Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 331/13
POSTANOWIENIE
Dnia 9 maja 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Anna Kozłowska
w sprawie z wniosku J. K.
przy uczestnictwie D. D.
o unieważnienie aktu urodzenia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 9 maja 2014 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w W.
z dnia 11 grudnia 2012 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w W. do ponownego rozpoznania
i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd pierwszej instancji oddalił wniosek J. K. o unieważnienie aktu urodzenia
wystawionego dnia 2 lutego 1944 r. w W. na nazwisko D. K. Ustalił, że w dniu 2
lutego 1944 r. dziecko zostało ochrzczone w kościele parafialnym w W. i dokonano
wpisu chrztu do ksiąg kościelnych. Na tej podstawie został sporządzony akt
urodzenia dziecka w USC w W. za numerem […].
Nadto Sąd ten ustalił, że postanowieniem Sądu Powiatowego z dnia
23 lutego 1951 r. odtworzono akt urodzenia na nazwisko „D. D.”, a następnie D.K.
zaczął się posługiwać nazwiskiem „D. D”.
Sąd pierwszej instancji uznał niezasadność wniosku wskazując na art. 30
ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego (u.a.s.c.) i przyjmując, że badaniu
podlegała kwestia, czy w ogóle przyszło na świat dziecko, co do którego urodzenia
sporządzony został akt urodzenia. Podkreślił, że nie można było obalić
prawdziwości wpisu chrztu w księgach parafialnych, będącego podstawą do
sporządzenia kwestionowanego aktu urodzenia, ponieważ w ocenie tego Sądu
mocy dowodowej aktu chrztu sporządzonego w parafii nie zmniejszała nieobecność
ojca dziecka i brak adnotacji o przyczynie tej nieobecności, skoro było wiadomym,
że ojciec dziecka, wpisany do aktu urodzenia, przebywał wówczas poza granicami
kraju, a domniemanie ojcostwa nie mogło zostać obalone w postępowaniu
o unieważnienie aktu urodzenia.
W apelacji od powyższego postanowienia wnioskodawca zarzucał
naruszenie m.in. art. 30 u.a.s.c. wskutek błędnego zastosowania w sytuacji
stwierdzenia sporządzenia aktu urodzenia i aktu chrztu w sposób niezgodny
z przepisami, wobec nieobecności ojca dziecka i braku adnotacji o jej przyczynie.
Sąd drugiej instancji oddalił apelację wnioskodawcy, podzielając i przyjmując
w całości za własne ustalenia faktyczne Sądu I instancji oraz akceptując dokonaną
przez ten Sąd ocenę prawną przedstawionego wniosku.
W ocenie Sądu odwoławczego wnioskodawca nie zdołał podważyć
prawdziwości wpisu kościelnego chrztu w księgach parafialnych, będącego
podstawą do sporządzenia kwestionowanego aktu urodzenia, a z którego to aktu
3
chrztu wynika fakt urodzenia się dziecka D. K. Ponadto Sąd drugiej instancji
podzielił ocenę Sądu Rejonowego odnośnie do nieistnienia drugiego aktu urodzenia
z dnia 11 kwietnia 1951 r., ponieważ w księgach parafialnych parafii w R. nie
figuruje akt na nazwisko D. D. Zdaniem Sądu drugiej instancji, uchybienia
w sporządzeniu parafialnego aktu chrztu poprzez brak obecności ojca dziecka
i brak adnotacji o przyczynie tej nieobecności nie zmniejsza mocy dowodowej
sporządzonego dokumentu, tym bardziej, że wiadomym jest, iż ojciec dziecka
wpisany do aktu urodzenia przebywał wówczas poza granicami kraju. Ponadto Sąd
odwoławczy uznał, że zerwanie konkordatu w 1945 r. pozostało bez wpływu na
ważność ksiąg parafialnych, a w sprawie niniejszej nie miał również zastosowania
art. 87 u.a.s.c, co skutkowało bezzasadnością zarzutu jego naruszenia.
Wnioskodawca zaskarżył w całości postanowienie Sądu Okręgowego,
opierając skargę kasacyjną na zarzutach mieszczących się w ramach obu podstaw
kasacyjnych.
Skarżący zarzucił naruszenie art. 378 § 1 k.p.c. wskutek zaniechania
rozpoznania zarzutu apelacji dotyczącego błędnego przydania metryce chrztu
z dnia 2 lutego 1944 r. mocy dokumentu urzędowego. W ramach tej samej
podstawy kasacyjnej zarzucono naruszenie art. 316 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1
k.p.c. oraz art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 382 k.p.c.
W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej skarżący zarzucił niezastosowanie
art. 30 pkt 2 ustawy z dnia 29 września 1986 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego,
wskazując na uchybienia przy sporządzeniu kwestionowanego aktu urodzenia,
które ograniczają jego moc dowodową.
Zarzut niezastosowania art. 87 ust. 1 powołanej ostatnio ustawy uzasadnił
skarżący konsekwencją błędnego przyjęcia, że akt chrztu sporządzony 2 lutego
1944 r. przez proboszcza ma moc dokumentu urzędowego, podczas gdy w świetle
powołanego przepisu mocy takiej nie mają nawet wypisy z ksiąg stanu cywilnego
prowadzonych przed dniem 1 stycznia 1946 r. przez osoby, które prowadziły
wyznaniową rejestrację stanu cywilnego.
Skarżący wniósł o uchylenie w całości zaskarżonego postanowienia
i przekazanie sprawy Sądowi odwoławczemu do ponownego rozpoznania,
4
ewentualnie o uchylenie w całości postanowień Sądów obu instancji i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.
Uczestnik postępowania w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniósł
o oddalenie tej skargi i o zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego,
kwestionując zasadność zarzutów podniesionych w skardze kasacyjnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna zasługiwała na uwzględnienie wobec zasadności zarzutów
zgłoszonych w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej.
Nieuzasadnione okazały się natomiast zarzuty sformułowane w ramach
drugiej podstawy kasacyjnej. Nie zasługiwał na uwzględnienie zarzut naruszenia art.
378 § 1 k.p.c. uzasadniony zaniechaniem rozpoznania przez Sąd odwoławczy
zgłoszonego w apelacji zarzutu błędnego przydania metryce chrztu mocy
dokumentu urzędowego. Obowiązek Sądu odwoławczego rozpoznania sprawy
w granicach apelacji powinien uwzględniać okoliczność, że granice apelacji są
określone przede wszystkim zakresem (granicami) zaskarżenia, co wyłącza
dopuszczalność rozpoznania apelacji, która dotyczyłaby niezaskarżonej części
orzeczenia. Natomiast przepis art. 378 § 1 k.p.c. nie jest źródłem obowiązku Sądu
drugiej instancji rozpoznawania sprawy w granicach podniesionych przez
skarżącego zarzutów lub powołanych nowych faktów lub dowodów. Podniesione
zatem w apelacji zarzuty nie wyznaczają jej granic, a podlegają one tylko
rozważeniu przez Sąd II instancji, określając kierunek postępowania
merytorycznego i kontroli Sądu II instancji (wyrok SN z dnia 9 lutego 2007 r., I PK
222/06, OSNP 2008, nr 11-12, poz. 159). Granice apelacji w rozumieniu art. 378
§ 1 k.p.c. wyznacza więc oznaczenie zaskarżonego wyroku oraz zakres
zaskarżenia wyroku Sądu I instancji. Zarzut naruszenia art.. 378 § 1 k.p.c. okazał
się chybiony.
Uzasadnienie zarzutu naruszenia art. 316 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.
również wskazuje na jego bezzasadność, wobec braku wykazania dlaczego
pominięcie wskazanych ustaleń Prokuratury Rejonowej w Ż. oraz faktu
nieuwzględnienia wniosku o unieważnienie aktu urodzenia z 1951 r. mogło mieć
istotny wpływ na wynik niniejszej sprawy o unieważnienie innego aktu urodzenia.
5
Tymczasem o wystąpieniu podstawy kasacyjnej określonej w art. 3983
§ 1 pkt 2
k.p.c. rozstrzyga nie tylko sama zasadność zarzutu naruszenia przepisów
postępowania, ale ponadto wykazanie, że zarzucane uchybienie mogło mieć istotny
wpływ na wynik sprawy.
Wreszcie, nie może być uznany za uzasadniony zarzut naruszenia art. 233
§ 1 k.p.c. w zw. z art. 382 k.p.c. wskutek wadliwego rozpoznania zarzutu apelacji
kwestionującego prawidłowość oceny dowodów i wniosków, ponieważ z mocy art.
3983
§ 3 k.p.c. podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące
ustalenia faktów lub oceny dowodów.
W tej sytuacji bezzasadność zarzutów sformułowanych w ramach drugiej
podstawy kasacyjnej uzasadnia konieczność dokonania oceny zarzutów naruszenia
prawa materialnego z uwzględnieniem stanu faktycznego przyjętego za podstawę
orzekania przez Sąd drugiej instancji.
Zasadnym okazał się zarzut naruszenia art. 30 pkt 2 u.a.s.c. poprzez jego
niezastosowanie wskutek co najmniej przedwczesnego przyjęcia, że uchybienia
w sporządzeniu aktu chrztu, sporządzonego w parafii w W. w 1944 r.,
a polegające na braku adnotacji o przyczynie nieobecności ojca dziecka nie
zmniejszających mocy dowodowej sporządzonego dokumentu, a w konsekwencji,
że nie doszło do uchybień przy sporządzaniu na jego podstawie w USC aktu
urodzenia, zmniejszających jego moc dowodową.
Tymczasem w piśmiennictwie trafnie wywiedziono, że zmniejszoną moc
dowodową w rozumieniu art. 30 pkt 2 u.a.s.c. mają akty stanu cywilnego
sporządzone na podstawie zgłoszenia bez uprzedniego przeprowadzenia
odpowiedniego postępowania wyjaśniającego, także w odniesieniu do przyczyn
absencji obojga rodziców dziecka podczas dokonywania w 1944 r. zgłoszenia
w kościele parafialnym faktu urodzenia dziecka. Okoliczność, że zaprzeczenie
pochodzenia dziecka albo unieważnienie jego uznania może być dokonane tylko
w procesie nie sprzeciwia się bowiem temu, że pozostałe sytuacje niezgodności
aktu stanu cywilnego z rzeczywistością usuwane są w trybie postępowania
nieprocesowego, zgodnie z art. 30 i 31 u.a.s.c. (postanowienie SN z dnia 19 lutego
2003 r., V CKN 1788/00, niepubl.; uchwała SN z dnia 10 maja 1994 r., III CZP
6
65/94, OSNC 1994/12/231; postanowienie SN z dnia 27 listopada 2007 r., IV CSK
287/07, OSNC-ZD 2008/3/89).
Zasadnie więc wywiedziono w skardze kasacyjnej, że Sąd odwoławczy
błędnie utożsamia, wynikającą z art. 30 pkt 2 u.a.s.c., przesłankę unieważnienia
aktu urodzenia będącego aktem stanu cywilnego, w postaci uchybienia powstałego
przy jego sporządzeniu wskutek zaniechania przeprowadzenia w USC
postępowania wyjaśniającego co do prawdziwości danych zawartych w metryce
chrztu, z uchybieniem w sporządzeniu aktu chrztu w 1944 r., polegającym na braku
adnotacji o przyczynie nieobecności ojca dziecka podczas dokonywania zgłoszenia
jego urodzenia. Stanowcze przyjęcie zatem przez Sąd odwoławczy, że nie
wystąpiła ustawowa przesłanka unieważnienia aktu urodzenia w postaci uchybień
przy sporządzeniu zmniejszających jego moc dowodową, pomimo braku
uprzedniego przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego przed sporządzeniem
aktu urodzenia, dowodzi co najmniej przedwczesnego uznania przez Sąd
II instancji, że brak jest podstaw do zastosowania art. 30 pkt 2 u.a.s.c.
Zasadnym okazał się również zarzut naruszenia art. 87 ust. 1 u.a.s.c. przez
jego niezastosowanie i w konsekwencji błędne przypisanie aktowi chrztu,
sporządzonemu w 1944 r., mocy dokumentu urzędowego, wobec przyjęcia przez
Sąd II instancji, że wnioskodawca nie zdołał podważyć prawdziwości wpisu
kościelnego chrztu w księgach parafialnych, będącego podstawą do sporządzenia
spornego aktu urodzenia.
Tymczasem zasadne uznanie przez Sąd ważności ksiąg parafialnych
pomimo wypowiedzenia w 1945 r. Konkordatu nie przesądza o braku podstaw do
zastosowania w niniejszej sprawie art. 87 ust. 1 u.a.s.c., który to przepis wypisom
z ksiąg stanu cywilnego, prowadzonych przed dniem 1 stycznia 1946 r. przez
osoby prowadzące wyznaniową rejestrację stanu cywilnego, odmawia mocy
dokumentu urzędowego. W konsekwencji przepis ten eliminuje uznanie wystąpienia
skutków procesowych związanych z kwalifikacją takich dokumentów jako
dokumentów urzędowych, co nie przesądza o braku podstaw do jego zastosowania.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art.
39815
§ 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.
7