Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 36/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 listopada 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
SSN Agnieszka Piotrowska
w sprawie z powództwa P. Spółki z o.o. w S.
przeciwko Skarbowi Państwa - Prezesowi Sądu Rejonowego
w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 8 listopada 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 20 lipca 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od strony powodowej
na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu
Państwa kwotę 3.600 (trzy tysiące sześćset) zł tytułem kosztów
postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Powódka P. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w S. domagała się
zasądzenia na swoją rzecz od pozwanego Skarbu Państwa reprezentowanego
przez Prezesa Sądu Rejonowego w W. kwoty 1.491.069,85 zł z odsetkami
ustawowymi od dnia 28 września 2007 r. tytułem odszkodowania za szkodę
wyrządzoną w wyniku rozpoznania wniosków o dokonanie wpisu w księdze
wieczystej w niewłaściwej kolejności.
Pozwany wniósł o oddalenie powództwa.
Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 20 października 2011 r. oddalił
powództwo, a Sąd Apelacyjny wyrokiem zaskarżonym skargą kasacyjną oddalił
apelację powódki od tego orzeczenia, przyjmując za podstawę rozstrzygnięcia
następujące ustalenia i wnioski.
Sąd Rejonowy w W. postanowieniem z dnia 2 kwietnia 2004 r. oddalił
wniosek o wpis w księdze wieczystej Kw nr […] hipoteki w kwocie 1.423.000 zł w
celu zabezpieczenia wierzytelności powódki wobec BH T. spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością w W., zamieszczony w umowie ustanawiającej hipotekę,
zawartej w dniu 8 września 1998 r. w formie aktu notarialnego. Sąd Okręgowy w W.
postanowieniem z dnia 28 grudnia 2005 r. oddalił apelację powódki od
powyższego postanowienia. Podzielił zarzut skarżącej wskazujący na naruszenie
przez Sąd Rejonowy reguły rozpoznawania wniosków według kolejności wpływu.
Wniosek o wpis hipoteki wpłynął bowiem do tego Sądu w dniu 24 września 1998 r.
a został rozpoznany później niż zarejestrowane w dniach 7 października 1998 r.
oraz 18 stycznia 2000 r. wnioski o wpis w tej samej księdze wieczystej kolejnych
nabywców prawa użytkowania wieczystego. Skoro jednak w dacie złożenia
przedmiotowego wniosku prawo użytkowania wieczystego, które miała obciążać
hipoteka, przysługiwało spółce BH T., a w chwili podejmowania rozstrzygnięcia
było już wpisane na rzecz Grupy Inwestycyjnej A. Spółki Akcyjnej, to - zgodnie z
art. 34 u.k.w.h. - wpis hipoteki nie mógł już zostać dokonany.
Sąd Apelacyjny uznał, że naruszenie przez sąd wieczystoksięgowy
wskazanej reguły rozpoznawania wniosków nie pozostaje w związku
3
przyczynowym z brakiem wpisu hipoteki, tj. ze zdarzeniem będącym - w ocenie
powódki – źródłem szkody. Wniosek o wpis hipoteki na rzecz powódki nie mógłby
być uwzględniony nawet wtedy, gdyby został rozpoznany w pierwszej kolejności.
Wprawdzie w akcie notarialnym z dnia 8 września 1998 r. została opisana
nieruchomość objęta księgą wieczystą Kw […] ze wskazaniem, że jej właścicielem
jest Skarb Państwa a użytkownikiem wieczystym – spółka BH T., jednak w
oświadczeniu o ustanowieniu hipoteki nie wskazano przedmiotu, które prawo to ma
obciążać. Brak ten nie podlegał usunięciu w drodze wykładni wzmiankowanego
oświadczenia, gdyż prowadziłoby to do jego uzupełnienia; ograniczonych praw
rzeczowych nie można domniemywać.
Sąd Apelacyjny wskazał również , iż powódka nie wykazała, że – w razie
wpisania we właściwym czasie na jej rzecz hipoteki - uzyskałby zaspokojenie
swojej wierzytelności w postępowaniu upadłościowym prowadzonym przeciwko
spółce Grupa Inwestycyjna A. Wyraził przy tym zapatrywanie, iż brak wpisu
hipoteki niewątpliwie pogorszył sytuację prawną powódki jako wierzyciela; nie był
jednak zdarzeniem uniemożliwiającym uzyskanie zaspokojenia z majątku dłużnika
osobistego T. P., który przejął dług spółki BH T. wobec powódki. Zwrócił wreszcie
uwagę na to, że powódka nie skorzystała z możliwości zaskarżenia skargą
kasacyjną postanowienia Sądu Okręgowego oddalającego jej apelację od
postanowienia odmawiającego wpisu hipoteki, chociaż orzecznictwo Sądu
Najwyższego w kwestii, czy sąd rozpoznający wniosek o wpis w księdze wieczystej
jest związany stanem rzeczy istniejącym w chwili orzekania, czy też w chwili
złożenia wniosku było - do czasu podjęcia w dniu 16 grudnia 2009 r. uchwały
składu siedmiu sędziów w sprawie III CZP 80/09 (OSNC 2010, nr 6, poz. 84) -
rozbieżne.
W skardze kasacyjnej, opartej na podstawie określonej w art. 3983
§ 1 pkt 1
k.p.c., powódka zarzuciła naruszenie 417 § 1 k.c. w brzmieniu sprzed dnia
1 września 2004 r. w związku z art. 361 § 1 i 2 k.c. oraz art. 65 k.c. przez ich
błędną wykładnię.
4
Powołując się na tak ujętą podstawę kasacyjną, powódka wniosła
o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Pozwany reprezentowany przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa
w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniósł o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Apelacyjny, aprobując ocenę prawną Sądu Okręgowego - wskazującą
na bezzasadność powództwa w świetle art. 417 § 1 k.c. w brzmieniu
obowiązującym przed dniem 1 września 2004 r. - zwrócił uwagę przede wszystkim
na to, że w konkretnym stanie faktycznym nie ma podstaw do uznania,
iż zaniechanie rozpoznania wniosku o wpis hipoteki we właściwy czasie stanowiło
źródło wskazanej przez powódkę szkody. U podstaw tego zapatrywania legło
stwierdzenie, że wniosek o dokonanie wpisu nie mógłby zostać uwzględniony
nawet wtedy, gdyby został rozpoznany zgodnie z kolejnością wpływu;
uniemożliwiała to istotna wada oświadczenia ustanawiającego hipotekę, polegająca
na nieokreśleniu przedmiotu hipoteki. Skarżąca, podważając tę ocenę, zarzuciła
Sądowi Apelacyjnemu naruszenia art. 65 k.c. przez błędną wykładnię,
skutkującą nieprawidłowym przyjęciem, że w oświadczeniu woli o ustanowieniu
hipoteki rzeczywiście nie ma wskazania przedmiotu, który prawo to miałoby
obciążać. Tak skonstruowany zarzut nie mógł zostać uznany za usprawiedliwiony.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego zostało już wyjaśnione, że ujęcie
podstaw kasacyjnych w art. 3983
k.p.c. ma charakter abstrakcyjny, dlatego
w każdej sprawie muszą być one w sposób właściwy skonkretyzowane. Skuteczne
przytoczenie podstawy kasacyjnej wymaga zatem sprecyzowania, które przepisy -
oznaczone numerem artykułu, paragrafu (ustępu) ustawy - zostały naruszone,
na czym to naruszenie polegało oraz jaki mogło mieć wpływ na wynik sprawy
(zob. m.in. wyroki: z dnia 18 maja 2012 r., IV CSK 496/11, nie publ.; z dnia
27 stycznia 2010 r., II CSK 352/09, nie publ.).
Skarżąca podniosła zarzut naruszenia art. 65 k.c. w sposób
nieodpowiadający wskazanym wymaganiom; nie sprecyzowała, której jednostki
redakcyjnej powołanego przepisu (§) zarzut ten dotyczy, na czym polega jego
5
wadliwa wykładnia oraz w jaki sposób powinien on być właściwie rozumiany.
Już z tych tylko przyczyn zarzut ten nie mógł odnieść zamierzonego skutku.
Ubocznie wypada jednak zauważyć, że nie zasługiwałby on na uwzględnienie
również w przypadku, gdyby został sformułowany w sposób właściwy. U podstaw
zaskarżonego wyroku legło wyraźnie stwierdzenie, że nieścisłości w oświadczeniu
ustanawiającym hipotekę, dotyczące oznaczenia przedmiotu, który ma ona
obciążać, nie podlegają usunięciu w drodze wykładni oświadczenia woli.
Konstatacja ta nie jest wynikiem błędnego rozumienia znaczenia dyrektyw wykładni
oświadczeń woli określonych w art. 65 § 1 i 2 k.c., lecz wyrazem przekonania,
że unormowania te nie mają w sprawie zastosowania. Przeprowadzenie oceny
trafności tego zapatrywania w ramach kontroli kasacyjnej byłoby możliwe jedynie
w przypadku podniesienia przez skarżącą zarzutu naruszenia prawa materialnego
przez jego niezastosowanie. Zarzut taki nie został jednak powołany, a Sąd
Najwyższy rozpoznaje skargę kasacyjną w granicach zaskarżenia oraz -
poza przypadkiem nieważności postępowania - w granicach podstaw (art. 39813
§ 1
k.p.c.).
Przyjęcie przez Sądy Apelacyjny, że wskazane w uzasadnieniu zgłoszonego
roszczenia zaniechanie przez sąd wieczystoksięgowy rozpoznania wniosku o wpis
hipoteki zgodnie z kolejnością jego wpływu nie może być utożsamione
ze zdarzeniem stanowiącym źródło ewentualnej szkody powódki, stanowiło
kluczową przyczynę uznania powództwa - a w konsekwencji również apelacji - za
bezzasadne. Znaczenie tej przesłanki ocenione zostało prawidłowo, gdyż punktem
wyjścia do uznania odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego na podstawie
prawnej rozważanej w niniejszej sprawie musi być stwierdzenie, że - w wyniku
niezgodnego z prawem działania (zaniechania) funkcjonariusza państwowego -
nastąpiło określone zdarzenie będące źródłem szkody powoda. Skoro skarżąca
nie zdołała podważyć stanowiska Sądu Apelacyjnego w tej zasadniczej kwestii, to
bezprzedmiotowe było roztrząsanie zarzutu naruszenia art. 417 § 1 w związku z art.
361 § 1 i 2 k.c. Jedynie na marginesie można zauważyć, że zarzut również ten
został skonstruowany w sposób niewłaściwy, gdyż wskazuje on na błędną
wykładnię przywołanych przepisów polegająca na nieprawidłowym przyjęciu,
że powódka nie wykazała istnienia szkody oraz adekwatnego związku
6
przyczynowego między zaniechaniem pozwanego a szkodą. W istocie zarzut ten
wskazuje na dokonanie przez Sąd Apelacyjny wadliwej subsumpcji, przy czym
sformułowany on został na bazie ustaleń faktycznych odmiennych niż przyjęte za
podstawę zaskarżonego wyroku, co jest zabiegiem niedopuszczalnym.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. orzekł, jak
w sentencji.
jw