Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 90/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 listopada 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
SSA Barbara Trębska
w sprawie z powództwa Miasta Ł.
przeciwko "E." i Wspólnicy Spółce jawnej w J.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 6 listopada 2014 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 26 września 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok oraz wyrok Sądu Okręgowego
z dnia 29 stycznia 2013r. w części uwzględniającej powództwo i
orzekającej o kosztach i oddala powództwo; obciąża stronę
powodową kosztami procesu za wszystkie instancje których
szczegółowe wyliczenie pozostawia referendarzowi sądowemu.
UZASADNIENIE
2
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 29 stycznia 2013 roku w sprawie
z powództwa Miasta Ł. - Urzędu Miasta przeciwko „E.” o zapłatę zasądził
od pozwanej na rzecz powoda 168.006,20 złotych z ustawowymi odsetkami
od dnia 1 kwietnia 2011 roku do dnia zapłaty, oddalił powództwo w pozostałej
części oraz orzekł o kosztach procesu.
Sąd poczynił następujące ustalenia:
Pozwana „E.” jest użytkownikiem wieczystym nieruchomości gruntowej
położonej w Ł. przy ul. P. […], zabudowanej budynkiem stanowiącym odrębną
nieruchomość, składającej się z działek gruntu oznaczonych numerami 11 HO,
77/11, 77/12, 77/13, 77/15, 77/25, 77/4, 77/5, 77/6, 77/9, w obrębie S - 9, o łącznej
powierzchni 19.568 m2, oraz działki gruntu numer 77/24, o powierzchni 3.851 m2
,
dla której w Sądzie Rejonowym prowadzona jest księga wieczysta nr […].
Właścicielem przedmiotowej nieruchomości jest Gmina Ł.
Użytkownikami wieczystymi tych gruntów od 1999 r. byli E. Ł., M. Ł., M. Ł. i
K. Ł. we wspólności łącznej, jako wspólnicy spółki cywilnej, działającej pod firmą
Zakłady Przetwórstwa Rolno - Spożywczego „E.” s.c. Ł. E., Ł. M., Ł. Ma., Ł. K., z
siedzibą w J.
Postanowieniem Sądu Rejonowego z dnia 29 marca 2002 r. dokonano
wpisu do KRS - Rejestru Przedsiębiorców, za numerem […], spółki jawnej „E.” […],
powstałej w wyniku przekształcenia w trybie 26 § 4 k.s.h. ze spółki cywilnej pod
firmą Zakład Przetwórstwa Rolno - Spożywczego „E.” […], na podstawie umowy
spółki jawnej zawartej w dniu 21 grudnia 200l r. W dniu 19 kwietnia 2002 r.
wpisano do KRS zmianę nazwy spółki jawnej na „E.” […] Spółka Jawna.
Pismami z dnia 20 grudnia 2004 r. Prezydent Miasta Ł., wypowiedział
użytkownikowi wieczystemu S.C. „E.” dotychczasową wysokość opłaty rocznej z
tytułu użytkowania wieczystego przedmiotowych nieruchomości i, zgodnie z
wyceną gruntów rzeczoznawcy majątkowego, zaproponował ustalenie nowej
opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego przedmiotowego gruntu,
obowiązującej od dnia 1 stycznia 2005 r., płatnej do 31 marca każdego roku, na
kwotę łączną 168.006,20 zł. netto. W uzasadnieniu wypowiedzenia stwierdzono, że
dotychczas obowiązująca wartość gruntu będącego w użytkowaniu wieczystym
uległa zmianie i, zgodnie z wyceną rzeczoznawcy majątkowego, aktualna wartość
3
nieruchomości, w odniesieniu do działek numer :77/10, 77/11, 77/12, 77/13, 77/15,
77/25, 77/4, 77/5, 77/6, 77/9 wynosi 4.454.200 zł., stąd, stanowiąca 3% ceny
nieruchomości, nowa opłata roczna, jest równa kwocie 133.626,00 zł., zaś w
odniesieniu do działki numer 77/24, wycena nieruchomości wynosi 1.420.200 zł., a
nowa opłata roczna odpowiednio 26.154,40 zł. + 8.225,80 zł. (po bonifikacie).
Wypowiedzenie zostało doręczone w dniu 28 grudnia 2004 r.
W dniu 3 lutego 2005 r. pozwana E. złożyła do Samorządowego Kolegium
Odwoławczego w Ł. pismo, w którym zakwestionowała wysokość nowej opłaty z
tytułu użytkowania wieczystego gruntu i wniosła o stwierdzenie, że aktualizacja
opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości położonej w Ł. przy
ul. P. składającej się z działek gruntu numer: 77/24, 77/10-77/1, 77/15, 77/4-77/6,
77/9, dokonana przez Prezydenta Miasta Ł., jest uzasadniona w innej wysokości.
Samorządowe Kolegium Odwoławcze orzeczeniem z dnia 9 maja 2005 r.
zwróciło wniosek pozwanej Spółki dotyczący ustalenia, że podwyższenie opłaty z
tytułu użytkowania wieczystego jest nieuzasadnione lub uzasadnione w mniejszej
wysokości. W uzasadnieniu orzeczenia wskazano, iż wniosek o ustalenie, że
aktualizacja jest nieuzasadniona albo uzasadniona w innej wysokości może złożyć
tylko użytkownik wieczysty. Z wypowiedzenia dotychczasowej opłaty rocznej za
grunt oddany w użytkowanie wieczyste wynika, że użytkownikiem wieczystym jest
S.C. „E.” a nie „E.” Spółka Jawna, która złożyła wniosek.
Od orzeczenia SKO pozwana Spółka wniosła do Sądu Okręgowego
sprzeciw, zastępujący pozew. Zarządzeniem z dnia 17 listopada 2005 r. nastąpił
zwrot pozwu, z uwagi na nieuzupełnienie braku fiskalnego przez „E." Spółka
Jawna.
W dniu 3 marca 2005 r. do Sądu Rejonowego wpłynął wniosek pozwanej
Spółki o dokonanie, w dziale II Księgi Wieczystej nr […] wpisu, jako użytkownika
wieczystego działek gruntu objętych księgą wieczystą i właściciela posadowionych
na nim budynków, „E." Spółki Jawnej, w miejsce dotychczasowego wpisu.
Do wniosku został załączony odpis pełny z Rejestru Przedsiębiorców KRS numer
[…] z dnia 5 sierpnia 2005 r.
4
W dniu 20 października 2005 r., Sąd Rejonowy Wydział Ksiąg Wieczystych
dokonał wpisu (sprostowanego z urzędu postanowieniem z dnia 28 października
2005r.) w dziale II KW nr […], jako użytkownika wieczystego „E.” Spółka Jawna.
W tym stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji uznał, że strona
powodowa, kierując w dniu 20 grudnia 2004 r. pismo adresowane do wspólników
spółki cywilnej działającej pod firmą „E.”, jako użytkowników wieczystych do
wspólności łącznej nieruchomości położonej w Ł. przy ul. P., dokonała skutecznego
wypowiedzenia dotychczasowych opłat rocznych z tytułu użytkowania wieczystego
przedmiotowej nieruchomości, przesyłając jednocześnie ofertę nowych stawek,
obowiązujących od 1 stycznia roku następnego. Sąd Okręgowy zauważył przy tym,
że pozwana nie wytoczyła skutecznie powództwa o ustalenie w trybie art. 189
k.p.c. wysokości nowej opłaty rocznej za wieczyste użytkowanie przedmiotowej
nieruchomości, gdyż jej wniosek, zastępujący pozew, przekazany do Sądu
Okręgowego na skutek sprzeciwu od orzeczenia SKO w Ł., został prawomocnie
zwrócony, wobec nieuzupełnienia braków fiskalnych.
W ocenie Sądu Okręgowego, w niniejszej sprawie nie ma konieczności
dokonywania przez powstałą na skutek przekształcenia w trybie art. 26 ust. 4 k.s.h.
spółkę jawną jakichkolwiek dodatkowych czynności cywilnoprawnych, między
spółką przekształconą a spółką cywilną, jednak dla nabycia prawa użytkowania
wieczystego, przekształcona spółka nie może zaniechać dokonywania
stosowanego wpisu w księdze wieczystej. Wpis do księgi ma znaczenie
konstytutywne. Zatem prawo użytkowania wieczystego nie powstaje bez wpisu do
księgi wieczystej. Dotyczy to także odpowiednio przeniesienia tego prawa. Przed
dokonaniem wpisu osobie, na której rzecz wpis ma nastąpić, przysługują wszystkie
uprawnienia wynikające z umowy o ustanowieniu prawa, z wyjątkiem samego
prawa. Charakter konstytutywny orzeczenia o wpisie ma znaczenie doniosłe, gdyż
potwierdza zarówno fakt dokonania czynności prawnej, jak i prawno - rzeczowych
skutków tej czynności. Nabywca użytkowania wieczystego nie nabędzie statusu
użytkownika wieczystego w okresie pomiędzy zawarciem umowy a złożeniem
wniosku o wpis w księdze wieczystej. W tym okresie nabywcę i zbywcę prawa
użytkowania będzie wiązał jedynie węzeł obligacyjny, jako że skutek
rozporządzający takowej umowy jeszcze nie nastąpił.
5
Sąd pierwszej instancji wskazał, że wobec powyższego przed złożeniem
wniosku o wpis prawa użytkowania wieczystego spornej nieruchomości na rzecz
pozwanej Spółki Jawnej, co nastąpiło dopiero w dniu 10 marca 2005 r., prawo
użytkowania przekształconej Spółce nie przysługiwało, toteż wypowiedzenie
dotychczasowej wysokości opłaty rocznej, dokonane wobec wspólników spółki
cywilnej „E.” […], w grudniu 2004r., należało uznać za prawnie skuteczne.
W świetle powyższych rozważań Sąd Okręgowy stwierdził, że w związku
z dokonanymi wypowiedzeniami, poczynając od stycznia 2005 r. opłata roczna
z tytułu użytkowania wieczystego gruntu nieruchomości położonej przy ul. P.
wynosi łącznie kwotę 168.006,20 zł. netto. Strona powodowa domaga się
zasądzenia należnej opłaty za rok 2011, która w żadnej części nie została przez
pozwaną Spółkę uiszczona, wobec czego roszczenie powódki w tym zakresie
uznał za zasadne.
Apelację od powyższego wyroku Sądu Okręgowego wniosła strona
pozwana, którą, Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 26 września 2013 r. oddalił i
orzekł o kosztach procesu.
Zaakceptował dokonane przez Sąd Okręgowy ustalenia i przyjął je za
własne i podzielił argumentację prawną.
Podkreślił, że w postępowaniu przed samorządowym kolegium
odwoławczym, wywołanym wnioskiem użytkownika wieczystego o zbadanie
zasadności aktualizacji opłaty rocznej, kolegium bada nie tylko zasadność
aktualizacji, lecz także to czy wypowiedzenie opłaty rocznej zostało dokonane
prawidłowo, a przede wszystkim, czy zostało doręczone użytkownikowi
wieczystemu zgodnie z przepisami k.p.a. Jeżeli w wyniku sprzeciwu sprawa
zostaje przekazana sądowi powszechnemu, kwestia ta podlega również badaniu
sądu w postępowaniu przewidzianym w art. 80 u.g.n. W związku z tym, że w art.
78-80 u.g.n. szczegółowo uregulowano tryb, w jakim można kwestionować
aktualizację opłaty rocznej i badać przesłanki jej skuteczności, uznał, że badanie
wszystkich tych przesłanek może odbywać się tylko w tym postępowaniu.
Prawomocne orzeczenie kolegium albo prawomocny wyrok sądu wydany w trybie
art. 78-80 u.g.n. są wiążące co do wysokości obowiązującej strony opłaty rocznej,
a zatem są wiążące także co do skuteczności wypowiedzenia zmieniającego,
6
w tym skuteczności jego doręczenia, bowiem jest to jedna z ustawowych
przesłanek wypowiedzenia zmieniającego i ustalenia nowej opłaty rocznej. Jeżeli
w wyniku wszczęcia przed kolegium postępowania przewidzianego w art. 78 i 79
u.g.n. zapadło prawomocne orzeczenie kolegium w przedmiocie aktualizacji opłaty
rocznej, sąd w późniejszej sprawie o zapłatę nowej opłaty nie jest już uprawniony
do badania skuteczności wypowiedzenia zmieniającego wysokość opłaty.
W stanie faktycznym sprawy, w toku postępowania przed SKO, a także
w postępowaniu sądowym po złożeniu sprzeciwu od orzeczenia SKO, użytkownik
wieczysty mógłby podnosić zarzut nieprawidłowego doręczenia wypowiedzenia.
Skoro z uwagi na nieuzupełnienie braków formalnych postępowanie w przedmiocie
aktualizacji opłaty (art. 78 ust. 4 ustawy o gospodarce nieruchomościami)
zakończyło się, wypowiedzenie zmieniające stało się wiążące co do wysokości
obowiązującej strony opłaty rocznej.
Od powyższego wyroku Sądu Apelacyjnego skargę kasacyjną wywiódł
pozwany, opierając ją na podstawie naruszenia prawa materialnego. Zarzucił
naruszenie art. 78 § 1 i 79 § 3 i 4 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku
o gospodarce nieruchomościami (dalej u.g.n.) przez ich błędną wykładnię
i niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że sąd w postępowaniu o zapłatę opłaty
z tytułu użytkowania wieczystego nie jest uprawniony do badania skuteczności
wypowiedzenia zmieniającego wysokość opłaty oraz art. 27 u.g.n. przez jego
błędną wykładnię i przyjęcie, że spółka przekształcona na mocy art. 26 § 4 k.s.h.
dla nabycia użytkowania wieczystego powinna dokonać wpisu prawa użytkowania
wieczystego do księgi wieczystej, który ma charakter konstytutywny.
W konkluzji wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie
powództwa, ewentualnie o jego uchylenie w całości i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcie o kosztach procesu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 78 ust. 1 u.g.n., właściwy organ zamierzający zaktualizować
opłatę roczną z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej powinien
wypowiedzieć na piśmie wysokość dotychczasowej opłaty, do dnia 31 grudnia roku
poprzedzającego, przesyłając równocześnie ofertę przyjęcia jej nowej wysokości.
Nie ulega wątpliwości, że ta korespondencja powinna być adresowana
7
od podmiotu, który jest aktualnym użytkownikiem wieczystym nieruchomości.
W sprawie podstawowym problemem prawnym jest zatem rozstrzygnięcie, czy
w grudniu 2004 r. użytkownikiem wieczystym przedmiotowych nieruchomości byli
w dalszym ciągu wspólnicy spółki cywilnej „E.”, czy spóła jawna „E.” - powstała na
skutek przekształcenia w trybie art. 26 § 4 k.s.h. spółki cywilnej w spółkę jawną na
podstawie umowy z dnia 21 grudnia 2001 r. i wpisana do KRS – Rejestru
Przedsiębiorców postanowieniem sądu rejestrowego z dnia 29 marca 2002 r.
Sądy obu instancji przyjęły, że kwestię tę rozstrzyga treść wpisu do księgi
wieczystej, zgodnie z którym w dacie wysyłania wypowiedzenia dotychczasowej
opłaty rocznej użytkownikami wieczystymi byli wspólnicy spółki cywilnej „E.”, gdyż
wpis tego prawa na rzecz spółki jawnej „E.” został dokonany dopiero w dniu 20
października 2005 r., w uwzględnieniu wniosku z dnia 3 marca 2005 r. Zdaniem
Sądów, wpis ten ma znaczenie konstytutywne, a zatem adresowanie
wypowiedzenia opłaty rocznej do wspólników spółki cywilnej, figurujących
w księdze wieczystej jako współużytkownicy wieczyści nieruchomości, było
prawnie skuteczne.
Odnosząc się do tego poglądu należy stwierdzić, że zgodnie z art. 27 u.g.n.,
konstytutywny charakter wpisu użytkowania do księgi wieczystej dotyczy tylko
przypadków powstania tego prawa oraz jego przeniesienia. Konstytutywny
charakter wpisu jest w naszym porządku prawnym wyjątkiem od zasady
deklaratoryjności, a zatem nie może być interpretowany rozszerzająco.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego, po początkowych wahaniach, utrwaliło się
stanowisko, że spółka jawna stawała się na podstawie art. 26 § 4 k.s.h.
sukcesorem generalnym wspólników spółki cywilnej, w zakresie jej praw, i to także
przed nowelizacją tego przepisu, która weszła w życie z dniem 15 stycznia 2004 r.
(por. przykładowo wyrok z dnia 26 października 2005 r., V CK 285/05, niepubl. oraz
postanowienia z dnia 14 stycznia 2005 r., III CK 177/04, czy z dnia 9 stycznia
2008 r., III CSK 2008 r. 196/07 – niepubl.). Konsekwencją tego stanowiska jest
przyjęcie, że powstałej na skutek przekształcenia spółce jawnej przysługują
wszystkie wspólne prawa i obciążają ją wszystkie obowiązki wspólników spółki
cywilnej już z chwilą wpisu spółki jawnej do rejestru, co obejmuje także należące
do tych wspólników prawo wieczystego użytkowania nieruchomości. Skutek
8
przejścia tego prawa na rzecz spółki jawnej w drodze sukcesji generalnej uchyla
bowiem działanie konstytutywnego charakteru wpisu, przewidzianego w art. 27
u.g.n. Działa tu zatem podobny mechanizm prawny do tego, jaki miał miejsce przy
przekształcaniu przedsiębiorstwa państwowego w jednoosobową spółkę Skarbu
Państwa na podstawie art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r.
o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz. U. Nr 118, poz.
561, ze zm.). Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 5 grudnia 2002 r., III CZP 71/02
(OSNC 2003, nr 10, poz. 133) przyjął, że w takim przypadku przejścia prawa
użytkowania wieczystego wpis do księgi wieczystej nie ma charakteru
konstytutywnego, podobnie jak przy dziedziczeniu lub zasiedzeniu, gdyż nabycie
tego prawa przez nowy podmiot następuje na skutek jego przejścia ex lege.
Z powyższego wynika, że w dacie wypowiedzenie przez stronę powodową
dotychczasowej wysokości opłaty od wieczystego użytkowania nieruchomości,
prawo to przysługiwało spółce jawnej „E.”, a nie jej poprzednikom prawnym –
wspólnikom spółki cywilnej „E.”, mimo że to oni figurowali jeszcze w księdze
wieczystej, jako współużytkownicy wieczyści. Dokonane wypowiedzenie,
adresowane do podmiotu, który nie był użytkownikiem wieczystym, było więc
nieskuteczne, a tym samym dochodzenie przez powoda zapłaty przez pozwaną
spółkę podwyższonej stawki opłaty rocznej nie znajduje uzasadnienia prawnego.
Dlatego Sąd Najwyższy na podstawie art. 39816
k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok
oraz wyrok Sądu Okręgowego w części uwzględniającej powództwo i orzekającej
o kosztach i oddalił powództwo w całości, obciążając powoda kosztami procesu
za wszystkie instancje (art. 98 § 1 k.p.c.).