Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 404/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 kwietnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
SSN Anna Kozłowska
w sprawie z powództwa D. P. i I. P.
przeciwko Skarbowi Państwa - Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad
w W. Oddziałowi w O.
o nakazanie i zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 2 kwietnia 2014 r.,
skargi kasacyjnej powodów
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 1 marca 2013 r.
uchyla zaskarżony wyrok odnośnie do punktu I (pierwszego),
III (trzeciego) i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w O. wyrokiem z dnia 12 października 2012 r. nakazał
pozwanemu Skarbowi Państwa - Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad
w W. Oddziałowi w O. ustawienie określonych parawanów ochronnych na
wskazanym odcinku drogi krajowej nr 51 oraz zasądził od pozwanego na rzecz D. i
I. małż. P. kwotę 71 443 zł z odsetkami z tytułu szkód wynikłych w hodowli
pasiecznej (utrata zbiorów miodu w latach 2008 - 2010) na skutek przebudowania
tej drogi. Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 1 marca 2013 r. uwzględnił częściowo
apelację pozwanego, oddalając powództwo o zapłatę.
Ustalono, że w dniu 15 marca 2005 r. Wojewoda […] na wniosek pozwanego
ustalił warunki lokalizacji drogi dla inwestycji, polegającej na przebudowie drogi
krajowej nr 51 na bliżej określonym odcinku. W dniu 4 września 2006 r. Burmistrz D.
ustalił środowiskowe uwarunkowania dla tej inwestycji.
Powodowie prowadzą hodowlę pasieczną, o której pozwany wiedział już
w 2005 r., w odległości około 50 metrów od przebudowanej zgodnie z powyższymi
decyzjami drogi. Pasieka liczy 80 rodzin pszczelich i znajduje się na działce nr
153/2, na której posadowiony jest także dom powodów i budynek gospodarczy.
Wzdłuż m. in. tej działki po obu stronach „starej drogi" rosły gęsto różnego rodzaju
drzewa tworząc ścianę zieleni. Stanowiła ona dla pszczół naturalną barierę
ochronną; pszczoły przelatując z pasieki powodów na drugą stronę drogi wznosiły
się nad nią i unikały zderzenia z samochodami. Po przebudowie zaś, wskutek
podwyższenia poziomu drogi, a także usunięcia ściany zieleni, naturalnej bariery
ochronnej, pszczoły zderzały się z samochodami i na skutek potrącenia ginęły.
Następstwem tego był znaczy ubytek pszczół lotnych, a tym samym spadek
zbiorów miodu.
Decyzją z dnia 12 maja 2011 r. Starosta Powiatowy w O. nałożył na
pozwanego obowiązek ograniczenia oddziaływania na środowisko i jego
zagrożenia oraz przywrócenia środowiska do stanu właściwego w otoczeniu
przebudowanego odcinka drogi, m.in. w sąsiedztwie działki nr 135/2, poprzez
ustawienie ekranów akustycznych w wysokości 2 i 3 metrów (liczone od poziomu
3
drogi) w terminie do dnia 31 grudnia 2011 r. Pozwany zwrócił się do Starosty
o zmianę tej decyzji w zakresie terminu wykonania obowiązku. Powodowie i inni
zainteresowani mieszkańcy nie wyrazili zgody na taką zmianę. W dniu 5 kwietnia
2012 r. Starosta odmówił zmiany decyzji z dnia 12 maja 2011 r. Do dnia orzekania
przez Sąd Apelacyjny tej decyzji pozwany nie wykonał.
Na gruncie tych ustaleń Sąd Apelacyjny podzielił pogląd Sądu Okręgowego,
że żądanie powodów ustawienia parawanów ochronnych znajduje uzasadnienie
w art. 222 § 2 k.c., natomiast nie podzielił poglądu tego Sądu odnośnie do podstaw
odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego. Przyjął, że w rachubę mógłby
wchodzić art. 415 k.c., niemniej jednak na gruncie ustalonych okoliczności
faktycznych brak jest wymaganej przez ten przepis przesłanki zawinienia po stronie
pozwanego.
Skarga kasacyjna powodów od wyroku Sądu Apelacyjnego oddalającego
powództwo o zapłatę - oparta na obu podstawach z art. 3983
k.p.c. - zawiera zarzut
naruszenia art. 382 k.p.c., art. 328 § 2 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., art. 415, 355 § 2
k.c., art. 6 ust. 1 i 2, 325 ustawy - Prawo ochrony środowiska (jedn. tekst: Dz. U.
2013 r., poz. 1232 ze zm.) oraz art. 52 ust. 1 i 3 tej ustawy sprzed jego uchylenia,
i zmierza do uchylenia tego wyroku w tej części oraz przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Apelacyjny wyszedł z założenia, że przebudowa drogi krajowej nr 51 na
określonym odcinku zgodnie z wydanymi decyzjami nie wyklucza naruszenia norm
prawa sąsiedzkiego, i uznał, że w ostatecznych skutkach nastąpiły zakazane normą
art. 144 k.c. zakłócenia ponad przeciętną miarę korzystania z nieruchomości
skarżących. Stąd naruszonemu prawu skarżących udzielił ochrony przez nakazanie
pozwanemu ustawienia określonych parawanów ochronnych.
Ponadto Sąd Apelacyjny uznał, że odpowiedzialność odszkodowawcza
pozwanego za spowodowane w ustalony sposób straty skarżących w zbiorach
miodu w latach 2008-2010, tj. skutkiem oddziaływania przebudowanej drogi na
środowisko, mogłaby znaleźć oparcie wyłącznie w art. 415 k.c., w myśl którego kto
z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.
4
Nie dostrzegł jednak zawinienia pozwanego polegającego na zaniechaniu
osłonięcia nieruchomości powodów parawanami ochronnymi. Stwierdził bowiem,
że pozwanemu nie można przypisać braku należytej staranności w zakresie
przewidywania wpływu przebudowy drogi na nieruchomość skarżących
i prowadzonej przez nich pasieki, nawet przy uwzględnieniu profesjonalnego
charakteru jego działalności. Pozwany wprawdzie już w 2005 r. wiedział
o charakterze działalności skarżących, jednak nie miał żadnej wiedzy z zakresu
hodowli i biologii pszczół, w związku z czym niepodobna od niego wymagać, ażeby
przewidział powstałe skutki przebudowy drogi.
Sąd Apelacyjny wyrażając przytoczony pogląd nie przywiązywał dostatecznej
wagi do tego, że działalność pozwanego polegająca na budowie bądź przebudowie
dróg jest działalnością mogącą negatywnie oddziaływać na środowisko. Stąd uszło
uwagi tego Sądu, że dla oceny działalności pozwanego pod kątem zawinienia,
w rozumieniu art. 415 k.c., należało uwzględnić jego ustawowe obowiązki
wynikające z art. 6 ustawy - Prawo ochrony środowiska (jedn. tekst: Dz. U. 2013 r.,
poz. 1232 ze zm.).
W myśl art. 6 ust. 1 Prawa ochrony środowiska,, kto podejmuje działalność
mogącą negatywnie oddziaływać na środowisko, jest obowiązany do zapobiegania
temu oddziaływaniu (tzw. zasada prewencji). Z kolei w myśl art. 6 ust. 2 tej ustawy,
kto podejmuje działalność, której negatywne oddziaływanie na środowisko nie jest
jeszcze w pełni rozpoznane, jest obowiązany, kierując się przezornością, podjąć
wszelkie możliwe środki zapobiegawcze (tzw. zasada przezorności).
Zasada przezorności odnosi się więc do działalności podejmowanej w sytuacji,
gdy skutki takiej działalności nie są jeszcze w pełni rozpoznane.
Obowiązek zapobiegania ujemnemu oddziaływaniu na środowisko
poprzez zastosowanie odpowiednich środków, wynikający z zasady przezorności
(art. 6 ust. 2 ustawy), powstaje wcześniej niż obowiązek wynikający z zasady
prewencji. Przepis art. 6 ust. 2 ustawy zawiera przesłankę egzoneracyjną, jaką jest
"kierując się przezornością". Ustawodawca nie definiuje, co rozumie pod pojęciem
przezorności, choć z zaistnieniem tej okoliczności wiąże wyłączenie
odpowiedzialności. W literaturze wyrażono pogląd, który podziela skład orzekający,
5
że per analogiam iuris pojęcie przezorności może być utożsamiane z formułą
"należyta staranność", użytą w art. 355 k.c. Pojmowana ona jest jako wykonanie
zobowiązania "w sposób staranny", dochowując wymaganego poziomu staranności
(należyta staranność).
Zatem obowiązkiem dowodowym pozwanego było wykazanie należytej
staranności w rozpoznaniu skutków przebudowy drogi na nieruchomość skarżących
z uwzględnieniem prowadzonej na tej nieruchomości hodowli pasiecznej.
Takiego dowodu pozwany jak dotąd nie przeprowadził. Samo powołanie się na
decyzję Burmistrza D. z dnia 4 września 2006 r. ustalającą środowiskowe
uwarunkowania dla inwestycji, nie jest wystarczające. Brak specjalistycznej wiedzy
z zakresu hodowli i biologii pszczół, wbrew odmiennemu poglądowi Sądu
Apelacyjnego, nie stanowi okoliczności ekskulpującej pozwanego od
odpowiedzialności za powstałą szkodę. Mógł bowiem skorzystać z opinii placówek
badawczych lub naukowych. Za tym przemawiał zakres projektowanej przebudowy
drogi w sąsiedztwie nieruchomości skarżących, który stwarzał duże
prawdopodobieństwo nadzwyczajnych zakłóceń sąsiedztwa.
Z tych przyczyn orzeczono, jak w wyroku.