Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CZ 45/06
POSTANOWIENIE
Dnia 31 sierpnia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jacek Gudowski
SSN Mirosława Wysocka
w sprawie z powództwa małoletniej M. K.
przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Wojewodę […] oraz J. D. i
J. D.
o zapłatę i ustalenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 31 sierpnia
2006 r.,
zażalenia pozwanego Skarbu Państwa - Wojewody […]
na postanowienie Sądu Apelacyjnego w [..]
z dnia 17 maja 2006 r.,
odrzuca zażalenie.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 17 maja 2006 r. Sąd Apelacyjny odrzucił apelację
pozwanego Skarbu Państwa – Wojewody […] od wyroku Sądu Okręgowego w W. z
dnia 8 marca 2005 r.
W zażaleniu wniesionym dnia 22 maja 2006 r. Skarb Państwa – Wojewoda
[…] domagał się uchylenia zaskarżonego postanowienia. Zażalenie sporządził i
wniósł pełnomocnik strony pozwanej będący radcą prawnym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zasady zastępstwa procesowego przed Sądem Najwyższym określa art. 871
k.p.c. Przepis art. 871
§ 1 k.p.c. ustanawia regułę, że postępowanie przed Sądem
Najwyższym, a także czynności procesowe związane z tym postępowaniem
podejmowane przed sądem niższej instancji objęte są przymusem adwokacko-
radcowskim. Przymus ten nie obowiązuje jedynie w wypadkach określonych w art.
871
§ 2 k.p.c. Istota przymusu adwokacko-radcowskiego sprowadza się do
wyłączenia w postępowaniu przed Sądem Najwyższym zdolności postulacyjnej
strony, jej organu, przedstawiciela ustawowego i pełnomocników nie będących
adwokatami lub radcami prawnymi. W konsekwencji, czynności podejmowane
samodzielnie przez podmioty nie zaliczające się do kręgu adwokatów lub radców
prawnych są bezskuteczne.
Przymus adwokacko-radcowski w postępowaniu przed Sądem Najwyższym
obowiązywał również Skarb Państwa. Do zasadniczej zmiany w tym zakresie
doszło w wyniku wejścia w życie - z dniem 15 marca 2006 r. - ustawy z dnia 8 lipca
2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (Dz.U. Nr 169, poz. 1417 ze zm.;
dalej zwaną ustawą). Celem utworzenia Prokuratorii Generalnej było zapewnienie
należytej ochrony prawnej praw i interesów Skarbu Państwa przez powierzenie
odrębnej i wyspecjalizowanej instytucji zastępstwa procesowego tego podmiotu.
Wykonywanie zastępstwa przez Prokuratorię Generalną jest co do zasady zależne
od jej decyzji. Jedynie w postępowaniach o szczególnym znaczeniu ze względu na
3
wartość przedmiotu sporu lub przedmiot sprawy zastępstwo przez Prokuratorię jest
obowiązkowe (art. 8 ust. 1 i 2 ustawy). W odniesieniu natomiast do postępowania
przed Sądem Najwyższym zastępstwo Skarbu Państwa przez Prokuratorię
Generalną jest wyłączne (art. 4 ust. 1 pkt 1 ustawy). Zastępstwo to wyłączone
zostało jedynie w sprawach rozpoznawanych w postępowaniu
wieczystoksięgowym, w przedmiocie wpisu do właściwego rejestru,
rozpoznawanych w postępowaniu upadłościowym lub naprawczym oraz
rozpoznawanych w postępowaniu egzekucyjnym (art. 4 ust. 4 ustawy).
Zgodnie z ogólnie respektowaną prawie procesowym cywilnym regułą
bezpośredniego działania ustawy nowej (zob. uzasadnienia uchwały składu siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2001 r., III CZP 49/00, mającej moc
zasady prawnej, OSNC 2001, nr 4, poz. 53 i wyroku Sądu Najwyższego z dnia
9 lipca 2003 r., IV CKN 310/01, niepubl.), przepisy ustawy o Prokuratorii
Generalnej o charakterze procesowym powinny być stosowane od daty jej wejścia
w życie. W odniesieniu do postępowania przed Sądem Najwyższym wyjątek od
wskazanej zasady przewidziany został w art. 83 ust. 3 ustawy o Prokuratorii
Generalnej. Przepis ten stanowi, że sprawy przed Sądem Najwyższym, w których
zgodnie z przepisami ustawy, po dniu jej wejścia w życie, zastępstwo procesowe
Skarbu Państwa przez Prokuratorię Generalną jest wyłączne, są prowadzone na
dotychczasowych zasadach, o ile przed dniem wejścia w życie ustawy zostały
w sprawie podjęte czynności procesowe przed Sądem Najwyższym lub czynności
procesowe związane z postępowaniem przed Sądem Najwyższym, podejmowane
przed sądem niższej instancji. W rozpoznawanej sprawie zażalenie do Sądu
Najwyższego wniesione zostało w dniu 22 maja 2006 r., a więc po wejściu w życie
ustawy o Prokuratorii Generalnej. Dlatego też należy uznać, że jej przepisy
znajdują zastosowanie do zastępstwa skarżącego Skarbu Państwa
w postępowaniu przed Sądem Najwyższym.
Ustawą o Prokuratorii Generalnej dodano również do kodeksu postępowania
cywilnego art. 871
§ 3, w myśl którego, przepisu art. 871
§ 1 nie stosuje się także
wtedy, gdy w postępowaniu przed Sądem Najwyższym zastępstwo procesowe
Skarbu Państwa jest wykonywane przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa.
Wykładnia językowa przytoczonego przepisu mogłaby prowadzić do wniosku,
4
że w sytuacjach, gdy zastępstwo procesowe Skarbu Państwa jest wykonywane
przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa, to przymus adwokacko-radcowski
nie obowiązuje. W wypadkach natomiast, gdy Prokuratoria Generalna nie wykonuje
tego zastępstwa, np. wskutek niezawiadomienia jej o toczącym się postępowaniu,
przymus ten w dalszym ciągu obowiązuje, a adwokaci i radcowie prawni mogą
zastępować Skarb Państwa. Takiego rezultatu wykładni językowej art. 871
§ 3 k.p.c.
nie można jednak zaakceptować, gdyż pozostawałby w sprzeczności z regulacją
zawartą w ustawie o Prokuratorii Generalnej. Przepis art. 4 ust. 1 pkt 1 tej ustawy
stanowi przecież, że do zadań Prokuratorii Generalnej należy wyłączne zastępstwo
procesowe Skarbu Państwa przed Sądem Najwyższym. Zastępstwo to – jak już
nadmieniono - nie obejmuje jedynie niektórych spraw (art. 4 ust. 4 ustawy).
Istotą unormowania zawartego w art. 4 ust. 1 pkt 1 ustawy o Prokuratorii
Generalnej jest przyznanie jej funkcjonariuszom (radcom i starszym radcom,
a także Prezesowi i wiceprezesom) wyłącznego uprawnienia do zastępowania
Skarbu Państwa przed Sądem Najwyższym. Należy zatem przyjąć, że z przepisu
tego, mającego charakter ustrojowy, wynika również norma o charakterze
procesowym. Przepis ten przyznaje zdolność postulacyjną przed Sądem
Najwyższym wyłącznie Prokuratorii Generalnej, pozbawiając jednocześnie tej
zdolności adwokatów i radców prawnych. Z tego względu czynności podejmowane
przed Sądem Najwyższym przez podmioty inne niż Prokuratoria Generalna są
pozbawione skuteczności również wówczas, gdy Prokuratoria nie wykonuje
w sposób czynny zastępstwa procesowego Skarbu Państwa. Innymi słowy, art. 871
§ 3 k.p.c. należy interpretować w ten sposób, że w sprawach, w których
obowiązuje wyłączne zastępstwo Skarbu Państwa przez Prokuratorię Generalną,
nie jest dopuszczalne zastępowanie go przez jakikolwiek inny podmiot.
Podkreślić należy, że z art. 12 ust. 2 ustawy o Prokuratorii Generalnej
wynika, iż w wypadku wyłącznego zastępstwa procesowego przed Sądem
Najwyższym, niezwłocznie po powzięciu wiadomości o zaistnieniu okoliczności,
które mogą uzasadniać podjęcie czynności przed Sądem Najwyższym, podmiot
reprezentujący Skarb Państwa obowiązany jest przekazać Prokuratorii Generalnej
informacje i dokumenty zgromadzone w sprawie wraz ze swoim stanowiskiem
dotyczącym zasadności podjęcia czynności przed Sądem Najwyższym,
5
szczegółowymi informacjami o przedmiocie postępowania oraz dowodami
w sprawie. Z akt rozpoznawanej nie wynika, ażeby pozwany Wojewoda będący
podmiotem reprezentującym pozwany Skarb Państwa zadośćuczynił
tej powinności.
Przytoczony art. 4 ust. 1 pkt 1 ustawy o Prokuratorii Generalnej przyznaje tej
instytucji kompetencję do wyłącznego zastępstwa Skarbu Państwa „przed Sądem
Najwyższym”. Przepis ten nie precyzuje jednak, czy wyłączne zastępstwo obejmuje
tylko czynności podejmowane przed Sądem Najwyższym, czy również czynności
związane z postępowaniem przed Sądem Najwyższym realizowane przed sądem
niższej instancji, w praktyce najczęściej przed sądem drugiej instancji.
Rozstrzygając tak ujęte zagadnienie, należy w pierwszej kolejności
zauważyć, że w postępowaniu przed Sądem Najwyższym regułą jest
rozpoznawanie środków zaskarżenia na posiedzeniach niejawnych, a zatem bez
udziału stron. W odniesieniu do skargi kasacyjnej zasadę tę wyraża art. 39811
§ 1
k.p.c., w odniesieniu do zażalenia – art. 397 § 1 w zw. z art. 3941
§ 3 k.p.c.,
natomiast w odniesieniu do skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem – art.
42410
k.p.c. Aktywność stron w postępowaniu przed Sądem Najwyższym ogranicza
się zatem nierzadko do czynności podejmowanych tylko przed sądem niższej
instancji, takich jak wniesienie środka zaskarżenia lub odpowiedzi na taki środek.
Przyjęcie, że czynności te nie są objęte wyłącznym zastępstwem Prokuratorii
Generalnej, nie tylko nie pozwalałoby tej instytucji należycie chronić praw
i interesów Skarbu Państwa przed Sądem Najwyższym, ale wręcz czyniłoby jej rolę
w tych postępowaniach zupełnie iluzoryczną. Przemawia to za uznaniem,
że wyłączne zastępstwo przez Prokuratorię Generalną obejmuje również
czynności związane z postępowaniem przed Sądem Najwyższym, podejmowane
przed sądem niższej instancji. Stanowisko to znajduje mocne oparcie w treści art.
871
k.p.c. Ustanowiony w art. 871
§ 1 k.p.c. przymus adwokacko-radcowski
obejmuje także omawiane czynności, co wyrażone zostało expressis verbis
w zdaniu drugim tego przepisu.
Zgodnie z art. 871
§ 3 k.p.c., przepisu § 1 tego artykułu, nie stosuje się, gdy
zastępstwo procesowe Skarbu Państwa jest wykonywane przez Prokuratorię
6
Generalną. Trzeba podkreślić, że art. 871
§ 3 k.p.c. odnosi się do całej zawartości
normatywnej art. 871
§ 1 k.p.c., a zatem do obu zdań składających się na ten
przepis. Prowadzi to do wniosku, że w sytuacjach objętych hipotezą art. 871
§ 3
k.p.c. przymus adwokacko-radcowski jest wyłączony w postępowaniu przed Sądem
Najwyższym również w zakresie czynności procesowych podejmowanych przed
sądem niższej instancji. Jeżeli więc głównym motywem wyłączenia przymusu
adwokacko-radcowskiego było przekazanie zastępstwa Skarbu Państwa
Prokuratorii Generalnej, to w zakresie, w jakim przymus ten jest wyłączony,
obowiązuje wyłączne zastępstwo przez Prokuratorię Generalną.
Już zaznaczono, rozpoznawane zażalenie Skarbu Państwa – Wojewody […]
wniesione zostało w dniu 22 maja 2006 r. Wniesienie tego zażalenia stanowiło
czynność procesową związaną z postępowaniem przed Sądem Najwyższym, z tym
że podjętą przed sądem drugiej instancji. Aczkolwiek czynność ta objęta była
wyłącznym zastępstwem Prokuratorii Generalnej, to dokonał jej reprezentujący
Skarb Państwa radca prawny, czyli osoba niemająca zdolności postulacyjnej. Z
tego powodu zażalenie podlegało odrzuceniu jako niedopuszczalne.
Z podanych względów, na podstawie art. 373 w zw. z art. 39821
i 3941
§ 3
k.p.c., Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
jz