Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 138/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 maja 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jacek Sobczak (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jerzy Grubba
SSN Jarosław Matras
Protokolant Dorota Szczerbiak
w sprawie T. N.
w przedmiocie wydania wyroku łącznego
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu
w dniu 22 maja 2013 r.,
kasacji, wniesionej - na podstawie art. 521 § 1 k.p.k. - przez Rzecznika
Praw Obywatelskich, na korzyść oskarżonego
od wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 25 lutego 2011 r.,
utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w K. z dnia 25 listopada
2010 r.
I. uchyla zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w K. i
utrzymany nim w mocy wyrok Sądu Rejonowego w pkt I, IIa
i IIIa tego wyroku i w tej części przekazuje sprawę Sądowi I
instancji do ponownego rozpoznania;
II. kosztami sądowymi postępowania kasacyjnego obciąża
Skarb Państwa.
2
UZASADNIENIE
T. N. został skazany pięcioma prawomocnymi wyrokami, m. in.
wyrokiem Sądu Rejonowego w K. z dnia 11 marca 2005 r., sygn. akt …
295/05/N, za czyn popełniony 15 lipca 2003 r. z art. 280 § 1 k.k. i art. 157 § 2
k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. na karę 2 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności
oraz za czyn popełniony 11 listopada 2004 r. z art. 280 § 1 k.k. i art. 157 § 1
k.k. i art. 275 § 1 k.k. i art. 276 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. na karę 2 lat
pozbawienia wolności. Na mocy art. 85 k.k. i art. 86 § 1 k.k. wymierzone ww.
oskarżonemu kary zostały połączone i wymierzona została kara łączna 3 lat
pozbawienia wolności; wyrokiem Sądu Rejonowego w K. z dnia 28 grudnia
2007 r., sygn. akt … 1464/07/N za czyn popełniony 21 lipca 2007 r. z art. 279
§ 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k. na karę 2 lat pozbawienia
wolności (utrzymany w mocy wyrokiem Sądu Okręgowego w K. z dnia 1 lipca
2008 r., sygn. akt … 703/08); wyrokiem Sądu Rejonowego w T. z dnia 3
czerwca 2009 r., sygn. akt … 75/09 za czyn popełniony 14 sierpnia 2003 r. z
art. 286 § 1 k.k. i art. 297 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. na karę 8 miesięcy
pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem wykonania tej kary na
okres próby lat 3; wyrokiem Sądu Rejonowego w K. z dnia 15 czerwca 2009 r.,
sygn. akt … 560/09/N za czyn popełniony 15 sierpnia 2008 r. z art. 278 § 1 k.k.
w zw. z art. 64 § 1 k.k. na karę 8 miesięcy pozbawienia wolności; wyrokiem
Sądu Rejonowego w K. z dnia 28 stycznia 2010 r., sygn. akt … 483/08/N za
czyn popełniony 2 lutego 2008 r. z art. 280 § 1 k.k. w zw. z art. 157 § 1 k.k. w
zw. z art. 111 § 2 k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k. na karę 4 lat i 6 miesięcy
pozbawienia wolności (zmieniony wyrokiem Sadu Okręgowego w K. z dnia 11
maja 2010 r., sygn. akt IV Ka 374/10).
Na skutek wniosku złożonego przez T. N. o wydanie wobec niego
wyroku łącznego, Sąd Rejonowy w K. wyrokiem łącznym z dnia 25 listopada
2010 r., sygn. akt … 559/10/N, m. in. w pkt I orzekł o rozwiązaniu orzeczenia o
karze łącznej zawarte w pkt III wyroku Sądu Rejonowego w K. z dnia 11
marca 2005 r., sygn. akt … 295/05/N; w pkt II na mocy art. 85 k.k. i art. 86 § 1
k.k. i art. 89 § 1 k.k. w zw. z art. 569 § 1 k.p.k. – ppkt a - połączył skazania w
3
sprawach: Sądu Rejonowego, sygn. akt … 295/05/N oraz Sądu Rejonowego
w T., sygn. akt … 75/09 i za wszystkie objęte tymi wyrokami czyny, orzekł
wobec skazanego T. N. karę łączną 3 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności.
W pkt III a wyroku na poczet tak orzeczonej kary łącznej zaliczył ww.
oskarżonemu okres odbytej już w całości kary w sprawie … 295/05/N.
W pkt II b objął węzłem wyroku łącznego skazania dotyczące T. N. w
sprawach: Sądu Rejonowego w K. z dnia 15 czerwca 2009 r., sygn. akt …
560/09/N oraz Sądu Rejonowego w K. z dnia 28 stycznia 2010 r., sygn.
akt …483/08/N i wymierzył ww. karę łączną 5 lat pozbawienia wolności. W pkt
III b rozstrzygnął w przedmiocie zaliczenia tymczasowego aresztowania na
poczet tej kary.
W pkt V na podstawie art. 572 k.p.k. w zakresie skazania w sprawie o
sygn. akt … 1464/07/N postępowanie umorzono. W wyroku tym Sąd
Rejonowy orzekł o kosztach adwokackich oraz sądowych (pkt VI, VII).
Od wyroku łącznego Sądu Rejonowego - w zakresie pkt II b - apelację
wywiódł obrońca skazanego. Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 25 lutego
2011 r., sygn. akt … 111/11 uznał apelację za oczywiście bezzasadną i wyrok
w zaskarżonej części utrzymał w mocy.
Kasację od powyższego orzeczenia Sądu Okręgowego wywiódł – na
korzyść skazanego – Rzecznik Praw Obywatelskich zarzucając rażące i
mające istotny wpływ na jego treść naruszenie prawa karnego procesowego, tj.
art. 433 § 1 k.k. w zw. z art. 440 k.p.k., polegające na tym, że Sąd II instancji,
rozpoznając apelację obrońcy skazanego, niezależnie od granic zaskarżenia,
podniesionych zarzutów i wpływu uchybienia na treść orzeczenia, nie
przekroczył z urzędu granic środka odwoławczego i utrzymał w mocy rażąco
niesprawiedliwe orzeczenie Sądu I instancji, które zapadło z rażącym
naruszeniem prawa karnego materialnego, tj. art. 4 § 1 k.k., polegającym na
zastosowaniu przez Sąd Rejonowy ustawy nowej i w konsekwencji
wymierzeniu, po myśli art. 89 § 1a k.k., kary łącznej bezwzględnego
pozbawienia wolności za zbiegające się przestępstwa, za które wyrokami
jednostkowymi orzeczono kary bezwzględnego pozbawienia wolności oraz
karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, mimo
4
że w czasie popełnienia zbiegających się przestępstw obowiązywała ustawa
względniejsza dla skazanego, gdyż przepis art. 89 § 1 k.k. w brzmieniu
obowiązującym do dnia 8 czerwca 2010 r., wykluczał możliwość orzeczenia w
takiej sytuacji kary łącznej bezwzględnego pozbawienia wolności.
Skarżący wniósł o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w K. w
zaskarżonym zakresie oraz utrzymanego nim w mocy wyroku łącznego Sądu
Rejonowego w K., w części w jakiej orzeczono wobec skazanego karę łączną
3 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności (pkt II a ) i przekazanie sprawy w tym
zakresie Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja okazała się zasadna w zakresie w jakim doprowadziła do
wydania orzeczenia o charakterze kasatoryjnym.
Bezspornie rację ma skarżący gdy twierdzi, że orzeczenie Sądu
odwoławczego dotknięte zostało rażącą obrazą art. 433 § 1 k.p.k. w zw. z art.
440 k.p.k.
W tej sytuacji koniecznym wydaje się poczynienie pewnych uwag
natury ogólnej odnoszących się do zdiagnozowanego uchybienia. Z treści art.
433 § 1 k.p.k. wynika, że: „Sąd odwoławczy rozpoznaje sprawę w granicach
środka odwoławczego, a w zakresie szerszym, o tyle ile ustawa to przewiduje”,
natomiast treść art. 440 k.p.k. wskazuje, że: „Jeżeli utrzymanie orzeczenia w
mocy byłoby rażąco niesprawiedliwe, podlega ono zmianie na korzyść
oskarżonego albo uchyleniu niezależnie od granic zaskarżenia i
podniesionych zarzutów”. Owa oczywista niesprawiedliwość, należąca do
kategorii względnych przyczyn odwoławczych (art. 438 k.p.k.), musi wywierać
rzeczywisty skutek i wpływ na treść orzeczenia wobec czego możliwym jest
uznanie stwierdzonego uchybienie jako rażąco niesprawiedliwego. Podnieść
przy tym należy, że każdą podstawę odwoławczą (art. 438 k.p.k.) sąd może
uwzględnić z urzędu, jeśli byłaby ona przyczyną wydania nieprawidłowego
orzeczenia. Przepis art. 440 k.p.k. uprawniający sąd do zmiany lub uchylenia
orzeczenia na korzyść oskarżonego, niezależnie od granic zaskarżenia i
podniesionych zarzutów (w wypadku oczywistej niesprawiedliwości), dotyczy
5
jedynie orzeczenia, które przynajmniej w części zostało zaskarżone zwykłym
środkiem odwoławczym.
Analiza akt przedmiotowej sprawy, w tym przede wszystkim orzeczeń i
uzasadnień sądów obu instancji dobitnie wskazuje, że kontrola instancyjna
przeprowadzona przez Sąd Okręgowy nie była wszechstronna przez co stała
się nierzetelną. To niewłaściwe przeprowadzenie kontroli orzeczenia Sądu I
instancji sprowadziło się do zaakceptowania przez Sąd II instancji
zaskarżonego apelacją wyroku, pomimo że rozstrzygnięcie co do objęcia
węzłem wyroku łącznego skazań w sprawach o sygn. akt …295/05 i … 75/09
dotyczących oskarżonego T. N., obarczone zostało obrazą prawa
materialnego, tj. art. 89 § 1 k.k. i art. 89 § 1a k.k. oraz art. 4 § 1 k.k.
Na marginesie tychże rozważań dotyczących procedowania przez Sąd
II instancji wskazać jedynie należy, że pomimo ewidentnego zarzutu apelacji
co do pkt II b wyroku Sądu Rejonowego, Sąd Okręgowy – na co wskazuje
treść uzasadnienia str. 7 – w swoich rozważaniach wyszedł poza zakres
zarzutów i odniósł się do rozstrzygnięcia zawartego w pkt II a. Tym niemniej
dywagacje tego Sądu skupiły się wokół marginalnej dla stwierdzonego
uchybienia kwestii – rozmiaru orzeczonej za zbiegające się przestępstwa kary
pozbawienia wolności. Tak więc, dojść do wniosku należy, że błąd
procedowania Sądu Okręgowego wynikał z niedostrzeżenia w rzeczy samej
tego istotnego rzutującego uchybienia na rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego.
Przechodząc do meritum wskazać trzeba, że lektura pisemnych
motywów wyroku Sądu Rejonowego wprost dowodzi, iż rozstrzygnięcie Sądu I
instancji w zakresie pkt IIa obarczone zostało rażącą obrazą art. 4 § 1 k.k.
poprzez jego świadome – co wynika z uzasadnienia Sądu Rejonowego str. 14
– zmarginalizowanie przez co nierozważenie i niezastosowanie.
Zasada intertemporalności, przy wydawaniu wyroków łącznych, po
dokonaniu zmian przepisów rządzących tym postępowaniem winna skutkować
w pierwszej kolejności rozważeniem przez orzekający sąd, która z
konkurencyjnych ustaw w danym układzie procesowym jest względniejsza dla
sprawcy ubiegającego się o wydanie wyroku łącznego. Niezależnie od źródła
błędu, tego czy rozstrzygający sąd zauważył zmianę, czy nie, czy też
6
właściwe ocenił relację starego i nowego stanu prawnego przez pryzmat tego,
która ustawa jest względniejsza, stwierdzić trzeba, doszło w przedmiotowej
sprawie do naruszenia art. 4 § 1 k.k.
Zauważyć należy, że Sąd Rejonowy procedował w przedmiocie wyroku
łącznego w dniu 25 listopada 2010 r., a zatem już po 8 czerwca 2010 r. – czyli
po wejściu w życie ustawy z dnia 5 listopada 2009 r. o zmianie ustawy –
Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy – Kodeks
karny wykonawczy, ustawy – Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych
ustaw (Dz. U Nr 206, poz. 1598) nowelizującej art. 89 k.k. Bezspornym jest
zatem, że Sąd I instancji powinien w pierwszym rzędzie skoncentrować swą
uwagę na treści art. 4 § 1 k.k. i rozważyć względność ustaw przy porównaniu
stanu normatywnego z daty orzekania w przedmiocie wyroku łącznego oraz
stanu normatywnego z czasu popełnienia każdego z przestępstw
wchodzących w skład zbiegu. Szczególnie gdy zważy się, że przestępstwa
wchodzące w skład realnego zbiegu, za które orzeczono kary pozbawienia
wolności z warunkowym zawieszeniem wykonania i bez warunkowego
zawieszenia wykonania, zostały popełnione przed wejściem w życie ustawy
zmieniającej.
Pomijając rozważania w omawianym zakresie Sąd Rejonowy błędnie
ustalił, że podstawą rozstrzygnięcia w przedmiocie wydania wyroku łącznego
w stosunku do T. N. będzie art. 89 § 1 k.k. po nowelizacji jako, że jego treść
nie uległa istotnej zmianie po 7 czerwca 2010 r. Taki sposób interpretacji nie
wytrzymuje krytyki, lekceważy dotychczasowe orzecznictwo i nie zyskując
aprobaty Sądu Najwyższego.
Podnieść należy, że zgodnie z dominującym orzecznictwem Sądu
Najwyższego, prezentowanym w licznych judykatach, dotychczasowe
brzmienie art. 89 § 1 k.k. (do 8 czerwca 2010 r.) wykluczało możliwość
wymierzenia w wyroku łącznym kary łącznej bezwzględnego pozbawienia
wolności, jeżeli miałaby ona powstać z połączenia kary z warunkowym
zawieszeniem i bez warunkowego zawieszenia. Jedyna możliwość połączenia
tak orzeczonych kar jednostkowych w wyroku łącznym zachodziła w razie
spełnienia warunków z art. 69 k.k. i wymierzenia kary łącznej z warunkowym
7
zawieszeniem jej wykonania. Jeśli zaś sąd orzekający w przedmiocie wyroku
łącznego stwierdził, że nie zachodzą przesłanki z art. 69 k.k. pozwalające na
warunkowe zawieszenie wykonania kary łącznej utworzonej z kary warunkowo
zawieszonej oraz kary bezwzględnej, powinien odstąpić od wymierzenia kary
łącznej w wyroku łącznym (umorzyć postępowanie w przedmiocie wydania
wyroku łącznego), pomimo tego, że przestępstwa, za które kary te zostały
orzeczone, pozostawały w zbiegu realnym o konfiguracji czasowej
odpowiadającej warunkom z art. 85 k.k. Na gruncie „starego” stanu prawnego,
łączenie kar w wyroku łącznym nie mogło prowadzić – niezależnie
zaprezentowanego w uzasadnieniu stanowiska Sądu Rejonowego – do
skutków mniej korzystnych dla skazanego niż te, które wynikały z wykonania
kar jednostkowych. Tak więc, podkreślić należy, że stan prawny obowiązujący
do nowelizacji był w rozważanym aspekcie korzystniejszy dla Tomasza
Nowaka niż obecny nakreślający zupełnie inne reguły łączenia kar
pozbawienia wolności w wyroku łącznym. Ustawa obowiązująca poprzednio
była zatem względniejsza dla sprawcy w rozumieniu art. 4 § 1 k.k., co ponad
wszelką wątpliwość nie zostało rozważone przez Sąd I instancji w toku
procedowania.
Jak słusznie wskazał skarżący, orzeczenie w pkt IIa wyroku łącznego
Sądu Rejonowego kary łącznej 3 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności,
wbrew regule z art. 4 § 1 k.k., w porównaniu ze stanem, który zaistniałby,
gdyby orzeczono zgodnie z treścią art. 89 § 1 k.k. sprzed nowelizacji, czyni to
rozstrzygnięcie rażąco niesprawiedliwym. Konsekwencją tego błędnego
rozstrzygnięcia było także orzeczenie o rozwiązaniu kary łącznej w wyroku o
sygn. akt … 295/05 – 3 lat pozbawienia wolności i wymierzenie w miejsce kar
jednostkowych z wyroków o sygn. akt … 75/09 i II K 295/05 nowej kary łącznej
de facto surowszej o 6 miesięcy pozbawienia wolności.
W toku ponownego rozpoznania sprawy Sąd Rejonowy uwzględni
wskazane wyżej uwagi i będąc związany zapatrywaniem wyrażonym w
uzasadnieniu Sądu Najwyższego (art. 442 § 3 k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k.)
wyda prawidłowe rozstrzygnięcie w przedmiocie wyroku łącznego co do
8
skazań w sprawach o sygn. akt II K 75/09 i II K 295/05 dotyczących ww.
skazanego.
Mając na uwadze powyższe, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.