Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 20/14
UCHWAŁA
Dnia 30 maja 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Frąckowiak (przewodniczący)
SSN Anna Kozłowska
SSA Katarzyna Polańska-Farion (sprawozdawca)
Protokolant Katarzyna Bartczak
w sprawie z wniosku P. K.
przy uczestnictwie K. G. i A. Ł.
o nadanie klauzuli wykonalności,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 30 maja 2014 r.
zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w K.
postanowieniem z dnia 22 listopada 2013 r.,
"Czy od dnia 3 maja 2012 r. skuteczne jest doręczenie przesyłki
zawierającej pismo sądowe pełnomocnikowi pocztowemu
ustanowionemu przed datą wejścia w życie art. 139 § 11
k.p.c.,
tj. przed dniem 3 maja 2012 r.?"
podjął uchwałę:
W postępowaniu wszczętym po dniu wejścia w życie art. 139
§ 11
k.p.c. pismo sądowe może zostać odebrane przez osobę
upoważnioną na podstawie pełnomocnictwa pocztowego
udzielonego przed dniem 3 maja 2012 r.
2
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 1 marca 2013 r. Sąd Okręgowy w K. nadał klauzulę
wykonalności wyrokowi zaocznemu wydanemu w dniu 2 września 2009 r. przez
Sąd Okręgowy w K. przeciwko K. G. i A. Ł., z ograniczeniem ich odpowiedzialności
do prawa własności dwóch nieruchomości położonych w K. oraz do wysokości
hipotek obciążających te nieruchomości.
Zażalenie A. Ł. na powyższe postanowienie zostało odrzucone przez Sąd
Okręgowy w K. postanowieniem z dnia 5 lipca 2013 r.
Sąd ten ustalił, że zawiadomienie o wszczęciu egzekucji, skierowane do A. Ł.
i złożone w placówce pocztowej, odebrał dorosły domownik i pełnomocnik
pocztowy dłużnika w dniu 19 kwietnia 2013 r. Zażalenie wniesione w dniu 30
kwietnia 2013 r. podlegało w tej sytuacji odrzuceniu jako spóźnione.
W zażaleniu na postanowienie z dnia 5 lipca 2013 r. dłużnik zarzucił
nieskuteczność doręczenia zawiadomienia o wszczęciu egzekucji, ponieważ
pełnomocnictwo pocztowe, którym legitymował się odbiorca przesyłki sądowej
zostało udzielone w 2011 r., a więc przed wejściem w życie regulacji zawartej w art.
139 § 11
k.p.c.
Przy rozpoznawaniu zażalenia Sąd Apelacyjny uznał, że w sprawie
występuje zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, które przedstawił
Sądowi Najwyższemu do rozpoznania postanowieniem z dnia 22 listopada 2013 r.,
nadają mu formę pytania: czy od dnia 3 maja 2012 r. skuteczne jest doręczenie
przesyłki zawierającej pismo sądowe pełnomocnikowi pocztowemu ustanowionemu
przed datą wejścia w życie art. 139 § 11
k.p.c., tj. przed dniem 3 maja 2012 r.?
Sąd drugiej instancji zwrócił uwagę, że wprowadzony z dniem 3 maja 2012 r.
do kodeksu postępowania cywilnego art. 139 § 11
k.p.c. ma znaczenie zarówno
materialnoprawne, jak i procesowe. Rodzi to wątpliwości co do tego jaka reguła
intertemporalna decydować powinna o czasowym zakresie jego stosowania.
Gdyby ujmować pełnomocnictwo pocztowe jako instytucję procesową, to zgodnie
z art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks
postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 233, poz. 1381),
3
pełnomocnicy pocztowi, niezależnie od daty udzielenia im pełnomocnictw, mogliby
podejmować w placówkach pocztowych pisma sądowe kierowane do stron
postępowania, o ile tylko postępowania te zostałyby wszczęte po dniu 3 maja
2012 r. Przyjęcie tej zasady rodziłoby jednak trudności praktyczne, ponieważ
operatorzy pocztowi nie mają wiedzy o tym, kiedy zostało wszczęte postępowanie.
Z kolei nadanie materialnego charakteru normie zawartej w art. 139 § 11
k.p.c.
mogłoby uzasadniać tezę, że do pełnomocnictw pocztowych udzielonych przed
dniem 3 maja 2012 r. przepis ten nie powinien mieć zastosowania (z uwagi na
działanie zasady tempus regit actum), ale nie byłoby również wykluczone przyjęcie
zapatrywania, iż omawiany przepis winien określać treść pełnomocnictwa
pocztowych udzielonych przed tą datą ze względu na zasadę bezpośredniego
działania ustawy nowej w wypadku trwałych stosunków prawnych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedstawione zagadnienie dotyczy instytucji doręczania pism
sądowych, która stanowi istotny element procedury cywilnej, gwarantujący
możliwość sprawnego przeprowadzenia postępowania, z zapewnieniem realizacji
konstytucyjnej zasady prawa do sądu. Z uwagi na znaczenie doręczeń, ich
regulacja w przepisach kodeksu postępowania cywilnego jest dość szczegółowa,
a swoboda dyspozycji stron w zakresie wyboru sposobu doręczeń została
wyłączona.
Zgodnie z art. 133 § 1 k.p.c. jeżeli stroną jest osoba fizyczna, doręczenia
dokonuje się jej osobiście, a gdy nie ma ona zdolności sądowej - jej
przedstawicielowi ustawowemu. Osobom prawnym i organizacjom, które nie mają
osobowości prawnej, doręcza się korespondencję organowi uprawnionemu do
reprezentowania ich przed sądem lub do rąk pracownika upoważnionego do
odbioru pism (art. 133 § 2 k.p.c.). Jeżeli natomiast ustanowiono pełnomocnika
procesowego lub osobę upoważnioną do odbioru pism sądowych, doręczenia
należy dokonać tym osobom, z ograniczeniem dotyczącym doręczeń na rzecz
Skarbu Państwa (art. 133 § 3 k.p.c.). Pomijając szczególne przypadki doręczeń
żołnierzom zasadniczej służby wojskowej, funkcjonariuszom Policji i Służby
Więziennej czy osobom pozbawionym wolności, pisma sądowe kierowane do
4
strony mogą być przez nią odebrane osobiście w mieszkaniu, miejscu pracy,
tam gdzie doręczający zastanie adresata lub wreszcie - ze skrytki pocztowej
(art. 135 k.p.c.). Jeśli adresata nie zastano w mieszkaniu, doręczający może
zastosować tryb tzw. doręczenia zastępczego i wydać przesyłkę dorosłemu
domownikowi, gdy go nie ma - administracji domu, dozorcy domu lub sołtysowi,
jeśli osoby te nie są przeciwnikami adresata w sprawie i podjęły się oddania mu
pisma; zaś przy doręczeniu w miejscu pracy - osobie upoważnionej do odbioru
pism (art. 138 k.p.c.). W stanie prawnym obowiązującym przed dniem 3 maja
2012 r., jeśli w powyższy sposób nie można było stronie doręczyć korespondencji
przesłanej pocztą, przesyłkę należało złożyć w placówce pocztowej operatora
publicznego, umieszczając zawiadomienie o tym w drzwiach mieszkania
adresata lub w oddawczej skrzynce pocztowej (art. 139 § 1 k.p.c.). Rozwinięciem
tej regulacji były przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
12 października 2010 r. w sprawie szczegółowego trybu doręczania pism
sądowych w postępowaniu cywilnym (Dz.U. nr 190, poz. 1277 ze zm.). W § 8
ust. 1 tego rozporządzenia wyraźnie zastrzeżono osobisty odbiór przesyłki przez
adresata, a w przypadku adresata będącego osobą prawną albo jednostką
organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej - przez osobę uprawnioną
do reprezentacji przed sądem lub upoważnionego pracownika adresata.
Treść powołanych przepisów pozwalała na przyjęcie, że doręczenie za
pośrednictwem poczty awizowanej korespondencji osobie fizycznej będącej stroną
procesu cywilnego mogła nastąpić w placówce pocztowej wyłącznie do rąk
własnych adresata. Wydanie przez pocztę takiej korespondencji innej osobie
niż adresat uważano w orzecznictwie Sądu Najwyższego za pozbawione
znaczenia procesowego (por. wyrok z dnia 4 lutego 1969 r., I CR 500/67, Biuletyn
Informacyjny Sądu Najwyższego 1969 nr 9, poz. 149; postanowienie z dnia
20 sierpnia 1969 r., I PZ 22/69, OSNCP 1970 nr 6, poz. 110; uchwała składu
siedmiu sędziów z dnia 10 maja 1971 r., III CZP 10/71, OSNCP 1971 nr 11, poz.
187; postanowienie z dnia 25 stycznia 1995 r., III CRN 71/94, LEX nr 333127
oraz postanowienie z dnia 6 lipca 2000 r., V CKN 1159/00, OSNC 2001 nr 1, poz.
12, wyrok z dnia 4 sierpnia 2009 r., I UK 71/09, OSNP 2011, nr 7-7, poz. 106).
Szczególne zasady odbioru przesyłki w postępowaniu cywilnym wykluczały
5
w konsekwencji możliwość uznania prawidłowości doręczenia również w razie
wydania pisma sądowego pełnomocnikowi pocztowemu upoważnionemu przez
adresata do odbioru przekazów lub przesyłek pocztowych na podstawie § 18 ust. 1
rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 9 stycznia 2004 r. w sprawie
warunków wykonywania powszechnych usług pocztowych (Dz. U. nr 5, poz. 34
ze zm.).
Zmiana w tym zakresie nastąpiła po wejściu w życie cytowanej ustawy
nowelizacyjnej z dnia 16 września 2011 r., która w art. 1 pkt 17 dodała § 11
do art.
139 k.p.c. W świetle tego przepisu w jego pierwotnym brzmieniu, pismo złożone
w placówce operatora publicznego lub innego operatora pocztowego mogło zostać
odebrane przez osobę upoważnioną na podstawie pełnomocnictwa pocztowego do
odbioru przesyłek pocztowych, o których mowa w przepisach określających warunki
wykonywania powszechnych usług pocztowych, wydanych na podstawie ustawy
z dnia 12 czerwca 2003 r. - Prawo pocztowe (jednolity tekst : Dz.U. 2008 r. nr 189,
poz. 1159 ze zm.). Ze względu na to unormowanie dokonana została
również zmiana § 8 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 12
października 2010 r. przez dopuszczenie w jego ust. 2 możliwości odbioru
przesyłki złożonej w placówce pocztowej operatora przez osobę upoważnioną na
podstawie pełnomocnictwa pocztowego, o którym mowa w powoływanym wyżej
rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 9 stycznia 2004 r. To ostatnio
wymienione rozporządzenie zostało uchylone z dniem 24 maja 2013 r., w związku
z wejściem w życie nowych przepisów wykonawczych, wydanych na podstawie
ustawy z dnia 23 listopada 2012 r. – Prawo pocztowe (Dz.U. z 2012 r., poz. 1529).
Przepisy normujące pełnomocnictwo pocztowe zostały przeniesione do art. 38 tej
ustawy i z dniem jej wejścia w życie, tj. z dniem 1 stycznia 2013 r. zmianie uległ
art. 139 § 11
k.p.c. W obecnym brzmieniu przepisu przewidziano możliwość
odbioru pism sądowych przez pełnomocnika pocztowego upoważnionego na
podstawie pełnomocnictwa pocztowego w rozumieniu przepisów ustawy - Prawo
pocztowe z 2012 r.
Analiza powyższych unormowań nie wskazuje, by wprowadzenie art. 139
§ 11
do kodeksu postępowania cywilnego łączyło się z wygaśnięciem
pełnomocnictw pocztowych udzielonych na podstawie dotychczasowych przepisów
6
czy potrzebą dokonania przez mocodawcę dodatkowych czynności. O skuteczności
udzielenia pełnomocnictwa i jego treści nadal decydowały właściwe regulacje
materialnoprawne, w tym przede wszystkim § 18 ust. 1 rozporządzenia Ministra
Infrastruktury z dnia 9 stycznia 2004 r., który w okresie swego obowiązywania
dotyczył usług świadczonych przez operatora publicznego. Po wejściu
w życie ustawy z dnia 23 listopada 2012 r. - Prawo pocztowe, nie było wykluczone
wykorzystanie instytucji pełnomocnictwa pocztowego również przez innych
operatorów pocztowych i w odniesieniu do wszystkich usług pocztowych.
Utrata mocy rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 9 stycznia 2004 r.
spowodowała, że to wyłącznie przepisy nowej ustawy - Prawo pocztowe mogą być
podstawą materialną do ustanowienia pełnomocnika pocztowego.
Można zgodzić się z Sądem Apelacyjnym, iż zmiana związana z dodaniem
art. 139 § 11
k.p.c. poszerzyła ustawowe skutki istniejących pełnomocnictw, skutki
te mają jednak wymiar przede wszystkim procesowy. Istota regulacji sprowadzała
się bowiem do umożliwienia odbioru awizowanej korespondencji kierowanej do
strony w toku postępowania cywilnego także przez jej pełnomocnika pocztowego.
Zdarzenia składające się na dopuszczalne, nowe działania pełnomocnika
ograniczały się do sfery procesowej. Uznanie prawidłowości doręczenia do rąk
pełnomocnika pocztowego pozwalało na przyjęcie wszelkich skutków prawnych,
jakie kodeks postępowania cywilnego wiąże z doręczeniem pism sądowych, co ma
zasadnicze znaczenie z punktu widzenia biegu postępowania i dokonywania w jego
ramach czynności procesowych. Funkcja przepisu ukierunkowana została wyraźnie
na ułatwienie odbioru korespondencji sądowej i usprawnienie procesu cywilnego.
Ten charakter art. 139 § 11
k.p.c. sprawia, że o zakresie czasowego stosowania
zawartej w nim normy rozstrzygać powinny zasady zawarte w ustawie procesowej.
Można dodać, że złożony charakter normy, łączącej właściwości materialnoprawne
i procesowe, nie jest w orzecznictwie uznawany za przeszkodę w stosowaniu
przepisu intertemporalnego zawartego w akcie o charakterze procesowym
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2007r., IV CSK 200/06,
OSP 2008, nr 10, poz. 10).
W art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 16 września 2011 r. założono ogólnie, że ma
ona zastosowanie do postępowań wszczętych po dniu jej wejścia w życie, czyli
7
w znacznej mierze - po dniu 3 maja 2012 r. Ustawodawca zdecydował się zatem na
odstąpienie od reguły intertemporalnej aktualności (natychmiastowego działania
ustawy nowej) na korzyść zasady kontynuacji. Sens przyjętej zasady polega na
przedłużeniu obowiązku stosowania dawnego prawa w sprawach, które były
w toku w chwili wejścia w życie nowego prawa. Jest to rozwiązanie często
spotykane w przypadku gruntownych zmian, usprawiedliwione zwłaszcza w razie
likwidacji bądź wprowadzenia określonego rodzaju postępowania czy instytucji
procesowych. Co znamienne w niniejszym przypadku, poza wyjątkami
przewidzianymi w art. 9 ust. 2-7 ustawy nowelizacyjnej, które stanu sprawy nie
dotyczą, zakres rozważanego upoważnienia do dalszego stosowania dawnych
norm nie został zawężony czasowo do zakończenia określonego etapu
postępowania, nie wprowadzono wyłączeń obejmujących pewne instytucje i nie
ingerowano w treść poszczególnych regulacji, z ich modyfikacją w okresie
przejściowym. Uzasadnia to wniosek, że reżim prawny doręczeń w sprawach
wszczętych przed dniem 3 maja 2012 r. wyznacza przepis art. 139 k.p.c.
w brzmieniu sprzed wejścia w życie nowelizacji.
Za odejściem od powyższego stanowiska nie przemawiają dostatecznie
wskazane przez Sąd Apelacyjny racje praktyczne. Ocena poprawności doręczenia
przesyłki w konkretnej sprawie, także z punktu widzenia stanu prawnego
obowiązującego w tym zakresie, spoczywa na sądzie prowadzącym postępowanie.
Weryfikacja działania operatora pocztowego obejmuje zarówno przypadki
doręczenia pisma osobiście adresatowi, doręczenia zastępczego, jak i doręczenia
przesyłki awizowanej. Stwierdzenie wydania korespondencji osobie nieuprawnionej
czy z naruszeniem trybu postępowania, każdorazowo przekreśla możliwość
powstania skutków procesowych właściwych doręczeniu. Gwarantowane w art. 45
ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej prawo strony do rzetelnego procesu nie
zostanie zatem naruszone w przypadku odebrania przez pełnomocnika pocztowego
pisma wysłanego w postępowaniu wszczętym przed dniem 3 maja 2012 r.,
skoro bieg terminu ustawowego lub sądowego wiązać można jedynie
z doręczeniem skutecznym w rozumieniu przepisów kodeksu postępowania
cywilnego.
8
Z przytoczonych względów należało przyjąć, że w razie skutecznego
udzielenia pełnomocnictwa pocztowego na podstawie przepisów obowiązujących
przed dniem 3 maja 2012 r., pełnomocnik ten może odebrać pismo sądowe
w postępowaniach wszczętych po dniu wejścia w życie art. 139 § 11
k.p.c.
Dlatego, na podstawie art. 390 k.p.c., Sąd Najwyższy podjął uchwałę jak
w sentencji.