Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt SNO 37/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 października 2014 r.
Sąd Najwyższy - Sąd Dyscyplinarny w składzie:
SSN Józef Szewczyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Kazimierz Klugiewicz
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
Protokolant Katarzyna Wojnicka
przy udziale Zastępcy Rzecznika Dyscyplinarnego Sądu Apelacyjnego w […],
po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 10 października 2014 r.,
sprawy R. K.
sędziego Sądu Okręgowego w […]
w związku z odwołaniem Zastępcy Rzecznika Dyscyplinarnego
od wyroku Sądu Apelacyjnego - Sądu Dyscyplinarnego w […]
z dnia 13 marca 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu - Sądowi Dyscyplinarnemu w […] do ponownego
rozpoznania.
UZASADNIENIE
Wyrokiem Sądu Apelacyjnego – Sądu Dyscyplinarnego z dnia 13 marca
2014 r., sędzia Sądu Okręgowego R. K. została uniewinniona od popełnienia
zarzucanych jej przewinień dyscyplinarnych z art. 107 § 1 ustawy z dnia 27 lipca
2
2001 roku – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.;
dalej u.s.p.) polegających na tym, że:
- w okresie od 26 października 2010 r. do 17 października 2011 r., orzekając
w Wydziale Karnym Sądu Okręgowego w […] dopuściła się, w sprawie o sygn. akt
[…], oczywistej i rażącej obrazy przepisów prawa procesowego to jest art. 424 § 1 i
2 k.p.k. oraz art. 374 § 1 k.p.k. w ten sposób, iż:
a. w dniach 26 października 2010 r., 27 października 2010 r., 13 grudnia
2010 r., 22 grudnia 2010 r. i 27 stycznia 2011 r. rozpoznawała wyżej wymienioną
sprawę na rozprawie głównej podczas usprawiedliwionej nieobecności
oskarżonego M. W., którego obecność była obowiązkowa, co stanowiło
bezwzględną przyczynę odwoławczą określoną w art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k.,,
b. sporządziła uzasadnienie w powyższej sprawie w sposób rażąco
naruszający wymogi określone w art. 424 § 1 i 2 k.p.k., w szczególności nie czyniąc
konkretnych ustaleń faktycznych w sprawie, nie wskazując dowodów stanowiących
podstawę rozstrzygnięcia, nie wyjaśniając, dlaczego innych dowodów nie uznano,
nie dokonując w zasadzie oceny dowodów, nie wyjaśniając podstawy prawnej
wyroku oraz nie przytaczając okoliczności, które sąd miał na względzie przy
wymiarze kar poszczególnym oskarżonym, co uniemożliwiło kontrolę instancyjną
zaskarżonego wyroku oraz, w konsekwencji, spowodowało jego uchylenie i
przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania;
- w okresie od 26 sierpnia 2011 r. do 17 stycznia 2012 r., orzekając w
Wydziale Karnym Sądu Okręgowego, dopuściła się, w sprawie noszącej sygnaturę
akt […], oczywistej i rażącej obrazy przepisów prawa procesowego to jest art. 424 §
1 i 2 k.p.k. w ten sposób, że sporządziła uzasadnienie wyroku w powyższej sprawie
w sposób rażąco naruszający wymogi określone w tym przepisie, w szczególności
nie wskazując faktów uznanych za udowodnione, nie przeprowadzając rozważań
dotyczących oceny dowodów zebranych w sprawie, nie wyjaśniając podstawy
prawnej wyroku oraz nie przytaczając okoliczności, które zaważyły na wysokości
kar wymierzonych oskarżonym, co odebrało stronom procesowym możliwość
merytorycznego odniesienia się do wyroku w postępowaniu odwoławczym oraz
uniemożliwiło kontrolę instancyjną tegoż wyroku i w konsekwencji, spowodowało
3
jego uchylenie w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Okręgowemu.
Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny w […] w zakresie pierwszego zarzutu
ustalił, że obwiniona R. K. w okresie od października 2010 r. do lipca 2011 r. była
przewodniczącą składu orzekającego w sprawie […], w której w stan oskarżenia
postawiono dwanaście osób, w tym M. W., który odpowiadał z wolnej stopy. Nie
stawił się on na rozprawę w dniu 27 stycznia 2011 r., a wezwanie było dwukrotnie
awizowane. Oskarżony nie usprawiedliwił swej nieobecności na tej rozprawie, ani
nie informował, że jest pozbawiony wolności. Na rozprawach w dniach 26 i 27
października 2010 r., 13 i 22 grudnia 2010 r. Sąd Okręgowy przesłuchał łącznie 14
świadków pod nieobecność M. W., natomiast na rozprawie w dniu 27 stycznia 2011
r. Sąd prowadził postępowanie dowodowe niedotyczące czynów zarzuconych
wymienionemu. M. W. został doprowadzony dopiero na kolejną rozprawę w dniu 2
marca 2011 r. Oświadczył wówczas, iż nie wnosi o powtórzenie czynności
dowodowych przeprowadzonych pod jego nieobecność. Sprawa zakończyła się
wydaniem w dniu 12 lipca 2012 r. wyroku skazującego wobec M. W., który został
zaskarżony przez jego obrońcę. Po rozpoznaniu środka odwoławczego Sąd
Apelacyjny wyrokiem z 12 kwietnia 2012 r., uchylił wyrok Sądu Okręgowego i
sprawę, w tym także w stosunku do wymienionego oskarżonego, przekazał do
ponownego rozpoznania w postępowaniu pierwszoinstancyjnym. W uzasadnieniu
Sąd Apelacyjny stwierdził, iż wyrok w stosunku do M. W. został wydany z
poważnym naruszeniem prawa w postaci bezwzględnej przesłanki odwoławczej z
art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k. Zakwestionował również prawidłowość pisemnych
motywów wyroku sądu I instancji, stwierdzając obrazę art. 424 i 457 k.p.k.
uniemożliwiającą kontrolę instancyjną rozumowania sądu meriti.
Odnośnie drugiego zarzutu postawionego obwinionej Sąd Apelacyjny - Sąd
Dyscyplinarny w […] ustalił, że przewodniczyła ona składowi orzekającemu w
sprawie Sądu Okręgowego o sygn. akt […] (w której oskarżonym był między innymi
A. G.) zakończonej wyrokiem z dnia 26 sierpnia 2011 r. Po rozpoznaniu środków
odwoławczych wniesionych przez obrońców Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 25
maja 2012 r., uchylił wyrok Sądu Okręgowego w zaskarżonej części i sprawę w tym
zakresie przekazał do ponownego rozpoznania w postępowaniu
4
pierwszoinstancyjnym. U podstaw tego rozstrzygnięcia legło stwierdzenie, że
uzasadnienie orzeczenia sądu meriti w sposób rażący narusza treść art. 424 k.p.k.,
co uniemożliwiło kontrolę instancyjną wyroku.
Powyższych, niekwestionowanych ustaleń faktycznych Sąd Dyscyplinarny
dokonał na podstawowe akt spraw sądowych.
Obwiniona R. K. przyznała się do popełnienia zarzuconych jej przewinień
dyscyplinarnych. W ocenie obwinionej zaistnienie bezwzględnej przyczyny
odwoławczej w sprawie […] wynikło z błędnej interpretacji przepisu art. 374 k.p.k.
R. K. zgodziła się w całości z uwagami Sądu Apelacyjnego dotyczącymi obu
sporządzonych przez nią uzasadnień, a także wniosła o wymierzenie jej kary
dyscyplinarnej.
Oceniając ustalony stan faktyczny z punktu widzenia przesłanek
odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów, Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny
przypomniał, że analizy wymaga, czy istotnie popełnione przez obwinioną
uchybienia są tej wagi, iż można je uznać za przewinienia dyscyplinarne w
rozumieniu art. 107 § 1 u.s.p. Następnie podniósł, że Zastępca Rzecznika
Dyscyplinarnego zarzucił obwinionej de facto nie dwa, lecz trzy przewinienia
służbowe. Jedynym elementem spajającym zachowania opisane w pierwszym
zarzucie było tylko to, że doszło do nich w jednej i tej samej sprawie. Inna była
jednak istota przedsiębranych przez sędziego działań, inny też czas ich zaistnienia.
Odnosząc się do pierwszego z zarzutów Sąd Apelacyjny – Sąd
Dyscyplinarny stwierdził, że Sąd Okręgowy mógł prowadzić rozprawy pod
nieobecność M. W. z mocy art. 376 § 2 k.p.k. Oskarżony złożył już bowiem
wyjaśnienia, o terminie dwóch pierwszych rozpraw był zawiadomiony osobiście, a
zawiadomienie o terminach kolejnych, w których nie uczestniczył, doręczono mu w
trybie art. 132 § 2 k.p.k. i art. 133 § 1 i 2 k.p.k. Sąd Okręgowy nie miał wiedzy o tym,
że wymieniony został pozbawiony wolności. Nie był zatem świadomy, iż zachodzą
okoliczności uniemożliwiające temu oskarżonemu udział w rozprawie. Dlatego też,
zdaniem Sądu Dyscyplinarnego, trudno pod adresem obwinionej formułować zarzut
bezpodstawnego kontynuowania postępowania dowodowego. Uchybienie Sądu
polegało wyłącznie na odstąpieniu od powtórzenia w obecności oskarżonego tych
czynności dowodowych, których dokonano, gdy nie uczestniczył on w rozprawie.
5
Samo rozpoznanie sprawy pod jego nieobecność, do chwili ujawnienia przyczyny
tej nieobecności, uchybienia nie stanowiło. W konsekwencji Sąd Dyscyplinarny
uniewinnił obwinioną od zarzutu obrazy art. 374 § 1 k.p.k. Oczywista i rażąca
obraza prawa procesowego dotyczyła zaniechania powtórzenia przez Sąd
czynności dowodowych, lecz tego obwinionej nie zarzucono.
Odnosząc się do obrazy art. 424 § 1 i 2 k.p.k. w sprawach […], Sąd
Dyscyplinarny odwołując się do orzecznictwa Sądu Najwyższego – Sądu
Dyscyplinarnego wskazał na wstępie, że obraza przez sędziego prawa może być
uznana za przewinienie dyscyplinarne w rozumieniu art. 107 § 1 u.s.p. tylko wtedy,
gdy będzie zarazem oczywista i rażąca. Za oczywistą obrazę prawa uznaje się błąd
łatwy do stwierdzenia, popełniony w toku postępowania sądowego w odniesieniu do
określonego przepisu, mimo iż znaczenie tego uregulowania nie powinno nasuwać
wątpliwości nawet u osoby o przeciętnych kwalifikacjach prawniczych, zaś jego
zastosowanie nie wymaga głębszej analizy. O rażącej obrazie prawa decydują
natomiast, oceniane na tle konkretnych okoliczności, negatywne skutki, godzące w
interesy uczestników postępowania lub innych podmiotów albo wymiaru
sprawiedliwości. W przypadku przepisów art. 424 § 1 i 2 k.p.k. ich obraza podlega
stopniowaniu. Jest rzeczą oczywistą, że w wypadku spraw skomplikowanych,
uzasadnienie wyroku będzie musiało być wyjątkowo szczegółowe, zaś w przypadku
sprawy prostej, będzie ono mogło być mniej wnikliwe. Zawsze decydować będzie o
tym indywidualny charakter sprawy. W konsekwencji Sąd Apelacyjny – Sąd
Dyscyplinarny stanął na stanowisku, że obraza art. 424 § 1 lub § 2 k.p.k. jedynie
wyjątkowo będzie miała cechę „oczywistości”. Zaistnieje ona tylko wówczas, gdy od
razu, bez wchodzenia w realia danej sprawy, widoczne będzie, iż uzasadnienie
wyroku jest niewystarczające dla odtworzenia rozumowania sądu. Będzie to
dotyczyło zatem tych uzasadnień, które w ogóle pozbawione zostały niektórych
elementów, o jakich mowa w art. 424 § 1 i 2 k.p.k., z wyjątkiem kwestii wyjaśnienia
podstawy prawnej rozstrzygnięcia.
Biorąc powyższe rozważania pod uwagę Sąd Apelacyjny – Sąd
Dyscyplinarny uznał, że obraza art. 424 § 1 i 2 k.p.k. zaistniała przy sporządzaniu
pisemnych uzasadnień wyroków w sprawach Sądu Okręgowego o sygn. akt […] nie
była oczywista w rozumieniu art. 107 § 1 u.s.p. W ocenie Sądu Dyscyplinarnego
6
orzeczenia te spełniały bowiem elementarne wymogi określone w art. 424 § 1 i 2
k.p.k., z wyjątkiem braku wyjaśnienia podstawy prawnej. Równocześnie Sąd
Dyscyplinarny zgodził się z Sądem Apelacyjnym, iż uzasadnienia te były zbyt
ogólnikowe i lakoniczne.
Od wskazanego na początku wyroku odwołanie złożył Zastępca Rzecznika
Dyscyplinarnego w Sądzie Apelacyjnym.
Zaskarżył wyrok w całości na niekorzyść obwinionej i na podstawie art. 438
pkt 1 k.p.k. w zw. z art. 128 u.s.p. zarzucił wyrokowi obrazę przepisu prawa
materialnego, a mianowicie art. 107 § 1 u.s.p. polegającą na wadliwym i
pozbawionym podstaw uznaniu, że zachowaniu obwinionej, w zakresie dotyczącym
sporządzenia uzasadnienia wyroków w sprawach o sygn. […] Sądu Okręgowego z
naruszeniem wymogów określonych w art. 424 § 1 i 2 k.p.k. nie można przypisać
cechy oczywistej obrazy przepisów prawa, co skutkowało uniewinnieniem
obwinionej, mimo że zarzucane jej czyny wypełniały w tej części znamiona
przewinienia służbowego.
W oparciu o tak sformułowany zarzut autor odwołania wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu – Sądowi Dyscyplinarnemu.
Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny zważył, co następuje.
Odwołanie Zastępcy Rzecznika Dyscyplinarnego zasługuje na uwzględnienie.
Dla porządku należy zauważyć, że chociaż odwołujący się zadeklarował, iż
zaskarżył wyrok w całości, to jednak w rzeczywistości kwestionuje zapadłe
rozstrzygnięcie tylko w części. Zarówno zarzut jak i uzasadnienie odwołania
wskazują bowiem, że podważa on jedynie uniewinnienie od popełnienia przewinień
dyscyplinarnych w postaci oczywistej i rażącej obrazy art. 424 § 1 i 2 k.p.k. W
konsekwencji wyrok Sądu Dyscyplinarnego I instancji w zakresie uniewinnienia
obwinionej od zarzutu oczywistej i rażącej obrazy przepisu art. 374 § 1 k.p.k. jest
prawomocny.
Argumentacja Sądu Apelacyjnego – Sądu Dyscyplinarnego w zakresie
naruszenia przez obwinioną przepisu art. 424 § 1 i 2 k.p.k. w sprawach o sygn. […]
Sądu Okręgowego jest chybiona. Trafnie zauważa skarżący, iż stanowisko to jest
wewnętrznie sprzeczne. Sąd Dyscyplinarny nie kwestionuje faktu obrazy art. 424 §
7
1 i 2 k.p.k. przy sporządzaniu uzasadnień w obu wymienionych sprawach.
Jednakże pomija wypracowaną w judykaturze definicję „oczywistości” obrazy
przepisu prawa w rozumieniu art. 107 § 1 u.s.p., nie dostrzegając przy tym, że
samo rozumienie znaczenia przepisu art. 424 § 1 i 2 k.p.k., na gruncie
analizowanych spraw nie nasuwa wątpliwości interpretacyjnych, stąd
przestrzeganie tego przepisu przy sporządzaniu motywów wyroków nie wymagało
głębszej wiedzy prawnej.
Każde uzasadnienie sporządzone w sprawie karnej musi spełniać wszystkie
ustawowe wymagania określone w art. 424 § 1 i 2 k.p.k. w sposób adekwatny do
stopnia skomplikowania sprawy. Równocześnie zawarte w uzasadnieniu wywody
powinny być czytelne i logiczne, a zatem pozwalać prześledzić tok rozumowania
Sądu od początku – czynienia ustaleń faktycznych i ich podstaw, aż do samego
końca – podstaw i przesłanek wymierzenia konkretnej kary. Uzasadnienie ma
bowiem stanowić dokument o charakterze sprawozdawczym, powinno więc
polegać na przedstawieniu w sposób uporządkowany, co Sąd uznał za
udowodnione (podstawa faktyczna), jak ocenił poszczególne dowody i dlaczego
oparł się na jednych, odrzucając inne. Ten proces logicznego rozumowania sądu
dotyczący ustaleń faktycznych, oceny dowodów oraz podstawy prawnej podlega
ocenie instancyjnej.
Jak już wspomniano uzasadnienia sporządzone przez obwinioną w obu
objętych zarzutami dość trudnych sprawach nie spełniają powyższych wymogów.
Powielenie części opisu czynów w ślad za treścią zarzutów aktów oskarżenia nie
może zostać uznane za podstawę faktyczną rozstrzygnięcia, czyli wskazanie „jakie
fakty sąd uznał za udowodnione lub nieudowodnione” w rozumieniu art. 424 § 1 pkt
1 k.p.k. Również ogólnikowa ocena zeznań, bliżej nieokreślonego zbioru świadków,
sprowadzająca się do stwierdzenia, iż na uwagę zasługują zeznania składane po
raz pierwszy, a także brak wyjaśnienia podstawy prawnej wyroków, wbrew
stanowisku Sądu Dyscyplinarnego, wskazują na oczywistą obrazę art. 424 § 1 i 2
k.p.k. w rozumieniu art. 107 § 1 u.s.p.
Jaskrawe uchybienia, do jakich doszło przy sporządzaniu pisemnych
motywów rozstrzygnięć w sprawach o sygn. […] Sądu Okręgowego, są błędami
widocznymi i łatwymi do stwierdzenia nawet dla osoby o przeciętnej wiedzy
8
prawniczej. Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny, chociaż dokonał prawidłowej
wykładni pojęcia przewinienia dyscyplinarnego z art. 107 § 1 u.s.p., to jednak
błędnie odniósł te uwagi do realiów sprawy. Analiza treści uzasadnień
sporządzonych przez obwinioną w wyżej wymienionych sprawach wprost prowadzi
do wniosku, że zostały one sporządzone z oczywistą obrazą art. 424 § 1 i 2 k.p.k.
Znamienne jest, iż faktu tego nie kwestionuje także obwiniona.
Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że uzasadniony jest
sformułowany w odwołaniu zarzut naruszenia art. 107 § 1 u.s.p, którego
uwzględnienie skutkowało uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Dyscyplinarnemu I instancji.
W toku ponownego rozpoznania sprawy Sąd Apelacyjny – Sąd
Dyscyplinarny dokona ponownej oceny naruszenia przez obwinioną przepisu art.
424 § 1 i § 2 k.p.k. przy sporządzaniu uzasadnień w sprawach Sądu Okręgowego w
[…] o sygn. akt […] w kontekście przewinienia dyscyplinarnego z art. 107 § 1 u.s.p.,
biorąc pod uwagę zapatrywania prawne i wskazania Sądu odwoławczego.
Podsumowując, Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny orzekł jak w sentencji.