Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 332/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 grudnia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Żyznowski (przewodniczący)
SSN Maria Grzelka
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa B.W. i J.S.
przeciwko Gminie W.
o nakazanie złożenia oświadczenia woli,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 19 grudnia 2006 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 28 kwietnia 2006 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną i zasądza od pozwanej na rzecz
powodów kwotę 3.600 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 22 marca 2005 r. zobowiązał pozwaną
do złożenia oświadczenia woli o treści: „Gmina W. kupuje od B.W. i J.S.
wspólników spółki cywilnej „S.” przysługujące im na podstawie współwłasności
łącznej prawo użytkowania wieczystego działek nr [...] o łącznej powierzchni 4,1743
ha położonych w W. przy ul. K. i W., dla których w Sądzie Rejonowym w W.
urządzona jest księga wieczysta Kw nr [...] za cenę 9.660.000 zł” i orzekł
o kosztach procesu.
Sąd ten ustalił, że powodowie w 1996 r. nabyli od syndyka masy upadłości
upadłego przedsiębiorstwa państwowego prawo użytkowania wieczystego gruntu
w postaci dwóch działek położonych w W.: nr [...] o powierzchni 69.200 m2
nad
rzeką Ślężą oraz nr [...], stanowiącej drogę o powierzchni 550 m2
przy ulicy K. – za
cenę 191.500 zł. Działki te zgodnie z obowiązującym wówczas planem ogólnym
zagospodarowania przestrzennego znajdowały się kompleksie terenów
przeznaczonych pod przemysł, składy, magazyny, bazy budowlane i zakłady
produkcyjno-usługowe. Powodowie zamierzali wybudować na nabytych gruntach
hurtownię artykułów grzewczych i sanitarnych. Tak duży teren nie był im potrzebny
do realizacji tego zamierzenia, jednak warunki sprzedaży przewidywały zbycie
prawa użytkowania wieczystego działki nr [...] w całości. Po dokonaniu podziału tej
działki na mniejsze i zbyciu prawa użytkowania wieczystego do trzech z nich,
powodowie podjęli działania zmierzające do rozpoczęcia budowy hurtowni. Uzyskali
m.in. decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowaniu terenu, zainicjowali
prace projektowe, rozpoczęli starania o uzyskanie pozwolenia na budowę, zakupili
konstrukcję hali.
W dniu 29 marca 2001 r. Rada Miejska w W. uchwaliła miejscowy plan
zagospodarowania przestrzennego terenów pod zabudowę przemysłową
i usługową oraz budownictwo mieszkaniowe w obrębie K.
Według tego planu działki użytkowane przez powodów znalazły się w obszarze
przeznaczonym pod usługi gastronomiczne i zieleń rekreacyjną (poza gruntem
3
o pow. 0,48 ha przeznaczonym pod zabudowę mieszkaniową jednorodzinną).
Powodowie próbowali przeciwdziałać uchwaleniu planu w takiej postaci korzystając
z przysługujących im środków prawnych, jednakże działania te okazały się
bezskuteczne. W związku z powyższym, pismem z dnia 15 marca 2002 r. wystąpili
do pozwanej z żądaniem wykupienia lub zamiany nieruchomości wskazując, że nie
mogą z niej korzystać zgodnie z jej pierwotnym przeznaczeniem. Żądanie to nie
zostało zaspokojone.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że powodowie
mogą - realizując roszczenie przewidziane w art. 36 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia
27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. Nr 80,
poz. 717, ze zm.) - skutecznie domagać się zobowiązania pozwanej do złożenia
oświadczenia woli w przedmiocie nabycia od nich prawa użytkowania wieczystego
nieruchomości za cenę odpowiadającą jej aktualnej wartości. Wartość ta, według
szacunku biegłego, zamyka się kwotą 9.660.000 zł.
Na skutek apelacji pozwanej Sąd Apelacyjny zmienił orzeczenie Sądu
Okręgowego wyrokiem zaskarżonym skargą kasacyjną w ten sposób, że cenę
wykupu prawa użytkowania wieczystego działek nr [...] obniżył do kwoty 5.097.748
zł, oddalił powództwo w pozostałej części oraz dalej idącą apelację, zniósł
wzajemnie pomiędzy stronami koszty procesu za obie instancje i nakazał pobrać
pod pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w W. kwoty: po
53.000 zł tytułem brakujących części wpisu od pozwu oraz od apelacji, a także
797,98 zł tytułem brakującej części zaliczki na wynagrodzenie biegłego.
Sąd Apelacyjny podzielił przyjęte za podstawę zaskarżonego wyroku
ustalenia faktyczne z jednym zastrzeżeniem. Przyjął mianowicie, posiłkując się
dowodem z opinii powołanego przez siebie kolejnego biegłego, że wartość rynkowa
prawa użytkowania wieczystego nieruchomości objętej żądaniem pozwu wynosi
5.997.748 zł. Aprobując w całej rozciągłości ocenę prawną dochodzonego
roszczenia wyrażoną przez Sąd pierwszej instancji, zmienił zaskarżone orzeczenie
jedynie we wskazanym wyżej zakresie.
W skardze kasacyjnej, skierowanej przeciwko rozstrzygnięciu oddalającemu
powództwo i apelację oraz orzekającemu o ściągnięciu brakujących opłat
4
sądowych, pozwana wniosła o uchylenie wyroku Sądu drugiej instancji
w zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego
rozpoznania, przytaczając obie podstawy kasacyjne z art. 3983
§ 1 k.p.c. a w ich
ramach zarzuty naruszenia:
- art. 378 § 1 w zw. z art. 229, art. 232, art. 233 i art. 244 § 1 k.p.c. poprzez
nierozpoznanie wszystkich zarzutów i pominięcie wnioskowanych przez stronę
pozwaną dowodów wskazujących na to, że powodowie nie prowadzili
działalności gospodarczej w ramach spółki, a także oświadczeń w tym
przedmiocie samych powodów, które to uchybienie miało istotny wpływ na
wynik sprawy;
- art. 36 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu
i zagospodarowaniu przestrzennym w zw. z art. 5 k.c. poprzez jego
zastosowanie w sprawie, pomimo że powodom roszczenie o wykup nie
przysługiwało, gdyż nie wykazali w procesie, aby korzystali z przedmiotowej
nieruchomości przed uchwaleniem miejscowego planu jako wspólnicy spółki
cywilnej „S.”;
- art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych (jedn. tekst: Dz.U z 2002 r. Nr 9, poz. 88) przez jego
zastosowanie, mimo iż rozpoznawana sprawa nie dotyczyła działalności
gospodarczej gminy, lecz realizacji jej zadań własnych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Uchwalenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego pociąga
za sobą szereg doniosłych konsekwencji dla właścicieli nieruchomości
i użytkowników wieczystych. Może bowiem spowodować wzrost lub spadek
wartości nieruchomości, a nawet takie zmiany w sferze wykonywania prawa
własności, czy też prawa użytkowania wieczystego - w stosunku do poprzedniego
stanu prawnego - które uniemożliwiają korzystanie z nieruchomości
w dotychczasowy sposób albo je istotnie ograniczają. Z tego też względu
w ustawie z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym (dalej: „u.p.z.p.”) przewidziany został mechanizm łagodzenia
5
wskazanych wyżej negatywnych skutków uchwalenia miejscowego planu
zagospodarowania przestrzennego.
Jeśli chodzi o konsekwencje ograniczenia lub wykluczenia możliwości
korzystania z nieruchomości w dotychczasowy sposób, a wiec kwestię, wokół której
ogniskuje się spór w rozpoznawanej sprawie, to uregulowana ona została w art. 36
ust. 1 u.p.z.p. Zgodnie z jego treścią, jeżeli w związku z uchwaleniem planu
miejscowego, albo jego zmianą korzystanie z nieruchomości lub jej części
w dotychczasowy sposób lub zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem stało się
niemożliwe bądź istotnie ograniczone, właściciel albo użytkownik wieczysty
nieruchomości może żądać od gminy: 1) odszkodowania za poniesioną
rzeczywiście szkodę albo; 2) wykupienia nieruchomości lub jej części. Roszczenia
te mogą zostać zrealizowane w drodze zaoferowania przez gminę właścicielowi,
albo użytkownikowi wieczystemu nieruchomości zamiennej (art. 36 ust. 2 u.p.z.p.).
Z brzmienia powyższego przepisu wynika, że przewidziane w nim alternatywnie
roszczenia przysługują właścicielowi nieruchomości bądź użytkownikowi
wieczystemu, gdy uchwalony lub zmieniony plan uniemożliwia im lub istotnie
ogranicza zarówno kontynuowanie dotychczasowego sposobu korzystanie
z nieruchomości, jak i pozbawia ich potencjalnej możliwości korzystania
z nieruchomości zgodnie z dotychczasowym przeznaczeniem.
Za takim rozumieniem powyższego unormowania przemawia nie tylko jego
wykładnia językowa. Jak już wspomniano, zmiana przeznaczenia gruntu stanowi
istotną ingerencję w prawo własności (prawo użytkowania wieczystego).
Przeznaczenia gruntu nie wyznacza sposób, w jaki właściciel lub inny podmiot
uprawniony faktycznie z niego korzysta, ale sposób, w jaki może to czynić
w granicach określonych przepisami prawa, w tym planem zagospodarowania
przestrzennego. Przepis art. 36 ust. 1 pkt 2 u.p.z.p. wiąże zatem określone w nim
roszczenie z wyłączeniem lub ograniczeniem możliwości korzystania
z nieruchomości w znaczeniu abstrakcyjnym. Celem takiego rozwiązania jest
złagodzenie skutków władczej ingerencji w prawa właścicielskie. Nie ma
uzasadnionych podstaw do wyłączenia spod działania tego mechanizmu ochronnego
tych wszystkich właścicieli nieruchomości oraz użytkowników wieczystych, którzy utracili
potencjalną możliwość korzystania z nieruchomości w sposób dotychczas dozwolony.
6
Skarżącą konstruując zarzut naruszenia art. 36 ust. 1 pkt 2 u.p.z.p. wyszła
z odmiennych od wskazanych wyżej założeń. Zarzut ten nie może być więc uznany za
usprawiedliwiony. Nie można też podzielić stanowiska skarżącej, iż znaczny wzrost
wartości gruntu, jaki nastąpił w okresie od czasu jego nabycia do daty realizacji
roszczenia o wykup, pozwala ocenić zgłoszenie tego roszczenia jako nadużycie prawa
podmiotowego.
W konsekwencji chybione okazały się też zarzuty naruszenia prawa
procesowego zmierzające do zakwestionowania wyrażonego przez Sąd Apelacyjny
zapatrywania, iż dla oceny zasadności rozpoznawanego roszczenia kwestia, czy
powodowie w dacie uchwalenia planu miejscowego prowadzili - w ramach zawiązanej
przez siebie spółki cywilnej - działalność gospodarczą, nie ma istotnego znaczenia.
W świetle zaprezentowanej wyżej wykładni przepisu stanowiącego materialnoprawną
podstawę roszczenia powodów stanowisko Sądu Apelacyjnego trzeba uznać za
prawidłowe.
Jako bezzasadny ocenić też trzeba zarzut naruszenia art. 8 ust. 2 ustawy z dnia
13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Wbrew twierdzeniom
skarżącej okoliczność, iż rozpoznawany spór wynikł na tle wykonywania przez nią zadań
własnych nie sprzeciwia się uznaniu, że sprawa dotyczy prowadzonej przez gminę
działalności gospodarczej.
Zadania własne gminy mogą być realizowane przez podejmowanie
zarówno działalności „niegospodarczej”, jak i działalności o charakterze gospodarczym.
O tym, czy sprawa dotyczy działalności gospodarczej gminy decyduje jedynie
przedmiot tej działalności. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażony został pogląd,
który skład orzekający podziela, iż na gruncie art. 8 ust. 2 powołanej
wyżej ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych o „niegospodarczej”
działalności gminy można mówić w zasadzie tylko w kategoriach, jakie zostały
wymienione w art. 9 ust. 1 tej regulacji, upoważniającym Ministra Sprawiedliwości do
zwolnienia organizacji społecznych od obowiązku uiszczania opłat sądowych
w ich własnych sprawach prowadzonych w związku z działalnością społeczną,
naukową, oświatową, kulturalną, dobroczynną, opieki społecznej lub
samopomocową (por. postanowienia SN: z dnia 22 sierpnia 2001 r., V CKN 756/00,
7
nie publ.; z dnia 16 czerwca 2004 r., I CZ 56/04, nie publ.; z dnia 23 lutego 2006 r.,
II CZ 139/05, nie publ.).
Działania planistyczne gminy, powiązane ściśle z gospodarką
nieruchomościami, nie należą do sfery aktywności, do jakiej odnosi się przytoczony
przepis art. 9 ust. 1. Trafnie więc Sąd Apelacyjny przyjął, że w rozpoznawanej
sprawie skarżąca nie była zwolniona z obowiązku poniesienia wymaganych opłat
sądowych.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
oddalił skargę kasacyjną jako pozbawiona usprawiedliwionych podstaw,
rozstrzygając o kosztach postępowania kasacyjnego stosownie do dyspozycji art.
108 § 1 i art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 39821
k.p.c.