Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 581/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 czerwca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Agnieszka Piotrowska (sprawozdawca)
SSN Maria Szulc
w sprawie z powództwa M. H.
przeciwko Powszechnemu Zakładowi Ubezpieczeń - Spółce Akcyjnej
o rentę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 4 czerwca 2014 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […] z dnia 7 maja 2013 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok w punkcie I (pierwszym) pkt 1
litera e w części obniżającej rentę do kwoty 1.355 (jeden tysiąc
trzysta pięćdziesiąt pięć) złotych miesięcznie za okres od dnia 1
stycznia 2010 r. do dnia 31 grudnia 2012 r. i odrzuca apelację
strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego w Ł. z dnia 15
października 2012 r. w części odnoszącej się do żądania
obniżenia zasądzonej renty za okres od 1 stycznia 2010 r. do dnia
31 grudnia 2012 r.;
2. oddala skargę kasacyjną w pozostałej części;
2
3. znosi wzajemnie koszty postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
3
Sąd Okręgowy w Ł. wyrokiem z dnia 15 października 2012 roku zasądził na
podstawie art. 444 § 2 k.c. od pozwanego Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń
S.A. w W. na rzecz powoda M. H. rentę na pokrycie zwiększonych potrzeb powoda
w związku z wypadkiem komunikacyjnym, jakiemu uległ on w dniu 17 czerwca 1988
roku w kwocie 2.624,20 zł za grudzień 2007 roku oraz w kwotach po 2.638,20 zł.
miesięcznie za okres od 1 stycznia 2008 roku do 31 marca 2008 roku, po 2.659,80
zł. miesięcznie za okres od 1 kwietnia 2008 roku do 31 grudnia 2008 roku, po 2.685
zł. miesięcznie za okres od 1 stycznia 2009 roku do 30 czerwca 2009 roku, po
2.925 zł. miesięcznie za okres od 1 lipca 2009 roku do 31 grudnia 2012 roku oraz
po 3.140 zł miesięcznie poczynając od dnia 1 stycznia 2013 roku na przyszłość.
Sąd pierwszej instancji zasądził powyższe raty rentowe z odsetkami ustawowymi,
umorzył postępowanie co do kwoty 8.614 zł., oddalił powództwo w pozostałej
części oraz orzekł o kosztach procesu.
Powyższe orzeczenie oparte zostało o ustalenia faktyczne, z których wynika,
że 19- letni w dacie zdarzenia M. H. uległ w dniu 17 czerwca 1988 roku wypadkowi
komunikacyjnemu spowodowanemu przez kierującego samochodem osobowym J.
M., za którego odpowiedzialność ponosi strona pozwana z tytułu umowy
ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego. W
wyniku wypadku powód doznał porażenia prawego splotu ramiennego,
zmiażdżenia prawego przedramienia i zmiażdżenia prawej ręki, stąd jest aktualnie
osobą jednoręczną z utrwaloną dysfunkcją prawej ręki. Sąd Okręgowy ustalił
szczegółowo przebieg leczenia oraz rehabilitacji powoda bezpośrednio po wypadku
oraz w latach następnych, a także aktualny stan zdrowia i zakres aktualnych
osobistych potrzeb powoda związanych z następstwami wypadku, stwierdzając, że
zwiększone potrzeby powoda wymagają wydatków w stałej kwocie 2.000 złotych
miesięcznie. Składają się na nią koszty zakupu leków, zabiegów rehabilitacyjnych i
sanatoryjnych, dojazdu na nie oraz koszty obsługi posiadłości powoda (domu
jednorodzinnego z rozległą działką) polegającej na konieczności odśnieżania,
koszenia trawników, sprzątania, bieżących napraw i konserwacji, których to prac
powód nie może samodzielnie wykonywać z uwagi na jednoręczność. Do tej stałej
kwoty 2.000 złotych Sąd pierwszej instancji doliczył koszty opieki nad powodem i
niezbędnej pomocy w czynnościach dnia codziennego wymagających sprawnych
4
obu rąk w wymiarze 4 godzin dziennie przy przyjęciu zmiennych stawek
wynagrodzenia opiekuna w poszczególnych okresach wskazanych w wyroku, co
dało łącznie renty wskazane w sentencji orzeczenia.
Na skutek apelacji pozwanego ubezpieczyciela Sąd Apelacyjny zmienił
zaskarżony wyrok w ten sposób, że zasądził od pozwanego na rzecz powoda
tytułem renty na zwiększone potrzeby: kwotę 1.211,60 złotych za grudzień
2007 roku, kwoty po 1.211,60 zł. miesięcznie za okres od 1 stycznia 2008 roku do
31 marca 2008 roku, po 1.224,40 złotych miesięcznie za okres od 1 kwietnia
2008 roku do 31 grudnia 2008 roku, po 1.350 złotych miesięcznie za okres od
1 stycznia 2009 roku do 30 czerwca 2009 roku, po 1.355 złotych miesięcznie za
okres od 1 lipca 2009 roku do 31 grudnia 2012 roku oraz po 1.570 złotych
miesięcznie, poczynając od dnia 1 stycznia 2013 roku na przyszłość, płatne z góry
do 10-go dnia każdego miesiąca z ustawowymi odsetkami w razie uchybienia
terminowi płatności którejkolwiek z rat, orzekł także o odsetkach ustawowych od
powyższych kwot, umorzył postępowanie co do 8.614 złotych, oddalił powództwo
w pozostałej części i orzekł o kosztach postepowania za obie instancje. Podzielając
zasadnicze ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy co do wypadku,
zakresu jego następstw, przebiegu leczenia i rehabilitacji oraz stanu utrwalonego
kalectwa powoda, Sąd drugiej instancji odmiennie ustalił zakres usprawiedliwionych
w świetle art. 444 § 2 k.c. potrzeb powoda zwiększonych wskutek wypadku
komunikacyjnego i ustalił, że niezbędna do ich pokrycia jest stała kwota 1.000 zł.
miesięcznie oraz dodatkowo zmienna, z uwagi na różne stawki wynagrodzenia
opiekuna w poszczególnych okresach, kwota stanowiąca koszty dwugodzinnej
opieki nad powodem dziennie. Z tych przyczyn Sąd Apelacyjny obniżył zasądzoną
przez Sąd pierwszej instancji rentę za poszczególne okresy wskazane w sentencji,
nie znajdując w szczególności podstaw do obarczenia strony pozwanej kosztami
utrzymania nieruchomości powoda w kwocie po 800 złotych miesięcznie,
wskazując, że granicę odpowiedzialności strony pozwanej za szkodę powstałą
wskutek wypadku komunikacyjnego wyznacza normalny związek przyczynowy
między tym wypadkiem a jego następstwami dotyczącymi stanu zdrowia powoda.
W skardze kasacyjnej powód zarzucił nieważność postępowania (art. 379
§ 3 k.p.c.) oraz naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 361
5
§ 1 w związku z art. 444 § 2 k.c. oraz art. 444 § 2 k.c. w związku z art. 322 k.p.c.
Wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu, przy uwzględnieniu kosztów postępowania
kasacyjnego, względnie o wydanie orzeczenia reformatoryjnego uwzględniającego
dochodzone roszczenie w całości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona w odniesieniu do rozstrzygnięcia Sądu
Apelacyjnego obniżającego przyznaną przez Sąd Okręgowy rentę za okres
od 1 stycznia 2010 roku do 31 grudnia 2012 roku z kwoty po 2.925 zł do kwoty
po 1.355 zł. W apelacji datowanej 4 grudnia 2012 roku wniesionej przez
stronę pozwaną w dniu 10 grudnia 2012 r. (data stempla pocztowego na kopercie k.
397 akt sprawy) strona pozwana zaskarżyła wyrok Sądu Okręgowego w punkcie
1 litera e jedynie w zakresie renty za okres od dnia 1.07.2009 r. do dnia
31.12.2009 r. ponad kwotę 1.355 złotych (k. 294 akt sprawy). We wniosku apelacji
strona pozwana wskazała, że wnosi o zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez
obniżenie renty jak w petitum apelacji i oddalenie powództwa w pozostałej części
(k. 295 akt). Powyższe oznacza, że wyrok Sądu Okręgowego z dnia
15 października 2012 roku uprawomocnił się w punkcie 1 litera e w części
zasądzającej na rzecz powoda rentę po 2.925 złotych za okres od dnia 1 stycznia
2010 roku do dnia 31.12.2012 roku, bo ta część wyroku Sądu pierwszej instancji
nie została objęta apelacją wniesioną w ustawowym terminie. Uzupełnienie apelacji
w piśmie procesowym strony pozwanej z dnia 13 grudnia 2012 roku (k. 308 akt),
nadanym na poczcie w dniu 13 grudnia 2012 roku (k. 309 akt) przez wskazanie, że
apelacja obejmuje także rentę zasądzoną za okres od dnia 1.01.2010 roku do dnia
31.12.2012 roku nie mogło odnieść skutku, albowiem w tej części apelacja została
złożona już po terminie, który upłynął w dniu 12 grudnia 2012 roku. W konsekwencji
apelacja powinna ulec w tej części odrzuceniu przez Sąd Apelacyjny na podstawie
art. 373 k.p.c. jako spóźniona. Tymczasem Sąd Apelacyjny uwzględnił ją, orzekając
reformatoryjnie także co do renty za okres od dnia 1.01.2010 r do dnia
31.12.2012 r., mimo że w tej części wyrok Sądu Okręgowego już się uprawomocnił.
Powyższe skutkowało uchyleniem wyroku Sądu Apelacyjnego w opisanej wyżej
6
części i odrzuceniem apelacji strony pozwanej w zakresie żądania obniżenia renty
za okres od dnia 1 stycznia 2010 roku do 31 grudnia 2012 roku.
W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej skarżący zarzucił naruszenie
prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 361 § 1 w związku z art. 444 § 2
k.c., kwestionując stanowisko Sądu Apelacyjnego, że powód nie wykazał istnienia
normalnego związku przyczynowego między skutkami wypadku komunikacyjnego
a wydatkami ponoszonymi przez powoda na utrzymanie należącej do niego
nieruchomości w zakresie prac związanych z odśnieżaniem, koszeniem trawników
i niezbędnymi naprawami i remontami, których powód nie może samodzielnie
wykonać z uwagi na będącą skutkiem wypadku niesprawność prawej ręki. Zarzut
ten nie zasługuje na uwzględnienie, albowiem wbrew argumentacji powoda
zawartej w uzasadnieniu skargi kasacyjnej Sąd Apelacyjny dokonał prawidłowej
wykładni wskazanych wyżej przepisów prawa materialnego oraz ich prawidłowej
subsumpcji.
Stosownie do treści art. 361 § 1 k.c. zobowiązany do odszkodowania ponosi
odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania,
z którego szkoda wynikła. Związek przyczynowy odgrywa na gruncie
odpowiedzialności deliktowej podwójną rolę stanowiąc przesłankę
odpowiedzialności odszkodowawczej oraz wyznaczając jej granice w tym sensie,
że zobowiązany ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa swego
postępowania lub normalne następstwa zdarzeń, z którymi ustawa łączy obowiązek
odszkodowawczy zobowiązanego. Wpływa więc w sposób pośredni na wielkość
należnego odszkodowania, bowiem dla rozmiaru tego odszkodowania podstawowe
znaczenie ma zakres doznanej szkody. Szkoda jest powstałą wbrew woli
poszkodowanego różnicą między jego obecnym stanem majątkowym, a stanem,
jaki zaistniałby, gdyby nie wystąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. Przewidziana
444 § 2 k.c. przepisem renta z tytułu zwiększonych potrzeb poszkodowanego jest
sposobem naprawienia wyrządzonej deliktem majątkowej szkody na osobie
przejawiającej się w konieczności pokrywania przez poszkodowanego takich
wydatków związanych z zaspokajaniem usprawiedliwionych osobistych życiowych
potrzeb (kosztów utrzymania), których niezbędność poniesienia powstała
w związku z następstwami wypadku i których poszkodowany nie musiałby ponosić
7
w sytuacji, gdyby do wypadku powodującego uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia
nie doszło. Niewątpliwie do wydatków tych należą koszty leczenia, rehabilitacji,
dojazdów do placówek leczniczych i rehabilitacyjnych, koszty pomocy
w czynnościach dnia codziennego, koszty opieki czy specjalnej diety, ponieważ
tego rodzaju wydatki są normalnym następstwem uszczerbku na zdrowiu
spowodowanego wypadkiem i nie powstałyby, gdyby wypadek nie zaistniał, one
więc decydują o zakresie szkody w majątku powoda, której pokryciu służy
wskazana renta. Podzielić należy więc ocenę Sądu Apelacyjnego, że w świetle art.
361 § 1 i art. 444 § 2 k.c. nie sposób zaliczyć do zwiększonych osobistych potrzeb
powoda, pozostających w normalnym związku przyczynowym z wypadkiem
komunikacyjnym i pokrywanych w formie renty, wydatków na utrzymanie jego
nieruchomości, ponieważ są to wydatki związane z posiadaniem przez powoda
majątku, nawet jeśli wynikają one z niemożności osobistego wykonywania przez
powoda prac porządkowych na nieruchomości. Tego rodzaju wydatki, będące
konsekwencją decyzji powoda o posiadaniu nieruchomości nie stanowią bowiem
elementu składowego majątkowej szkody na osobie, będącej normalnym, typowym
w zwykłym przebiegu zdarzeń, następstwem wypadku komunikacyjnego w postaci
zwiększonych osobistych potrzeb poszkodowanego.
W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej skarżący zarzucił ponadto
naruszenie prawa materialnego - art. 444 § 2 k.c. w związku z art. 322 k.p.c. przez
błędną wykładnię polegającą na dowolnym, w ocenie skarżącego, obniżeniu przez
Sąd drugiej instancji kosztów leczenia i rehabilitacji z 600 do 500 złotych
miesięcznie oraz obniżeniu kosztów dojazdu samochodem na te zabiegi. Zarzut ten
nie jest uzasadniony, albowiem Sąd dokonał prawidłowej wykładni i zastosowania
art. 444 § 2 k.c., zaliczając wydatki na zabiegi lecznicze i rehabilitacyjne oraz
dojazdy własnym samochodem powoda na te zabiegi do wydatków związanych ze
stanem zdrowia powoda będącym następstwem wypadku, a więc wchodzących
w skład renty z tytułu zwiększonych potrzeb powoda, a jedynie odmiennie niż Sąd
pierwszej instancji ustalił ich rozmiar. Rozmiar wydatków na zaspokajanie potrzeb
powoda należy do sfery faktów, a nie wykładni i stosowania prawa materialnego,
stąd powyższy zarzut stanowi w istocie niedopuszczalne w świetle art. 3983
§ 3
k.p.c. kwestionowanie przez skarżącego dokonanej przez Sąd drugiej instancji
8
oceny zgromadzonych w sprawie dowodów i poczynionych w sprawie ustaleń
faktycznych odnoszących się do wielkości wydatków powoda na koszty leczenia
i rehabilitacji.
W tym stanie rzeczy orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 39814
k.p.c.