Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt: WA 30/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 listopada 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Andrzej Tomczyk (przewodniczący)
SSN Marek Pietruszyński
SSN Jerzy Steckiewicz (sprawozdawca)
Protokolant :Ewa Śliwa
przy udziale prokuratora Naczelnej Prokuratury Wojskowej płk. Jana Żaka w
sprawie nieprawomocnie skazanych:
1. płk. rez. A.N. z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 228 § 3 k.k. w zb. z art. 271 § 3 k.k.
2. ppłk. rez. D. B. z art. 229 § 3 k.k.
po rozpoznaniu w Izbie Wojskowej na rozprawie w dniu 12 listopada 2014 r.,
apelacji, wniesionych przez obrońcę płk. rez. A. N. i prokuratora - na niekorzyść
obu oskarżonych od wyroku Wojskowego Sądu Okręgowego w W. z dnia 22 lipca
2014 r.,
1. zaskarżony wyrok w odniesieniu do płk. rez. A. N. uchyla i
sprawę tego oskarżonego przekazuje Wojskowemu Sądowi
Okręgowemu w W. do ponownego rozpoznania, w pozostałej
natomiast części utrzymuje go w mocy,
2
2. kosztami postępowania odwoławczego przypadającymi na
ppłk. rez. D. B. obciąża Skarb Państwa.
UZASADNIENIE
Oskarżeni zostali:
1. Płk rez. A.N. o to, że „w bliżej nieustalonym czasie, lecz nie później niż w okresie
pomiędzy 2001 r. a nieustalonym dniem maja 2002 r., w związku z pełnieniem
funkcji publicznej Zastępcy Komendanta Wojskowej Specjalistycznej Przychodni
Lekarskiej […] przyjął, przekazaną mu za pośrednictwem ustalonej osoby korzyść
majątkową w kwocie około 1.000,00 (jednego tysiąca) zł. od ppłk D. B., w zamian
za wystawienie dokumentu w postaci świadectwa wojskowo - lekarskiego
niezbędnego do uzyskania przez ppłk D. B. orzeczenia i decyzji Terenowej
Wojskowej Komisji Lekarskiej, przyznającej temu oficerowi prawo do dodatkowej
powierzchni mieszkalnej, w którym poświadczył nieprawdę, co do okoliczności
mającej znaczenie prawne, to jest w zakresie stanu zdrowia jego żony K. B.",
tj. o popełnienie przestępstwa określonego w art. 228 § 3 kk. w zb. z art. 271 § 3
k.k.
.2. Ppłk rez. D. B. o to, że „w bliżej nieustalonym czasie, lecz nie później niż w
okresie pomiędzy 2001 r. a nieustalonym dniem maja 2002 r., udzielił za
pośrednictwem ustalonej osoby korzyść majątkową w kwocie około 1.000,00
(jednego tysiąca) zł pełniącemu funkcję publiczną na stanowisku Zastępcy
Komendanta Wojskowej Specjalistycznej Przychodni Lekarskiej […] płk A.N. w
zamian za wystawienie dokumentu w postaci świadectwa wojskowo - lekarskiego
poświadczającego nieprawdę, co do okoliczności mającej znaczenie prawne, to jest
stanu zdrowia jego żony K. B., niezbędnego do uzyskania dla siebie orzeczenia i
decyzji Terenowej Wojskowej Komisji Lekarskiej, przyznającej mu prawo do
dodatkowej powierzchni mieszkalnej",
tj. o popełnienie przestępstwa określonego w art. 229 § 3 kk.”
Wojskowy Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 22 lipca 2014 r. uznał za
winnych:
3
1. Płk. rez. A. N. tego, że: „w bliżej nieustalonym czasie, lecz nie później niż w
okresie pomiędzy 2001 r. a nieustalonym dniem maja 2002 r., pomógł w przyjęciu
przez bliżej nieustaloną osobę, przekazanej mu za pośrednictwem ustalonej osoby
korzyść majątkową w kwocie około 1.000,00 (jednego tysiąca) zł. od ppłk D. B., w
zamian za wystawie dokumentu w postaci świadectwa wojskowo - lekarskiego
niezbędnego do uzyskania przez ppłk. D. B. orzeczenia i decyzji Terenowej
Wojskowej Komisji Lekarskiej, przyznającej temu oficerowi prawo do dodatkowej
powierzchni mieszkalnej, w którym poświadczono nieprawdę, co do okoliczności
mającej znaczenie prawne, to jest w zakresie stanu zdrowia jego żony K. B." tj.
przestępstwa określonego w art. 18 § 3 kk. w zw. z 228 § 3 kk. w zb. z art. 271 § 3
kk.”, za co wymierzył karę roku pozbawienia wolności z warunkowym
zawieszeniem jej wykonania na okres próby wynoszący 2 lata;
2. Ppłk. rez. D. B. tego, że „w bliżej nieustalonym czasie, lecz nie później niż w
okresie pomiędzy 2001 r. a nieustalonym dniem maja 2002 r., udzielił za
pośrednictwem ustalonej osoby korzyść majątkową w kwocie około 1.000,00
(jednego tysiąca) zł bliżej nieustalonej osobie w zamian za wystawienie dokumentu
w postaci świadectwa wojskowo - lekarskiego poświadczającego nieprawdę, co do
okoliczności mającej znaczenie prawne, to jest stanu zdrowia jego żony K. B.,
niezbędnego do uzyskania dla siebie orzeczenia i decyzji Terenowej Wojskowej
Komisji Lekarskiej, przyznającej mu prawo do dodatkowej powierzchni mieszkalnej"
tj. przestępstwa określonego w art. 229 § 3 kk.”, za co wymierzył karę roku
pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby
wynoszący 2 lata.
Apelacje od tego orzeczenia wnieśli: obrońca oskarżonego płk. rez. A. N. i
prokurator, na niekorzyść obu oskarżonych.
Obrońca zarzucił: „obrazę przepisów postępowania, która mogła mieć wpływ na
treść orzeczenia to jest art. 5 § 2 k.p.k. co polegało na zaniechaniu przez sąd
orzekający rozstrzygnięcia na korzyść oskarżonego nie dających się usunąć
wątpliwości dotyczących :
- faktycznej treści przedmiotowego świadectwa wojskowo lekarskiego dotyczącego
stanu zdrowia świadka K. B., daty sporządzenia tego dokumentu, osoby która
dokument ten wystawiła - a to wobec braku tego dokumentu,
4
- wątpliwości wynikających ze zmiennych wyjaśnień oskarżonego D. B. , który
pomimo tego, że na etapie postępowania przygotowawczego złożył wyjaśnienia
częściowo potwierdzające zarzut aktu oskarżenia to jednak nie wskazywał w tych
wyjaśnieniach na osobę oskarżonego A. N. jako osobę która miała przyjąć korzyść
majątkową w zamian za wystawienie dokumentu poświadczającego nieprawdę,
oraz zeznań świadka J. J. , który wielokrotnie przesłuchany zeznawał. iż nie miał
pewności co do tego iż przekazując oskarżonemu A. N. kopertę /lub koperty/
zawierające dokumentację dotyczącą K. B. przekazał temu oskarżonemu
jednocześnie korzyść majątkową w postaci pieniędzy , gdyż zawartości tych kopert
nigdy nie sprawdzał,
-wątpliwości wynikających z faktu iż zeznań świadka J. J. nie potwierdza żaden
inny dowód , czyniąc dowód z tych zeznań dowodem absolutnie odosobnionym,
oderwanym od pozostałego materiału dowodowego , a tym samym noszącym
cechy pomówienia ,
- wątpliwości wynikające z okoliczności iż nie ustalono a tym samym nie
przesłuchano osoby która /jak to ostatecznie przyjął sąd I instancji/ faktycznie
przyjęła korzyść majątkową i wystawiła dokument poświadczający nieprawdę ,
nadto,
- art. 7 k.p.k. co polegało na przekroczeniu granicy swobodnej oceny dowodów w
zakresie:
- ustalenia iż oskarżony A. N. udzielił pomocy „nieustalonej osobie” w przyjęciu
korzyści materialnej w zamian za wystawienie dokumentu poświadczającego
nieprawdę, pomimo tego że żaden dowód nie dawał podstaw do takiego ustalenia
oraz ,
- ustalenia iż oskarżony D. B. zmienił swoje wyjaśnienia w toku postępowania
sądowego kierując się swoistą „ solidarnością „z oskarżonym A. N. oraz pod
wpływem spotkania z nim na sali rozpraw,
a nadto:
- błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia polegający
na uznaniu iż oskarżony A. N. udzielił pomocnictwa nieustalonej osobie w
przyjęciu korzyści majątkowej w postaci pieniędzy w kwocie około 1000 zł. w
zamian za wystawienie przez tą osobę dokumentu poświadczającego nieprawdę
5
na okoliczność mającą znaczenie prawne pomimo tego , że żaden prawidłowo
oceniony dowód przeprowadzony w toku postępowania nie dawał podstaw do
takiego ustalenia”.
W uzasadnieniu środka odwoławczego, jego autor, wskazał też na
możliwość zaistnienia bezwzględnej przyczyny odwoławczej polegającej na wyjściu
sądu orzekającego poza ramy oskarżenia, a tym samym wydanie wyroku przy
braku skargi uprawnionego oskarżyciela.
Konkludując, obrońca wnosił alternatywnie o uniewinnienie bronionego przez
niego oskarżonego lub uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania, a w przypadku stwierdzenia bezwzględnej przyczyny
odwoławczej, jego uchylenie i umorzenie postępowania.
Prokurator Wojskowej Prokuratury Okręgowej zarzucił: „orzeczenie rażąco
niewspółmiernie łagodnej kary w stosunku do obu oskarżonych wyrażającej się w
orzeczeniu wyłącznie kar pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem ich
wykonania, zamiast orzeczenia wobec nich w trybie art. 33 § 2k.k. także grzywny w
wysokości 60 stawek dziennych po 100 zł wobec oskarżonego płk rez. A. N. oraz
60 stawek dziennych po 50 zł. wobec ppłk D. B. w sytuacji, gdy przemawiała za
tym zarówno społeczna szkodliwość ich czynów, względy prewencji indywidualnej,
a zwłaszcza wymagania społecznego oddziaływania orzeczonej kary
i wniósł
o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez orzeczenie wobec obu oskarżonych
dodatkowo kar grzywny w wymiarze:
- 60 stawek dziennych po 100zł wobec oskarżonego płk A. N.,
- 60 stawek dziennych po 50 zł. wobec ppłk D. B.”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Oskarżonemu płk. rez. A. N. przedstawiony został zarzut, że w związku z
pełnieniem funkcji publicznej przyjął za pośrednictwem ustalonej osoby korzyść
majątkową w zamian za wystawienie dokumentu (świadectwa lekarskiego), w
którym poświadczył nieprawdę, co do okoliczności mającej znaczenie prawne.
W toku przewodu okoliczności tych nie udało się udowodnić, co Sąd
stwierdził w uzasadnieniu swojego orzeczenia pisząc, że „w ocenie sądu
zgromadzony materiał dowodowy nie pozwala na jednoznaczne ustalenie, iż to osk.
6
N. jako lekarz wpisał na przedmiotowym zaświadczeniu wojskowo – lekarskim
diagnozę i wpis ten opatrzył swoją imienną pieczątką, a następnie zatwierdził takie
zaświadczenie…”. Sąd stwierdził też, że nie ma dowodu pozwalającego przyjąć, że
wręczone oskarżonemu pieniądze zatrzymał.
Wobec tych faktów, z niewyjaśnionych powodów Wojskowy Sąd Okręgowy
„wprowadził” do swoich rozważań pojęcie „bliżej nieustalonej osoby”. Przyjął
następnie, że oskarżony A. N. przekazane mu pieniądze wręczył nieustalonej
osobie w zamian za wystawienie (przez tę osobę) dokumentu poświadczającego
nieprawdę.
Sąd stwierdził, że „ nie może budzić wątpliwości, iż co najmniej (oskarżony
A. N. – dop. SN ) pomógł w wystawieniu takiego świadectwa wojskowo –
lekarskiego poprzez innego lekarza za co przekazał mu otrzymane od osk. B.
pieniądze za pośrednictwem J. J. …”
Stwierdzenie to nie zawiera żadnego uzasadnia.
Ustalenie sposobu zachowania osk. A. N. było całkowicie dowolne, bowiem
nie zostało poparte żadnymi dowodami, a ponadto stanowiło wyjście poza granice
oskarżenia.
Sąd orzekający ma obowiązek rozpoznać czyn w granicach wskazanych w
akcie oskarżenia i z tego powodu jest tymi granicami związany. W świetle tego
oczywistego stwierdzenia kwestią zasadniczą jest ocena tożsamości czynu
przypisanego sprawcy w wyroku skazującym, a zarzutem sformułowanym w akcie
oskarżenia.
Czyn tożsamy, to „niczym się nie różniący, taki sam, identyczny” – tak
Słownik Języka Polskiego pod red. prof. Mieczysława Szymczaka PWN Warszawa
1989 r. s.519.
Oczywiście, w praktyce orzeczniczej możliwe jest – i nie stanowi to wyjścia
poza ramy oskarżenia – dokonanie przez sąd w toku przewodu ustalenia pewnych
okoliczności faktycznych tego samego zdarzenia inaczej, niż miało to miejsce w
akcie oskarżenia np. ustalenie innej ilości przedmiotów skradzionych, a nawet
odmiennie określonego czasu i miejsca zdarzenia. Innymi słowy sąd od strony
przedmiotowej związany jest przez zdarzenie, które określono w akcie oskarżenia,
7
a nie przez każdy element opisu tego zdarzenia (zob. np. postanowienie SN z dnia
19 października 2010 r., sygn. III KK 97/10, OSNKW 2011, nr 6, poz. 50).
W wypadku czynu zarzucanego i przypisanego płk. rez. A. N. w grę wchodzą
dwa odmienne i niezależne od siebie zdarzenia faktyczne. Oskarżonemu
zarzucono, że w związku z pełnieniem funkcji publicznej przyjął od ustalonej osoby
korzyść majątkową za zachowanie stanowiące naruszenie przepisów prawa.
Przypisano zaś pomocnictwo w przyjęciu korzyści majątkowej przez nieustaloną
osobę (nie wiadomo, czy była ona funkcjonariuszem publicznym, co jest warunkiem
odpowiedzialności z art. 271 k.k. – uwaga SN), w zamian za wystawienie przez nią
nieprawdziwego dokumentu. Doszło zatem do przypisania oskarżonemu
popełnienia przestępstwa o innym charakterze, nieobjętego aktem oskarżenia, a
więc bez skargi uprawnionego oskarżyciela.
Konsekwencją powyższego powinno być umorzenie postępowania przez
Sąd Odwoławczy. W tym jednak przypadku, a mianowicie skazania za czyn
nieobjęty aktem oskarżenia i niewypowiedzenie się co do czynu będącego
przedmiotem procesu, zaskarżony wyrok należało uchylić i sprawę przekazać do
ponownego rozpoznania przez Sąd pierwszej instancji.
Przedmiotem procesu – mówiąc ogólnie – była relacja pomiędzy
oskarżonymi A. N. i D. B., a konkretnie zbadanie, czy doszło do przyjęcia korzyści
majątkowej przez pierwszą z wymienionych osób i udzielenie jej przez drugiego
oskarżonego. W aktualnej sytuacji procesowej, skoro Sąd tego nie przyjął,
rozstrzygnięcia wymaga inna kwestia, a mianowicie, czy płk rez. A. N. udzielił
pomocy skaz. ppłk. rez. D. B. (a nie „osobie nieznanej”) w uzyskaniu przez niego
pożądanego świadectwa lekarskiego.
Sąd Najwyższy nie podzielił zapatrywania prokuratora, że „ kara pozbawienia
wolności z warunkowym zawieszeniem wykonania, nie stanowi dla oskarżonych
(dot. D. B. ) realnej dolegliwości. Należy bowiem zauważyć, że rodzaj i wymiar kary
to zupełnie różne zagadnienia. Zawieszając wykonanie kary Sąd uwzględnił
okoliczności wymienione w art. 69 § 2 k.k., uznał też, że nie jest niezbędne, dla
spełnienia celów kary, „orzekanie fakultatywnej grzywny”. Wyrażone przekonanie i
jego uzasadnienie Sąd Najwyższy podziela.
8
Mając powyższe okoliczności na uwadze Sąd Najwyższy orzekł, jak na
wstępie.