Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 3/14
UCHWAŁA
Dnia 28 marca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marta Romańska (przewodniczący)
SSN Bogumiła Ustjanicz
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
Protokolant Iwona Budzik
w sprawie z wniosku P. w George Town (Kajmany)
przy uczestnictwie N. w Nikozji (Cypr)
o zawezwanie do próby ugodowej,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 28 marca 2014 r.,
zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy w W.
postanowieniem z dnia 15 stycznia 2013 r.,
„Czy przepisy dotyczące jurysdykcji krajowej w procesie
znajdują zastosowanie w postępowaniu z wniosku o zawezwanie do
próby ugodowej. W przypadku pozytywnej odpowiedzi, czy spełnienie
przesłanki (łącznika jurysdykcyjnego) z art. 11037
pkt 4 k.p.c., przez
uczestnika postępowania będącego podmiotem zagranicznym,
stanowi podstawę prawną do złożenia wniosku o zawezwanie do
próby ugodowej w Sądzie Rejonowym właściwym dla uczestnika
postępowania ze względu na posiadany majątek w Rzeczypospolitej
Polskiej lub przysługujące mu prawa majątkowe w Rzeczypospolitej
Polskiej o znacznej wartości w stosunku do wartości przedmiotu
sporu?”
podjął uchwałę:
1. Przepisy o jurysdykcji krajowej mają zastosowanie
w postępowaniu o zawezwanie do próby ugodowej;
2. odmawia podjęcia uchwały w pozostałym zakresie.
2
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w W. postanowieniem z dnia 8 listopada 2012 r. odrzucił
wniosek P. w George Town o zawezwanie do próby ugodowej N. w Nikozji. Uznał,
że w tej sprawie brak jest jurysdykcji krajowej. Sąd Okręgowy w W., rozpoznając
zażalenie wnioskodawcy na to postanowienie, powziął wątpliwość dotyczącą
możliwości zastosowania w postępowaniu z wniosku o zawezwanie do próby
ugodowej przepisów o jurysdykcji krajowej w procesie i na podstawie art. 390 § 1
k.p.c. przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
o treści jak w postanowieniu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Okręgowy w W. przedstawiając zagadnienia prawne dotyczące
możliwości zastosowania w postępowaniu pojednawczym przepisów o jurysdykcji
krajowej w procesie, przyjął założenie, że jurysdykcja krajowa jest przesłanką
procesową w tego rodzaju postępowaniu. Jest to kwestia o zasadniczym
znaczeniu dla przedmiotu przedstawionych zagadnień, wymagająca
rozstrzygnięcia w pierwszej kolejności, gdyż dopiero jej pozytywne przesądzenie
może uzasadniać potrzebę dokonania oceny, jakie przepisy znajdują w tym
zakresie zastosowanie.
Zagadnienie, czy istnienie jurysdykcji krajowej stanowi przesłankę
procesową warunkującą dopuszczalność przeprowadzenia postępowania
pojednawczego przed polskimi sądami nie było dotychczas przedmiotem
wypowiedzi w judykaturze. W wypowiedziach na ten temat prezentowanych
w literaturze przeważa natomiast stanowisko, że jurysdykcja krajowa stanowi
przesłankę procesową, której istnienie przesądza o dopuszczalności takiego
postępowania. Stanowisko to należy podzielić, uwzględniając charakter
postępowania pojednawczego. Postępowanie pojednawcze uregulowane w art.
184- 186 k.p.c. ma status postępowania procesowego odrębnego. Zasługuje na
aprobatę stanowisko, że jest to postępowanie o charakterze samodzielnym,
stanowiące odpowiednik postępowania w sprawie. Jest to bowiem postępowanie
strukturalnie wyodrębnione w Kodeksie postępowania cywilnego, stanowiące
ustawowy środek umożliwiający rozwiązywanie sporów cywilnoprawnych
3
o charakterze fakultatywnym. Postępowanie to - podobnie jak proces - służy
możliwości załatwienia przed sądem sprawy cywilnej, z tym, że poprzez
doprowadzenie do zawarcia przez strony ugody pod kontrolą sądu. Wszczęcie
postępowania pojednawczego jest także uznawane za czynność, która zmierza
bezpośrednio do dochodzenia roszczenia, co powoduje przerwę biegu
przedawnienia roszczenia (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.). Nie można też pomijać, że
jurysdykcja krajowa jest ogólną przesłanką dopuszczalności sądowych
postępowań cywilnych, niezależnie od ich rodzaju, a zatem powinna dotyczyć
także postępowania pojednawczego. Z tych względów Sad Najwyższy przyjął, że
w sprawie o zawezwanie do próby ugodowej jurysdykcja krajowa stanowi
przesłankę procesową.
Wyrażone wyżej stanowisko nakazywało przejście do rozważań na temat
rodzaju przepisów, które mają zastosowanie przy ocenie, czy w rozpoznawanej
sprawie zachodzi jurysdykcja krajowa sądów polskich. Wymaga w związku z tym
podkreślenia, że wniosek o przeprowadzenie próby ugodowej został skierowany
przeciwko spółce, która ma siedzibę na Cyprze. Procesowo odpowiada to sytuacji,
w której przeciwko takiemu podmiotowi zostałby skierowany pozew. Z tego punktu
widzenia nie została zatem wyłączona możliwość zastosowania w sprawie
przepisów rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r.
w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania
w sprawach cywilnych i handlowych (dalej - rozporządzenie nr 44/2001).
Tymczasem Sąd Okręgowy przedstawiając do rozstrzygnięcia Sądowi
Najwyższemu zagadnienia prawne na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. nie rozważył
czy przepisy te znajdują zastosowanie. Przedstawione przez ten Sąd wątpliwości
dotyczą wyłącznie możliwości zastosowania przepisów Kodeksu postępowania
cywilnego dotyczących jurysdykcji krajowej w procesie. Jest to podejście
nieprawidłowe, gdyż zastosowanie przepisów rozporządzenia nr 44/2001
wyłączałoby zastosowanie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego
o jurysdykcji krajowej. Bezprzedmiotowe w tej sytuacji byłoby udzielenie
odpowiedzi na pytanie, które z tych przepisów mogłyby mieć zastosowanie
w rozpoznawanej sprawie. W pierwszym rzędzie Sąd Okręgowy powinien był
zatem ocenić, czy przy rozpoznaniu wniosku mają zastosowania przepisy
4
rozporządzenia nr 44/2001, uwzględniając, że normy jurysdykcyjne tego
rozporządzenia powinny mieć zastosowanie, jeżeli sprawa, z uwagi na przedmiot
postępowania, należy do zakresu zastosowania rozporządzenia nr 44/2001. Sąd
Okręgowy takiej oceny nie przeprowadził. W judykaturze przyjmuje się,
że zagadnienie prawne przedstawione do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu
na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. musi mieć znaczenie dla sposobu rozstrzygnięcia
sprawy, w której powstało zagadnienie prawne. Udzielenie odpowiedzi na pytanie
dotyczące przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, które mogłyby mieć
zastosowanie dla oceny istnienia jurysdykcji krajowej, jak już wyżej wskazano
byłoby przedwczesne. Wymagałoby bowiem przesądzenia, że przepisy
rozporządzenia nr 44/2001 nie mają zastosowania, a takiej oceny Sąd Okręgowy
nie dokonał. Nadto argumentacja przedstawiona przez Sąd Okręgowy nie pozwala
przyjąć, że w jego ocenie istnieje wątpliwość co do możliwości zastosowania
przepisów rozporządzenia nr 44/2001. Wskazuje ona wyłącznie na pominięcie tej
oceny, która była konieczna.
Nie może budzić natomiast wątpliwości, że dla oceny istnienia jurysdykcji
krajowej, wbrew ocenie wyrażonej przez Sąd pierwszej instancji, nie ma znaczenia
regulacja dotycząca właściwości miejscowej sądu w sprawie o przeprowadzenie
próby ugodowej, w tym powoływany przez Sad Rejonowy art. 185 § 1 k.p.c.
Pojęcie jurysdykcji krajowej istotnie różni się od pojęcia właściwości sądu.
Oznacza ono właściwość z punktu widzenia międzynarodowego (właściwość
sądów danego państwa). Właściwość miejscowa dotyczy natomiast
dopuszczalności postępowania przed konkretnym sądem krajowym. Brak takiej
właściwości stanowi podstawę do przekazania sprawy sądowi właściwemu. Brak
właściwości na podstawie art. 185 § 1 k.p.c. nie mógł zatem stanowić podstawy do
odrzucenia wniosku o zawezwanie do próby ugodowej. Przepisy regulujące
jurysdykcję krajową i właściwość miejscową sądu są unormowaniami odrębnymi i
przepisy dotyczące właściwości miejscowej nie rozstrzygają jednocześnie kwestii
jurysdykcji krajowej, o ile nie wynika to wprost z treści przepisu (zob. art. 11091
§
3). Również wskazanie w rozpoznawanej sprawie przez Sąd Najwyższy sądu właściwego
miejscowo na podstawie art. 45 k.p.c. nie przesądzało o istnieniu jurysdykcji
krajowej w sprawie.
5
Z przyczyn wyżej wskazanych Sąd Najwyższy w części odmówił podjęcia
uchwały.