Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III UK 47/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 listopada 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Jaśkowski (przewodniczący)
SSN Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca)
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z odwołania K. A.
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
o prawo do emerytury,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 13 listopada 2009 r.,
skargi kasacyjnej odwołującej się od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 4 lutego 2009 r.,
oddala skargę.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 4 lutego 2009 r. Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych oddalił apelację wnioskodawczyni K. A. od wyroku Sądu Okręgowego
– Sądu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 6 listopada 2008 r. oddalającego
2
odwołanie K. A. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 29 sierpnia
2008 r. odmawiającej wnioskodawczyni prawa do wcześniejszej emerytury.
Sąd drugiej instancji podzielił podstawę faktyczną oraz podstawę prawną
zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w L., które przedstawiają się następująco.
Wnioskodawczyni K. A. (ur. 1960 r.) została uznana za całkowicie niezdolną do
pracy, legitymuje się ponad 26 – letnim okresem składkowym i nieskładkowym, w
tym 20 lat pracy nauczycielskiej. W dniu 1 kwietnia 2007 r. rozwiązała z własnej
inicjatywy za porozumieniem stron umowę o pracę. Domagała się przyznania
prawa do wcześniejszej emerytury na podstawie obydwu ustaw – z dnia 26 stycznia
1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.) oraz z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.
U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227) – łącznie.
Sąd – oceniając prawo wnioskodawczyni do wcześniejszej emerytury
zarówno na podstawie art. 29 w związku z art. 46 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jak i na podstawie
art. 88 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela – uznał, że
wnioskodawczyni na podstawie tych przepisów nie może uzyskać prawa do
emerytury, gdyż nie spełniła warunku przewidzianego w art. 29 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS do ustalenia prawa do emerytury w niższym wieku
emerytalnym – nie osiągnęła wieku 55 lat. Odnośnie zaś emerytury określonej w
art. 88 Karty Nauczyciela Sąd uznał, że wnioskodawczyni nie wykazała
wymaganego przez ten przepis 30 – letniego okresu zatrudnienia. Według Sądu
uprzywilejowanie nauczycieli co do prawa przejścia na wcześniejszą emeryturę z
art. 88 Karty Nauczyciela polega na tym, że prawo to mogą oni nabyć bez względu
na wiek – ale wyłącznie po spełnieniu przesłanek dotyczących stażu pracy (30 –
letni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym
charakterze – pracy nauczycielskiej). W kontekście stanowiska, że decydującym
kryterium uzyskania prawa do emerytury z art. 88 Karty Nauczyciela jest spełnienie
przesłanki wymaganego przez ten przepis stażu pracy, czego wnioskodawczyni nie
wykazała, nie ma znaczenia – według Sądu – okoliczność, że wnioskodawczyni
została uznana za całkowicie niezdolną do pracy.
3
Odnosząc się do twierdzeń wnioskodawczyni co do możliwości łącznego
stosowania ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz Karty Nauczyciela w
zakresie przepisów regulujących prawo do wcześniejszej emerytury, Sąd
stwierdził, że zasadą wynikającą z ustawy o emeryturach i rentach z FUS – przy
uzyskaniu prawa do świadczenia emerytalnego – jest osiągnięcie przez
ubezpieczonego określonego wieku. Odstępstwo od tej zasady stanowi regulacja
art. 88 Karty Nauczyciela, zgodnie z którą kryterium decydującym o prawie do
wcześniejszej emerytury jest nie wiek ubezpieczonego, lecz jego staż pracy.
Przepisy Karty Nauczyciela w tym zakresie są przepisami szczególnymi w stosunku
do przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.
Według Sądu nie ma możliwości zliberalizowania rygoru dotyczącego stażu
pracy określonego w art. 88 Karty Nauczyciela przez częściowe zastosowanie
przepisu art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z FUS – w związku ze stwierdzoną
całkowitą niezdolnością do pracy. Przepis art. 88 Karty Nauczyciela stwarza
przywilej przejścia na emeryturę bez względu na wiek nauczycielom, którzy mają
dłuższy niż wymagany przepisami ogólnymi okres zatrudnienia (w przypadku kobiet
30 lat, zamiast wymaganych 20) oraz dłuższy okres zatrudnienia w szczególnym
charakterze (20 lat, zamiast wymaganych powszechnie 15 lat). Wymienione
przesłanki prawa do emerytury jako regulacja szczególna, odbiegająca od systemu
powszechnego, muszą być interpretowane w sposób ścisły. Karta Nuczyciela nie
odwołuje się w tej części do przepisów ogólnych dotyczących pozostałych grup
ubezpieczonych i warunków wymaganych do nabycia prawa do świadczeń
uregulowanych ustawą o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych.
Oznacza to, że wnioskodawczyni, która z powodu braku odpowiedniego
stażu pracy, nie może skorzystać z nauczycielskiego przywileju przejścia na
emeryturę bez względu na wiek, mogłaby uzyskać prawo do emerytury
wcześniejszej wyłącznie przy spełnieniu wszystkich przesłanek wymienionych w
art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, w tym przede wszystkim osiągnięcia
wieku 55 lat.
Powyższy wyrok Sądu Apelacyjnego w całości zaskarżyła skargą kasacyjną
wnioskodawczyni zarzucając w ramach podstawy naruszenia przepisów prawa
4
materialnego błędną wykładnię i w konsekwencji niezastosowanie art. 88 Karty
Nauczyciela oraz art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z FUS przez możliwość
łącznego zastosowania obu cytowanych ustaw w wypadkach szczególnych, a do
takich wypadków należy sprawa skarżącej, która została uznana za osobę
niepełnosprawną.
Według skarżącej problem sprawy sprowadza się do wyjaśnienia
zagadnienia możliwości łącznego zastosowania przepisu art. 88 Karty Nauczyciela
oraz art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z FUS wobec nauczycieli będących
osobami niepełnosprawnymi. Według wnioskodawczyni stanowisko zaskarżonego
wyroku jest dla niej krzywdzące. Spełnia ona bowiem kryteria przyznania jej
emerytury przy łącznym traktowaniu powołanych ustaw, gdyż posiada okres
składkowy i nieskładkowy 26 lat, 6 miesięcy i 9 dni oraz została uznana za
całkowicie niezdolną do pracy. Nabyłaby prawo do emerytury w przypadku
łącznego zastosowania przepisów obu cytowanych ustaw, a w przypadku ustalenia
głębokiej niepełnosprawności – brak łącznego stosowania przepisów dotyczących
uprawnień do wcześniejszej emerytury jest dla niej rażąco krzywdzący.
W ocenie strony skarżącej - jeśli koniecznym byłoby udowodnienie 30 lat
okresów składkowych i nieskładkowych, to należałoby stwierdzić, że nauczyciele
stanowią jedyną grupę zawodową, spośród tych których praca uznana jest za pracę
w szczególnym charakterze, w której osoby całkowicie niezdolne do pracy nie
posiadają żadnych skróconych okresów wymaganych przy uzyskaniu prawa do
wcześniejszej emerytury. Paradoksalne jest zatem to, że emerytura nauczyciela,
którego praca uznana jest bezsprzecznie za trudną i odpowiedzialną przysługuje,
bez względu na wiek, po spełnieniu warunków i bez względu na stan zdrowia, to
jest fakt ustalenia całkowitej niezdolności do pracy. Gdyby było koniecznym
osiągnięcie przez wnioskodawczynię 55 lat na podstawie przepisów ogólnych, to
wówczas żadnego znaczenia nie powinna mieć praca wnioskodawczyni w
charakterze nauczyciela. choć wymagane 20 lat okresów ubezpieczenia
wnioskodawczyni przekroczyła oraz jest także uznana za całkowicie niezdolną do
pracy. Sądy mogły zwrócić uwagę na zasady współżycia społecznego i uzasadniać,
iż w konkretnej sprawie zaistniała konieczność wzięcia pod uwagę tychże zasad,
jednakże w przedmiotowej sprawie tak nie uczyniono.
5
Skarżąca możliwość łącznego zastosowania przepisów obydwu ustaw
uzasadniła zasadami współżycia społecznego. W sytuacji, gdy skarżąca została
uznana za całkowicie niezdolną do pracy to – do nabycia prawa do emerytury
nauczycielskiej, która przysługuje bez względu na wiek ubezpieczonego – nie
powinien być od niej wymagany warunek posiadania 30 – letniego okresu
zatrudnienia. Według skarżącej, wymóg udowodnienia 30 – letniego okresu
zatrudnienia przewidziany w art. 88 Karty Nauczyciela oznacza sytuację, w której
nauczyciele są jedyną grupą zawodową (wykonującą pracę w szczególnym
charakterze), w której osoby całkowicie niezdolne do pracy nie mają uprawnień do
żadnych skróconych okresów do uzyskania wcześniejszej emerytury. Takie
rozwiązanie – w stosunku do niepełnosprawnych nauczycieli – nie jest uzasadnione
z punktu widzenia zasad sprawiedliwości społecznej.
We wnioskach skargi kasacyjnej skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego
wyroku oraz wyroku Sądu pierwszej instancji w całości i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania wraz z orzeczeniem o kosztach postępowania za
wszystkie instancje oraz za postępowanie kasacyjne, ewentualnie o uchylenie
zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy przez zmianę zaskarżonego
wyroku i zmianę decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 29 sierpnia
2008 r. przez ustalenie, że wnioskodawczyni nabyła prawo do emerytury.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Bezzasadny jest zarzut naruszenia prawa materialnego: art. 88 Karty
Nauczyciela oraz art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Skarżąca
naruszenia wskazanych przepisów upatruje w niewłaściwej – w jej ocenie –
odmowie łącznego zastosowania tych przepisów. Swoje stanowisko uzasadnia
szczególną sytuacją wnioskodawczyni, która została uznana za osobę całkowicie
niezdolną do pracy. Według skarżącej uznanie jej za osobę całkowicie niezdolną
do pracy stanowi jedną z przesłanek nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z
art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z FUS i dlatego powinna mieć wpływ na
złagodzenie wymagania wykazania 30 – letniego okresu zatrudnienia,
wynikającego z przesłanek wcześniejszej emerytury nauczycielskiej, na podstawie
6
art. 88 Karty Nauczyciela.
Uznając bezzasadność takiego wyboru przesłanek prawa do wcześniejszej
emerytury należy podkreślić, że obydwa świadczenia: w systemie powszechnym
wcześniejsza emerytura z art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z FUS jak i
emerytura nauczycielska z art. 88 Karty Nauczyciela są świadczeniami o
charakterze wyjątkowym. Określone w ustawie systemowej oraz w ustawie
szczególnej dla nauczycieli przywileje są odrębnymi konstrukcjami, które nie
mogą być zmienione.
W wyroku z dnia 20 listopada 2008 r., I UK 104/08 – LEX nr 489009, Sąd
Najwyższy podkreślił, że przepis art. 88 Karty Nauczyciela tworzy pełną i
wyczerpującą regulację warunków przejścia na emeryturę nauczycieli bez
względu na wiek, po wykazaniu 30-letniego okresu zatrudnienia, w tym 20 lat
wykonywania pracy w szczególnym charakterze, lub 25-letniego okresu
zatrudnienia, w którym co najmniej 20 lat przypada na pracę w szczególnym
charakterze w szkolnictwie specjalnym. Przywilej przejścia – stosownie do art. 88
Karty Nauczyciela – na emeryturę bez względu na wiek uwarunkowany jest
jednak spełnieniem przez ubezpieczonego szczególnych warunków – w
porównaniu z ogólnymi warunkami uzyskania prawa do świadczenia
emerytalnego określonymi w ustawie o emeryturach i rentach z FUS.
Ubezpieczony, który chce skorzystać z regulacji zawartej w art. 88 Karty
Nauczyciela powinien wykazać 30 – letni okres zatrudnienia, w tym 20 lat pracy w
warunkach szczególnych (do takiej pracy zaliczana jest praca nauczyciela – por.
art. 86 Karty Nauczyciela).
W przypadku emerytury z art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, tej
wyjątkowej konstrukcji w stosunku do warunków emerytury zasadniczej, główną
jej przesłanką jest osiągnięcie przez ubezpieczonego określonego wieku – w
przypadku kobiet osiągnięcie 55 lat życia, oraz wykazanie 30 – letniego okresu
składkowego i nieskładkowego; w stosunku do osoby tak jak ubezpieczona
uznanej za całkowicie niezdolną do pracy zmniejszone zostało wymaganie
okresu składkowego i nieskładkowego do 20 – letniego okresu.
W zakresie emerytury nauczycielskiej z art. 88 Karty Nauczyciela nabycie
prawa do tego świadczenia zależy od określonego okresu zatrudnienia (30 lat), w
7
tym 20 – lat pracy nauczycielskiej. Regulacja warunków wcześniejszej emerytury
zawarta w art. 88 Karty Nauczyciela jest regulacją odrębną i całkowitą, co wyłącza
możliwość sięgania do warunków przewidzianych dla odrębnych świadczeń w
systemie powszechnym. Wybieranie, a raczej dobieranie warunków z odrębnych
regulacji byłoby niedopuszczalną nową konstrukcją prawa, które nie zostało
przewidziane w ustawie. Sąd Najwyższy podziela ocenę prawną zaskarżonego
wyroku, że nie jest możliwe połączenie przesłanek uzyskania świadczenia
przewidzianego w art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z FUS i w art. 88 Karty
Nauczyciela
Z powyższych względów uznając, że skarga kasacyjna nie ma zasadnej
podstawy, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji stosownie do art. 39814
k.p.c.