Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 517/13
POSTANOWIENIE
Dnia 22 maja 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSA Katarzyna Polańska-Farion
w sprawie z wniosku M. M.
przy uczestnictwie M. K.-Ł., A. G., A.K. T., M. H., J. G., A. A. V., J. S. V., E. M.D., P.
M. K., E. M. W.
-V., P. A. V. i Agencji Nieruchomości Rolnych w W.
o założenie księgi wieczystej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 22 maja 2014 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w B.
z dnia 14 grudnia 2012 r.
1. oddala skargę kasacyjną;
2. orzeka, że każdy z uczestników ponosi koszty
postępowania kasacyjnego związane z ich udziałem w sprawie.
UZASADNIENIE
2
Wnioskodawca M. M. złożył wniosek o założenie księgi wieczystej dla
nieruchomości obejmującej 3 działki nr 297/1 (o pow. 21,71 ha) nr 299 (o pow.
17,5710 ha) i nr 269/1 (o pow. 1,70 ha), położone w miejscowości O., powiat m.,
województwo p. Miało by to nastąpić w wyniku odłączenia od istniejącej już księgi
wieczystej (nr …57615/6) tych działek i wpisania wnioskodawcy oraz wskazanych
we wniosku kilkunastu osób jako współwłaścicieli ujawnionej nieruchomości z
określeniem udziałów we współwłasności. Jako podstawę wpisu wskazano
postanowienie Sądu Rejonowego z dnia 24 lutego 2010 r. (sygn. akt … 33/09) o
stwierdzeniu nabycia nieruchomości w wyniku zasiedzenia przez B. T. (poprzednika
prawnego wnioskodawcy i uczestników postępowania) z dniem 1 stycznia 1891 r.
oraz dokumenty wskazujące na ciąg sukcesji prawnej po tym właścicielu. W toku
postępowania wnioskodawca powoływał się także na decyzję Wojewody P. z dnia
1 lutego 2003 r. (k. 93 i n. akt sprawy).
Referendarz sądowy założył księgę wieczystą i dokonał w niej wpisu zgodnie
z wnioskiem (k. 29 i n. akt), a Sąd Rejonowy - po rozpoznaniu skargi Agencji
Nieruchomości Rolnych - uchylił wpis i oddalił wniosek po dokonaniu następujących
ustaleń faktycznych.
Księga macierzysta o numerze …57615/6, została założona w dniu
3 grudnia 1993 r., m.in. dla nieruchomości objętych wnioskiem. Jako właściciel
figuruje w niej obecnie ANR (wcześniej - Skarb Państwa - Agencja Własności
Rolnych Skarbu Państwa). Wpisu tego dokonano na podstawie decyzji
administracyjnych, uznających majątek O., Gmina K., pow. B. za podlegający
przejęciu na cele reformy rolnej (orzeczenie Wojewódzkiego Urzędu Ziemskiego z
dnia 30 października 1949 r., uchylające wcześniejsze orzeczenie Wojewódzkiego
Urzędu Ziemskiego z dnia 13 października 1948 r., orzeczenie Wojewódzkiego
Urzędu z dnia 11 maja 1945 r.). W aktach księgi wieczystej znajdują się także
odpowiednie protokoły przejęcia nieruchomości wymienionych w tych przepisach
na cele reformy rolnej. Z treści postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 24 lutego
2010 r. wynika, że B. T. nabył z dniem 1 stycznia 1891 r. przez zasiedzenie
własność nieruchomości obejmującej m.in. wskazane we wniosku trzy działki.
3
Dla nieruchomości tej prowadzona jest księga wieczysta o numerze …57615.
Sąd Rejonowy ustalił krąg następców prawnych B. T. w obecnym postępowaniu
wieczystoksięgowym.
Sąd Rejonowy rozważał, czy przedłożone wnioskiem postanowienie
o zasiedzeniu z dnia 24 lutego 2010 r. stanowiło wystarczający dokument
w rozumieniu art. 31 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. - o księgach wieczystych
i hipotece (Dz. U. z 2001 r., nr 124, poz. 1361 ze zm.; cyt. dalej jako „u.k.w. i h.”)
do dokonania wpisu zgodnie z wnioskiem. W ocenie Sądu, we wskazanym stanie
faktycznym wspomniane postanowienie nie ma cech dokumentu dostatecznie
pewnego dla uwzględnienia treści wniosku. Sąd Rejonowy powołał się na stan
orzecznictwa Sądu Najwyższego dotyczącego podstaw wpisu w księdze
wieczystej i wyjaśnił, że istnieje możliwość dokonania wpisu własności państwowej
na podstawie odpowiednich zaświadczeń wydanych przez organ administracyjny.
W postępowaniu sądowym zaświadczenie takie stwarza domniemanie zgodności
z prawdą zawartego w nich poświadczenia. Przedłużona przez wnioskodawcę
decyzja Wojewody P. z 11 lutego 2003 r. nie eliminuje jednak z obrotu
prawnego zaświadczeń (decyzji), które stały się podstawą ujawnienia własności
nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa (ANR). W decyzji tej wspomina się
o gruntach w innym rozmiarze niż we wniosku (wniosek - 17,571 ha, decyzja -
17 ha), a ponadto wyjaśniono w niej, że chodzi o grunty stanowiące własność
spadkobierców S. T., a nie był on przecież jedynym spadkobiercom B. T. Ustalenie
tych kwestii wykracza jednak poza kognicję sądu wieczystoksięgowego (art. 6268
§
2 k.p.c.), co oznacza możliwość poszukiwania ochrony prawnej na podstawie art.
10 u.k.w. i h.
Apelacja uczestniczki postępowania M. K. – Ł. została oddalona. Sąd
Okręgowy podzielił ustalenia faktyczne i oceny prawne Sądu Rejonowego.
Wnioskodawca nie wykazał, że własność Skarbu Państwa (ANR) wygasła.
Orzeczenie Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 8 stycznia 1949 r.
(uchylające decyzje z dnia 13 października 1948 r. i 11 maja 1945 r.)
nie zostało wyeliminowane z obrotu prawnego. Orzeczenie to stwierdzało m.in.,
że nieruchomość ziemska O., gm. K., o obszarze 80 ha 5120 m2
,podlega
przejęciu na własność Skarbu Państwa na cele reformy rolnej. Było ono podstawą
4
założenia księgi wieczystej KW …57615/6 oraz podstawą ujawnienia własności
Skarbu Państwa. Do chwili obecnej nie zostało ono uchylone i pozostaje w obrocie
prawnym, przy czym takie uchylenie nie nastąpiło na podstawie prawomocnej
decyzji Wojewody P. z dnia 1 lutego 2003 r. Wskazuje na to sama treść tej decyzji,
ponadto istnieją wyraźne rozbieżności przy określeniu w niej powierzchni działek i
w treści wniosku. Oznacza to, że przedstawione we wniosku dokumenty, w tym
także wspomniana decyzja, nie stanowią wystarczającej podstawy do dokonania
wpisu zgodnie wnioskiem (art. 31 ust. 2 u.k.w. i h.). Skoro funkcjonuje w obrocie
prawnym orzeczenie z dnia 8 stycznia 1949 r., stanowiące podstawę wpisu do
księgi wieczystej, nie było możliwe w postępowaniu wieczystoksięgowym ustalenie,
komu ostatecznie przysługuje tytuł prawny do nieruchomości objętej wnioskiem.
W skardze kasacyjnej wnioskodawcy podnoszono zarzuty naruszenia art.
217 § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z § 61 ust. 1 rozporządzenia MS z dnia 17 września
2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i dokumentów (Dz.U. nr 102, poz.
1120, cyt. dalej jako „rozporządzenie z dnia 17 września 2001 r.” w zw. z art. 3
k.p.c.; w zw. z art. 6282
§ 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 378 § 1
k.p.c.; art. 6268
§ 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 378 § 1 k.p.c.;
art. 26 ust. 1 u.k.w.i.h. w zw. z art. 6288
§ 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. w zw.
z art. 378 § 1 k.p.c. Skarżący wnosił o uchylenie zaskarżonego postanowienia
i o przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Należy stwierdzić, że w skardze kasacyjnej wnioskodawcy wskazano
okoliczności, które w ogóle nie znalazły się w ustaleniach Sądów meriti, toteż
okoliczności te nie mogą być brane pod uwagę w postępowaniu kasacyjnym
(art. 3983
§ 3 k.p.c.). Podstawy skargi kasacyjnej (naruszenie przepisów
proceduralnych i prawa materialnego) podano w kilku grupach, w tym nie zawsze
odpowiadających istniejącemu stanowi prawnemu (w pkt 1 chodziło zapewne
o zarzut naruszenia art. 217 § 1 k.p.c.). W każdym razie podstawowe znaczenie
w rozpoznawanej sprawie miała kwestia, czy załączone przez wnioskodawcę do
wniosku dokumenty (w tym orzeczenie Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia
8 stycznia 1949 r. oraz decyzja Wojewody P. z dnia 11 lutego 2003 r.) mogły
5
stanowić wystarczającą podstawę żądanego wpisu, tj. założenia księgi wieczystej
dla wskazanych we wniosku trzech działek i ujawnienia w niej wnioskodawcy oraz
uczestników postępowania jako współwłaścicieli w częściach ułamkowych (art. 31
ust. 2 u.k.w. i h.). W skardze kasacyjnej powołano się na ten przepis jedynie w jej
części motywacyjnej (s. 11 skargi).
2. Księga wieczysta nr KW …57615/6 została założona w dniu
3 grudnia 1993 r. i obejmuje także te działki (nr 297/1, 299, 296/1), których dotyczy
wniosek wnioskodawcy. Jako właściciel m.in. tych działek ujawniona została
Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa (obecnie – Agencja Nieruchomości
Rolnych). Sądy meriti ustaliły podstawę prawną wpisu Skarbu Państwa (ANR) do
księgi wieczystej w postaci decyzji z dnia 8 stycznia 1949 r. Za trafne należy uznać,
stanowisko obu Sądów, że późniejsze orzeczenia nie doprowadziły jednak
w sposób najzupełniej pewny do podważenia wspomnianego stanu prawnego
dotyczącego trzech działek objętych wnioskiem (art. 31 ust. 2 u.k.w i h.). Chodzi tu
o postanowienie z dnia 24 lutego 2010 r., stwierdzające zasiedzenie przez
poprzednika prawnego wnioskodawcy (i uczestników postępowania) oznaczonych
w tym postanowieniu działek (k. 78 akt sprawy), a także o decyzję Wojewody P. z
dnia 11 lutego 2003 r., stwierdzającą, że wskazane w niej gospodarstwa rolne
(opisane w protokole z dnia 10 listopada 1950 r., odpowiednio o pow. 36,00 ha i
pow. 17,00 ha) nie podlegały postanowieniom dekretu z dnia 6 września 1944 r. o
przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz.U. z 1945 r., nr 4, poz. 17, k. 27-28 akt sprawy).
Istotnie brak jest wystarczających podstaw do stwierdzenia, że decyzja z dnia 8
stycznia 1949 r. została definitywnie usunięta z obrotu prawnego, albo przynajmniej
w tym zakresie, w którym dotyczyła wpisu własności na rzecz Skarbu Państwa
działek objętych obecnie wnioskiem o założenie nowej księgi wieczystej. W każdym
razie nie sposób twierdzić, że do takiej eliminacji doszło w wyniku wydania decyzji
Wojewody P. z dnia 11 lutego 2003 r. Wojewoda P. – po uchyleniu jego pierwotnej
decyzji z dnia 30 lipca 1999 r. – wydał nową decyzję, stwierdzającą niepodleganie
wskazanego w niej gospodarstwa rolnego przepisom dekretu z dnia 6 września
1944 r. Ponadto wniosek o wspomnianej eliminacji nie da się bezsprzecznie
wyprowadzić z treści tej decyzji, a także innych dokumentów dotyczących
6
wspomnianego postępowania administracyjnego znajdujących się w aktach sprawy
(por. pismo Urzędu Wojewódzkiego z dnia 30 czerwca 1998 r., k. 30 akt sprawy).
3. Istotna jest także kwestia przestrzennej konfiguracji nieruchomości
nabytej w wyniku zasiedzenia przez poprzednika prawnego wnioskodawcy
(i uczestników postępowania), stwierdzonego postanowieniem z dnia 24 lutego
2010 r. Postanowienie to ma charakter deklaratoryjny i stwierdza nabycie własności
w 1891 r. Z treści złożonego wniosku wynika, że właśnie ta nieruchomość
(obejmująca trzy działki) ma być wpisana do nowo utworzonej księgi wieczystej i to
niezależnie od dotyczących jej zdarzeń prawnych zachodzących po 1891 r.
Jeżeli przedłożone w postępowaniu wieczystoksięgowym odpowiednie
postanowienia, obejmujące kolejne stwierdzenia nabycia spadku, pozwalają
stwierdzić określoną sekwencję następstw prawnych wnioskodawcy i uczestników
postępowania (w zakresie nieruchomości nabytej przez zasiedzenie), to taka
pewność już jednak nie powstaje w odniesieniu do przestrzennej konfiguracji
(tożsamości) poszczególnych działek gruntowych, ujętych m.in. w poszczególnych
decyzjach administracyjnych (np. decyzji z dnia 8 stycznia 1949 r. i decyzji z dnia
11 lutego 2003 r.). Na rozbieżności między powierzchnią działki wskazanej
w decyzji z dnia 11 lutego 2003 r. i powierzchnią działki objętej wnioskiem
o założenie księgi wieczystej trafnie wskazały oba Sądy meriti. Nie przekonywuje
zatem wywód skarżącego zmierzający do bagatelizowania tej rozbieżności,
mający służyć motywacji prawnej zarzutu naruszenia art. 26 ust. 4 u.k.w. i h. (pkt 4,
s. 14-15 skargi).
W rezultacie należy stwierdzić, że Sąd Okręgowy prawidłowo ocenił skutki
prawne decyzji z dnia 11 lutego 2003 r.; nie przekroczył zakresu kognicji Sądu
wieczystoksięgowego (art. 6268
§ 2 k.p.c.), nie naruszył art. 26 ust. 1 u.k.w. i h.,
a także § 6 ust. 1 rozporządzenia MS z dnia 17 września 2001 r.
Sąd ten trafnie uznał, że w rozpoznawanej sprawie - wbrew stanowisku
skarżącego - nie przedstawiono Sądowi wystarczających prawnie dokumentów
mających uzasadniać zmianę dotychczas istniejącego wpisu prawa własności
nieruchomości ujawnionej w księdze wieczystej nr …5/615/6 (art. 31 ust. 2 u.k.w. i
h.). Dlatego należało oddalić skargę kasacyjną jako nieuzasadnioną (art. 39814
k.p.c.).
7