Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 254/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 września 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dorota Rysińska (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Barbara Skoczkowska
SSN Roman Sądej
Protokolant Barbara Kobrzyńska
w sprawie orzeczenia odpowiedzialności podmiotu zbiorowego – E. sp. z o.o.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu, odbytym w trybie art. 535 § 5 k.p.k. ,
w dniu 4 września 2014 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego - na korzyść podmiotu
zbiorowego
od wyroku Sądu Rejonowego w W.
z dnia 6 maja 2009 r.
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Rejonowemu do ponownego rozpoznania.
UZASADNIENIE
2
Na wniosek Urzędu Skarbowego […] Sąd Rejonowy, wyrokiem z dnia 24
października 2007 r., wydanym w sprawie XII Ks …/07, udzielił E. J., pełniącemu
funkcję prezesa zarządu spółki z o.o. „E.”, zezwolenia na dobrowolne poddanie się
odpowiedzialności za popełnienie, w okresie od 20 lipca 2006 r. do 20 listopada
2006 r., przestępstwa skarbowego określonego w art. 77 § 2 k.k.s. i orzekł wobec
niego 40 stawek w kwocie po 10 zł z tytułu kary grzywny.
Po uprawomocnieniu się tego wyroku Prokurator Okręgowy w W., w trybie
art. 27 ust. 1 w zw. z art. 3 pkt. 1, art. 4, art. 5 i art. 16 pkt. 1 ustawy z dnia 28
października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny
zabronione pod groźbą kary (Dz. U. Nr 197, poz. 1661 ze zm.) wystąpił z
wnioskiem o pociągnięcie „E.” sp. z o.o. za czyn zabroniony stanowiący
przestępstwo skarbowe z art. 77 § 2 k.k.s., popełnione przez E. J. działającego w
imieniu tego podmiotu, stwierdzone prawomocnym (przytoczonym powyżej)
wyrokiem.
Po rozpoznaniu wniosku prokuratora Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 6 maja
2009 r., sygn. akt XII K …/07, na podstawie art. 7 ust. 1 wymienionej ustawy, orzekł
wobec wskazanego podmiotu zbiorowego karę pieniężną w wysokości 1.000 zł.
Wyrok ten uprawomocnił się bez jego zaskarżenia przez żadną ze stron.
Obecnie Prokurator Generalny zaskarżył tenże wyrok kasacją wniesioną na
korzyść podmiotu zbiorowego. Zarzucił w niej „rażące i mające istotny wpływ na
treść wyroku naruszenie przepisu prawa materialnego – art. 5 ustawy z dnia 28
października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny
zabronione pod groźbą kary, poprzez wyrażenie błędnego poglądu prawnego, że
przepis ten mógł być podstawą odpowiedzialności podmiotu zbiorowego „E.” sp. z
o.o. za czyn zabroniony pod groźbą kary, popełniony przez E. J., działającego w
imieniu i na rzecz Spółki jako prezes zarządu. Na tej podstawie Prokurator
Generalny wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
Rejonowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja jest zasadna w stopniu oczywistym, co pozwala na jej
uwzględnienie w trybie określonym przepisem art. 535 § 5 k.p.k.
3
Trafnie Prokurator Generalny – zarówno w treści sformułowanego zarzutu
kasacyjnego, jak i w jego uzasadnieniu – przywołuje przepis art. 5 ustawy z dnia 28
października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny
zabronione pod groźbą kary (Dz. U. Nr 197, poz. 1661 ze zm.), w brzmieniu
obowiązującym w czasie orzekania przez Sąd Rejonowy. Z brzmienia tego
unormowania wynikało bowiem, że podmiot zbiorowy podlegał odpowiedzialności,
jeżeli do popełnienia czynu zabronionego doszło w następstwie co najmniej braku
należytej staranności w wyborze osoby fizycznej, o której mowa w art. 3 pkt 2 lub 3,
lub co najmniej braku należytego nadzoru nad tą osobą – ze strony organu lub
przedstawiciela podmiotu zbiorowego. Oznaczało to więc, że zgodnie z treścią
wymienionych przepisów art. 3 pkt. 2 i 3 ustawy, ową „osobą fizyczną” była bądź
osoba dopuszczona do działania przez osobę działającą w imieniu lub w interesie
podmiotu zbiorowego w ramach uprawnienia lub obowiązku do jego
reprezentowania, podejmowania w jego imieniu decyzji lub wykonywania kontroli
wewnętrznej (pkt 2), bądź osoba działająca w imieniu lub w interesie podmiotu
zbiorowego, za zgodą lub wiedzą wskazanej tu osoby, działającej w imieniu lub
interesie podmiotu zbiorowego (pkt 3).
Przytaczane odesłanie było jasne i nie pozostawiało żadnej wątpliwości co
do tego, że nie stanowiło przesłanki nałożenia odpowiedzialności na podmiot
zbiorowy popełnienie czynu zabronionego przez inne osoby, w tym wymienione w
pkt. 1 art. 3 ustawy, a więc przez osoby działające w imieniu lub w interesie
podmiotu zbiorowego w ramach uprawnienia do jego reprezentowania,
podejmowania w jego imieniu decyzji lub wykonywania kontroli wewnętrznej.
Oczywiste jest również, że do kręgu tychże osób – w wypadku takiego podmiotu
zbiorowego, jakim jest występująca w niniejszej sprawie spółka z ograniczoną
odpowiedzialnością – należy m.in. prezes zarządu spółki. Taką zaś właśnie funkcję
w strukturze „E.” sp. z o.o. pełnił E. J., w związku z którego czynem orzeczono o
odpowiedzialności tej spółki.
Wypada zaznaczyć, że przytaczane przepisy przybrały opisywany kształt w
wyniku orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 listopada 2004 r., K 18/03
(OTK – A 2004 nr 10, poz. 103) i znowelizowania, z dniem 5 października 2005 r.
(Dz. U. Nr 180, poz. 1492), art. 5 omawianej ustawy. Wówczas to właśnie doszło do
4
wyeliminowania przesłanki odpowiedzialności podmiotu zbiorowego, która
przewidywała zawinienie w organizacji działalności tego podmiotu, odnoszone m.in.
do czynów osób wymienionych w art. 3 pkt 1 ustawy, a przesłanki te ograniczono
do winy w wyborze opisanej wcześniej osoby fizycznej lub braku nad nią nadzoru
ze strony organu lub przedstawiciela podmiotu zbiorowego. Wprawdzie w świetle
art. 3 ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy –
Kodeks postępowania karnego oraz ustawy o odpowiedzialności podmiotów
zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (Dz. U. Nr 191, poz. 1135),
omawiany przepis art. 5 ustawy uzyskał brzmienie, w myśl którego podmiot
zbiorowy podlega odpowiedzialności także wówczas, gdy do popełnienia czynu
zabronionego doszło w następstwie organizacji działalności tego podmiotu, która
nie zapewniała uniknięcia popełnienia czynu zabronionego m.in. przez osobę, o
której mowa w art. 3 pkt 1 – podczas gdy mogło je zapewnić zachowanie należytej
staranności, wymaganej w danych okolicznościach, przez organ lub przedstawiciela
podmiotu zbiorowego – niemniej regulacja ta obowiązuje dopiero od dnia 14
listopada 2011 r. Z powyższego wynika zatem bezspornie, że ani w dacie
popełnienia w interesie podmiotu zbiorowego czynu przypisanego E. J., ani też w
dacie orzekania o odpowiedzialności tegoż podmiotu zbiorowego za wymieniony
czyn, nie było żadnych podstaw prawnych do wydania tego orzeczenia. Jak
wyczerpująco wskazywano w licznych już orzeczeniach Sądu Najwyższego (także
przytaczanych w kasacji) obowiązująca do dnia 13 listopada 2011 r. konstrukcja
ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod
groźbą kary nie dawała podstaw do orzeczenia odpowiedzialności podmiotu
zbiorowego za czyn zabroniony popełniony przez członków organu zarządzającego
tego podmiotu.
W powyższej sytuacji pozostawało tylko stwierdzić, że zaskarżony kasacją
wyrok, jako naruszający wymienione w niej przepisy prawa w sposób rażący i
mający wpływ na jego treść, podlega uchyleniu. Z braku zaś możliwości wydania
przez Sąd Najwyższy orzeczenia reformatoryjnego innego niż wymienione w art.
537§ 2 k.p.k. (w tym oddalającego wniosek), sprawę przekazano do ponownego
rozpoznania Sądowi Rejonowemu.
5