wyroku sądu niemieckiego z powodu jego
sprzeczności z porządkiem publicznym i prawnym Rzeczypospolitej Polskiej, która
wyraża się w:
- ustaleniu, wbrew art. 72 k.c. i postanowień konwencji Narodów
Zjednoczonych o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów, sporządzonej
w Wiedniu dnia 11 kwietnia 1980 r. (Dz.U. z 1997 r., nr 45, poz. 286), że pomiędzy
stronami doszło rzekomo do zawarcia umowy,
3
- dowolnym zastosowaniu podstaw jurysdykcji z art. 5 pkt 1 Rozporządzenia
i Konwencji lugańskiej,
- nieuwzględnieniu obowiązujących uczestnika przepisów polskiego prawa
budowlanego,
- naruszeniu obowiązujących w Polsce przepisów w zakresie kontroli obrotu
dewizowego z zagranicą oraz przepisów nakazujących przedsiębiorcy dokonywanie
płatności za pośrednictwem rachunku bankowego; wreszcie
- naruszeniu prawa W.M. do obrony w postępowaniu przed sądem
niemieckim.
Na tych podstawach uczestnik wnosił o uchylenie skarżonego postanowienia
i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawowym problemem, o charakterze wstępnym, do rozstrzygnięcia
w niniejszej sprawie jest to, czy uznanie wykonalności wyroku sądu niemieckiego
powinno się odbywać według przepisów Rozporządzenia, jak to przyjęły Sądy obu
instancji, czy według Konwencji lugańskiej, jak twierdzi skarżący.
Kluczowe znaczenie w tym zakresie ma art. 66 Rozporządzenia, regulujący kwestie
związane ze stosowaniem tego aktu prawa wspólnotowego w okresie
przejściowym. Sąd Apelacyjny uznał, że o tym, iż w sprawie mają zastosowanie
przepisy Rozporządzenia, przesądza treść art. 66 ust. 2a, który stanowi, że jeżeli
powództwo zostało wytoczone w Państwie Członkowskim pochodzenia przed
wejściem w życie niniejszego rozporządzenia, wówczas orzeczenia wydane po tej
chwili będą uznawane i zezwoli się na ich wykonywanie zgodnie z rozdziałem III,
jeżeli powództwo zostało wytoczone w Państwie Członkowskim pochodzenia po
tym, jak Konwencja brukselska lub Konwencja lugańska weszła w życie zarówno
w Państwie Członkowskim pochodzenia, jak i w Państwie Członkowskim, w którym
powoływane jest orzeczenie.
Sąd Apelacyjny przyjął, że skoro konwencja lugańska weszła w życie w państwach
Unii Europejskiej w dniu 1 stycznia 1992 r., a w stosunku do Polski w dniu 1 lutego
2000 r., zaś wnioskodawczyni w niniejszej sprawie wytoczyła powództwo przed
4
sądem niemieckim w dniu 19 marca 2002 r., a zatem w czasie obowiązywania
w obu państwach Konwencji lugańskiej, to do stwierdzenia wykonalności
wydanego po rozpoznaniu tego powództwa orzeczenia mają zastosowanie przepisy
Rozporządzenia. Uszło jednak uwagi Sądu, że zgodnie z treścią powołanego
przepisu warunkiem stosowania Rozporządzenia do powództw wniesionych
w okresie przejściowym jest nie tylko to, żeby sprawy te zostały wszczęte po
wejściu w życie w obu państwach (pochodzenia i wykonania) Konwencji lugańskiej
(ten warunek jest spełniony), ale także, żeby orzeczenie zapadłe na skutek
wniesienia takiego powództwa zostało wydane po chwili wejścia w życie
Rozporządzenia. Przez „wejście w życie Rozporządzenia” należy przy tym
rozumieć moment rozpoczęcia obowiązywania tego aktu prawnego w obu
państwach; nie sposób bowiem przyjąć, żeby Polska była formalnie związana
postanowieniami unijnych aktów prawnych przed przystąpieniem do Unii. Wyrok
sądu niemieckiego, o który chodzi w sprawie, zapadł w dniu 6 kwietnia 2004 r.,
a więc przed datą wejścia Polski do Unii Europejskiej, co oznacza, że w kwestii
uznania wykonalności tego wyroku na terenie naszego Państwa nie mogą mieć
zastosowanie przepisy Rozporządzenia, lecz Konwencji lugańskiej, obowiązującej
w tej dacie oba państwa. Dlatego zarzut skargi kasacyjnej naruszenia art. 66 ust. 2
a Rozporządzenia okazał się uzasadniony. Nie można przy tym wykluczyć, że
uchybienie to mogło mieć wpływ na wynik sprawy, choćby dlatego, że - jak trafnie
wskazuje skarżący - z różnym stopniem rygoryzmu została w obu tych aktach
prawnych sformułowana, tzw. klauzula porządku publicznego, pozwalająca na
odmowę uznania orzeczenia sądu obcego państwa ze względu na jego
niezgodność z zasadami porządku prawnego w państwie uznania (wykonania).
Podczas gdy według art. 27 ust.1 Konwencji lugańskiej orzeczenia nie uznaje się,
jeżeli byłoby to sprzeczne z porządkiem publicznym Państwa Członkowskiego,
w którym wystąpiono o uznanie, to zgodnie z art. 34 ust. 1 Rozporządzenia stopień
tej sprzeczności musi być „oczywisty”. Stanowi to dostateczny powód do
uwzględnienia skargi (art. 398 w zw. z art. 108 § 2 k.p.c.).
Przy ponownym orzekaniu i badaniu tej przesłanki odmowy uznania według
Konwencji lugańskiej należy mieć na uwadze obowiązek wysłuchania dłużnika
w postępowaniu zażaleniowym (art. 40 ust. 2), istniejący zresztą także na gruncie
5
Rozporządzenia (art. 43 ust. 3), na co trafnie zwraca się uwagę w skardze
kasacyjnej. Skarżący nie ma natomiast racji utrzymując, że z naruszeniem art. 1151
§ 2 k.p.c. doszło do rozpoznania sprawy na posiedzeniu niejawnym, zamiast, jak
tego wymaga ten przepis, na rozprawie. Po pierwsze, unormowanie to odnosi się
do sądu I – ej instancji, a nie do sądu odwoławczego, a po drugie, statuowany
w nim obowiązek przeprowadzenia rozprawy przed sądem pierwszej instancji
został uchylony przez art. 40 ust. 2 Konwencji lugańskiej i – odpowiednio - przez
art. 41 Rozporządzenia, które zakazują wręcz w tym stadium postępowania
odbierania jakichkolwiek oświadczeń od dłużnika.
Nie mogą też odnieść skutku obszerne rozważania skargi kasacyjnej, zawierające
merytoryczną krytykę orzeczenia sądu niemieckiego, ze względu na kategoryczny
zakaz dokonywania takiej kontroli w postępowaniu delibacyjnym (art. 36
Rozporządzenia oraz art. 29 Konwencji lugańskiej). Wreszcie nie znajduje
uzasadnienia zarzut skarżącego, iż został on pozbawiony przed sądem niemieckim
praw do obrony, skoro, co jest bezsporne, doręczono mu odpis pisma
wszczynającego postępowanie przed tym sądem (art. 5 ust. 2 Konwencji
lugańskiej). Kwestia czy w sytuacji, kiedy pozwany, ograniczając się w obronie do
zarzutu braku jurysdykcji sądu niemieckiego nie podjął, jak twierdzi, obrony
merytorycznej, a sąd niemiecki nie ustosunkował się do tego zarzutu w sposób
formalny przed merytorycznym rozstrzygnięciem sprawy, może być w tej sytuacji
rozważana co najwyżej w ramach badania klauzuli porządku publicznego.
Z podanych przyczyn orzeczono jak w sentencji.