Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 167/13
POSTANOWIENIE
Dnia 6 grudnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Pietrzykowski
w sprawie z powództwa A. S.
przeciwko Uniwersytetowi w K.
o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone,
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 6 grudnia 2013 r.,
na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 7 września 2012 r.,
odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.
2
UZASADNIENIE
Zgodnie z art. 3989
§ 1 k.p.c., Sąd Najwyższy przyjmuje skargę kasacyjną do
rozpoznania, jeżeli w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne, istnieje
potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub
wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów, zachodzi nieważność
postępowania lub skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona. W skardze
kasacyjnej jako uzasadnienie wniosku o przyjęcie jej do rozpoznania wskazano
występowanie na tle tej sprawy dwóch istotnych zagadnień prawnych – obu
dotyczących legitymacji. Po pierwsze, podniesiono wątpliwość co do legitymacji
czynnej. Wskazano, że nie może o jej przysługiwaniu świadczyć wyłącznie
dysponowanie świadectwem maturalnym, ponieważ z art. 169 prawa o szkolnictwie
wyższym wynika, że potencjalny kandydat na studia musi też spełnić warunki
rekrutacyjne ustalone przez uczelnię. Za taki warunek uznano zgłoszenie się w
procesie rekrutacji i spełnienie dalszych kryteriów. Tak postawione zagadnienie
prawne nie uzasadnia przyjęcia skargi do rozpoznania. Powszechnie przyjmuje się,
że abstrakcyjna kontrola wzorców umownych zakłada actio popularis, z czym łączy
się szeroki zakres legitymacji czynnej. W konsekwencji wspomniany art. 169 w tym
kontekście należy rozumieć tylko tak, że legitymowany czynnie musi mieć
świadectwo dojrzałości oraz spełniać inne warunki ustalone przez uczelnię, o ile
takie są. Muszą być to warunki znane przed rozpoczęciem procesu rekrutacji, np.
dyplom ukończenia innych studiów, czy inne kwalifikacje, czy np. określona a priori
średnia ocen ze świadectwa maturalnego. Nie można za taki warunek uznać
zgłoszenia się do procesu rekrutacyjnego już choćby z tego względu, że łączy się
to z koniecznością poniesienia opłaty, a tymczasem model abstrakcyjnej kontroli
postanowień wzorca ma pozwolić zainteresowanemu na usunięcie niedozwolonych
kosztów przed zawarciem umowy, a więc i bez ponoszenia żadnych kosztów. Co
więcej, zawężanie w ten sposób zakresu legitymacji czynnej jest nie do pogodzenia
z ratio legis abstrakcyjnej kontroli wzorców. Wreszcie taka interpretacja jest zgodna
z interpretacją przyjmowaną w odniesieniu do innych podmiotów – np.
w odniesieniu do umowy z biurem podróży nie wymaga się od powoda rezerwacji
wycieczki dla przyznania mu legitymacji czynnej w postępowaniu o uchylenie
3
postanowienia wzorca umownego zawartego we wzorcu umowy, którym posługuje
się biuro podróży. Przedstawione zagadnienie prawne nie budzi zatem wątpliwości
i nie uzasadnia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania. Drugie zagadnienie
prawne dotyczy wątpliwości co do tego, czy Uniwersytet ma w tej sprawie
legitymację bierną. Spór dotyczy tego, czy można przyjąć, że w zakresie
prowadzenia studiów niestacjonarnych Uniwersytet prowadzi działalność
gospodarczą. Tej kwestii dotyczy też zarówno argumentacja zawarta
w zaskarżonym wyroku, jak i w skardze kasacyjnej. Tymczasem jest ona aktualnie
bez znaczenia. Wymaganie, aby wzorcem umownym posługiwał się przedsiębiorca,
zawierał art. 4792
§ 1 k.p.c., który z dniem 3 maja 2012 r. utracił jednak moc. Ze
względu na normę intertemporalną (art. 9 ustawy zmieniającej k.p.c.), w tej sprawie
dawne przepisy mają zastosowanie. Jednak rozstrzyganie tej wątpliwości jest bez
znaczenia na przyszłość – nowa formuła postępowania o abstrakcyjną kontrolę
wzorca umownego jest na tyle szeroka, że odrywa się od pojęć przedsiębiorcy
i działalności gospodarczej. Nie jest bez znaczenia dla tej sprawy, że pod rządem
nowych przepisów legitymacja bierna Uniwersytetu w tego rodzaju sprawie nie
będzie budziła wątpliwości. Stwierdzić trzeba, że również na tle dawnych przepisów
nie ma wątpliwości na tyle poważnych, aby uzasadniały przyjęcie tej skargi do
rozpoznania. Wobec zmiany stanu prawnego rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego
miałoby przy tym wyłącznie walor historyczny. Artykuł 4792
k.p.c. przed zmianą za
przedsiębiorcę uważał dowolny podmiot prawa prowadzący działalność
gospodarczą lub zawodową. Przyjmując wykładnię literalną i wąską tej normy
można by rzeczywiście sądzić, że postępowanie o uznanie wzorca za
niedozwolony dotyczy wyłącznie przedsiębiorców prowadzących działalność
gospodarczą w rozumieniu u.s.d.g. Trafnie jednak sądy obu instancji wybrały
wykładnię funkcjonalną. Niewątpliwie celem ustawodawcy było objęcie jak
najszerszą kontrolą praktyki stosowania wzorców umownych. Poza tym
świadczenie usług edukacyjnych odpłatnie na studiach niestacjonarnych ma
niewątpliwie cel zarobkowy z perspektywy uczelni. Jednoznacznie przemawia to
zatem za uznaniem tej działalności za na tyle podobną do działalności
gospodarczej, aby przepisy o kontroli abstrakcyjnej wzorców umownych znalazły do
niej zastosowanie.
4
W skardze kasacyjnej wniesionej w niniejszej sprawie nie została wykazana
żadna z okoliczności wskazanych w art. 3989
§ 1 k.p.c., dlatego Sąd Najwyższy
odmówił przyjęcia skargi do rozpoznania.