Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 29/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 16 grudnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jan Górowski
SSN Irena Gromska-Szuster
w sprawie z powództwa Instytutu […] Polskiej
Akademii Nauk w K.
przeciwko N. G.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 16 grudnia 2014 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 30 października 2013 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 2 grudnia 2011 r. Sąd Okręgowy w K. zasądził od N. G. na
rzecz Instytutu […] Polskiej Akademii Nauk w K. kwotę 69.550,79 zł z ustawowymi
odsetkami od kwot wskazanych w sentencji wyroku; umorzył postępowanie w
pozostałej części i orzekł o kosztach procesu. Sąd Okręgowy ustalił, że strony
łączyła umowa najmu lokali użytkowych położonych w K. przy ul. S. 9, zawarta w
dniu 28 grudnia 2007 r. Pozwany nie spełniał w umówionym terminie świadczeń
wynikających z tej umowy, wobec czego powód umowę wypowiedział. Pozwany nie
wydał zajmowanych pomieszczeń i nie uiszczał na rzecz powoda należności
z tytułu zajmowania lokalu. Władanie lokalami bez tytułu prawnego w ocenie Sądu
Okręgowego uprawniało powoda do domagania się od pozwanego, pozostającego
od chwili wypowiedzenia umowy w złej wierze, zapłaty wynagrodzenia za
bezumowne korzystanie z lokali, na podstawie art. 224-226 k.c. w związku z art.
230 k.c. Wysokość tego wynagrodzenia odpowiada wysokości czynszu jaki
otrzymałby właściciel lokalu gdyby wynajął lokal, a zatem, w okolicznościach
sprawy, wysokości dotychczasowego czynszu. Uwzględniając wysokość tego
czynszu oraz należność za media za okres od lipca do listopada 2010 r., Sąd
Okręgowy zasądził na rzecz powoda dochodzoną ostatecznie kwotę 69.550,79 zł,
z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dat wezwań do zapłaty.
Rozpoznając sprawę na skutek apelacji pozwanego i uznając ją za
częściowo uzasadnioną, Sąd Apelacyjny, wyrokiem z dnia 3 lipca 2012 r. zmienił
zaskarżony wyrok w ten sposób, że zasądził od pozwanego na rzecz powoda
kwotę 1.433,55 zł z ustawowymi odsetkami, oddalił powództwo i apelację w
pozostałych częściach i orzekł o kosztach procesu w obu instancjach. Sąd
Apelacyjny wskazał na wadliwość przyjętej przez Sąd pierwszej instancji podstawy
prawnej dochodzonego roszczenia o zapłatę. Rozważając możliwe podstawy
prawnomaterialne tego roszczenia, Sąd wskazał na art. 471 k.c., zwrócił jednak
uwagę, że powód nie powoływał się na uszczerbek w postaci straty lub
nieosiągniętych korzyści z powodu nieoddania mu przez pozwanego, po ustaniu
umowy, przedmiotu najmu, zatem taka szkoda nie została przez niego w toku
postępowania wykazana. Nie znalazł też Sąd podstaw do uwzględniania
3
powództwa na podstawie art. 405 k.c. W ocenie Sądu powództwo było natomiast
uzasadnione w zakresie dochodzonych należności za wywóz śmieci za okres
siedmiu miesięcy w łącznej kwocie 1.096,55 zł oraz w zakresie kwoty 482 zł
stanowiącej skapitalizowane odsetki za opóźnienie w zapłacie kwot 2.245 zł
i 21.373,49 zł, stąd też ostatecznie zasądzeniu podlegała kwota 1.433,55 zł.
Wyrokiem z dnia 18 kwietnia 2013 r., Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony
wyrok Sądu Apelacyjnego w części oddalającej powództwo i orzekającej o kosztach
procesu (pkt 1.) oraz w części orzekającej o kosztach postępowania apelacyjnego
(pkt 3) i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
kasacyjnego. Za nietrafne uznał rozważania Sądu podejmujące próbę usytuowania
żądania w płaszczyźnie wzbogacenia pozwanego i zubożenia powoda tylko już z tej
przyczyny, że niewątpliwie miało miejsce naruszenie obowiązku kontraktowego. Za
uzasadnione uznał zarzuty procesowe skargi kasacyjnej, co czyniło uzasadnionym
także zarzut naruszenia przez Sąd Apelacyjny art. 471 k.c. w związku z art. 675 § 1
k.c., przez jego niezastosowanie. Sąd Najwyższy zakwestionował stanowisko o
niewykazaniu szkody przez powoda.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy, wyrokiem z dnia 30 października 2013 r.,
Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w punkcie I w ten sposób, że oddalił
powództwo ponad kwoty wymienione w punkcie 1 wyroku Sądu Apelacyjnego z
dnia 3 lipa 2012 r., wraz z odsetkami oraz w punkcie III w ten sposób, że w miejsce
kwoty 9 021 zł zasądził kwotę 3 645 zł oraz zniósł między stronami koszty
postępowania apelacyjnego i kasacyjnego. Wskazał, że powód domagał się
wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości, czyli roszczenia
uzupełniającego przysługującego właścicielowi rzeczy. Powództwo o te roszczenia
należało oddalić, albowiem powód nie był właścicielem nieruchomości. Jest nim
Polska Akademia Nauk. Twierdzenia powoda o poniesieniu szkody i
bezpodstawnym wzbogaceniu pozwanego wobec powoda pojawiły się dopiero w
odpowiedzi na apelację pozwanego. Oparcie powództwa na tych faktach było
niedopuszczalne z uwagi na treść art. 47912
§ 1 k.p.c. i art. 383 k.p.c. Takiej ocenie
nie sprzeciwiała się wykładnia prawa, której dokonał Sąd Najwyższy w wyroku
uchylającym sprawę do ponownego rozpoznania.
4
Skarga kasacyjna powoda została oparta na obu podstawach określonych
w art. 3983
§ 1 k.p.c. W ramach podstawy naruszenia przepisów postępowania
skarżący zarzucił obrazę art. 232 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c., art. 385 k.p.c., art. 386
§ 1 k.p.c., art. 383 k.p.c., art. 187 § 1 k.p.c. oraz art. 39820
k.p.c., a w ramach
podstawy naruszenia prawa materialnego obrazę art. 471 w zw. z art. 675 § 1 k.c.
W oparciu o te zarzuty wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, ewentualnie o jego
zmianę i oddalenie apelacji pozwanego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W ramach podstawy naruszenia przepisów postępowania strona powodowa
kwestionowała ocenę Sądu Apelacyjnego, że przedmiotem pozwu nie było
roszczenie odszkodowawcze. Wymagało to w pierwszym rzędzie zbadania treści
pozwu. Nie ulega wątpliwości, że strona powodowa w uzasadnieniu pozwu
wskazała wyraźnie, że wypowiedziała umowę najmu bez zachowania terminów
wypowiedzenia i pozwany zajmuje wynajmowane wcześniej pomieszczenia bez
tytułu prawnego. W tej sytuacji strona powodowa nalicza pozwanemu
wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości w takiej samej
wysokości, w jakiej pozwany opłacał czynsz najmu przed wypowiedzeniem umowy.
Strona powodowa wskazała także, że w innych procesach dochodziła już od
pozwanego wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z wynajmowanych mu
wcześniej pomieszczeń, a ponieważ pozwany uchyla się nadal od płatności za
bezumowne korzystanie z nieruchomości strona powodowa domaga się w ramach
nowego powództwa takiego wynagrodzenia za kolejne trzy miesiące, tj. za okres od
grudnia 2010 r. do lutego 2011 r. Na tej podstawie Sąd Okręgowy zakwalifikował
roszczenie strony powodowej jako żądanie zasądzenia wynagrodzenia za
bezumowne korzystanie przez pozwanego z nieruchomości lokalowych, które
wcześniej wynajmował. Roszczenie to uznał za uzasadnione na podstawie art. 224-
226 k.c. Wymaga także podkreślenia, że strona powodowa w pozwie nie twierdziła,
że na skutek działania pozwanego doznała szkody. Sąd Apelacyjny wskazał
zasadnie, że strona powodowa po raz pierwszy podniosła, że poniosła szkodę oraz
że pozwany pozostaje bezpodstawnie wzbogacony jej kosztem w odpowiedzi na
apelację pozwanego. Trafna była ocena Sądu Apelacyjnego, że na tym etapie
5
postępowania zmiana żądania pozwu nie była dopuszczalna zarówno z uwagi na
treść art. 383 k.p.c., jak i ograniczenie wynikające z obowiązującego wówczas art.
47914
§ 2 k.p.c.
Uwzględniając treść pozwu i czynności procesowych dokonanych przez
stronę powodową w toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji, należy
podzielić także stanowisko Sądu Apelacyjnego, że do zakończenia tego etapu
postępowania strona powodowa nie domagała się zasądzenia dochodzonej przez
nią kwoty tytułem odszkodowania. Strona powodowa w skardze kasacyjnej
bezzasadnie zarzuciła, że nie sprzeciwiało się to potrzebie rozpoznania takiego
żądania, skoro w pozwie wskazała jedynie wysokość dochodzonej kwoty
i podstawę faktyczną żądania. Jak już wyżej wskazano, strona powodowa
w pozwie wskazała także wyraźnie, że domaga się wynagrodzenia za bezumowne
korzystanie przez pozwanego z wynajmowanych mu wcześniej pomieszczeń.
Konstrukcja takiego roszczenia różni się wyraźnie od roszczenia
odszkodowawczego, chociaż każde z nich jest roszczeniem pieniężnym,
a wysokość odszkodowania i wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z rzeczy
może być zbliżona. Są to jednak roszczenia wynikające z odrębnych reżimów
odpowiedzialności, oparte na innych zasadach i w związku z tym w świetle art. 187
§ 1 k.p.c. powinnością powoda było odpowiednie sprecyzowanie na jakiej
podstawie ma być oparta odpowiedzialność pozwanego. Treść pozwu wskazywała
na dochodzenie przez stronę powodową roszczenia opartego o przepisy prawa
rzeczowego, czego potwierdzeniem była ocena dokonana przez Sąd pierwszej
instancji, wyrażona poprzez wskazanie podstawy uwzględnienia powództwa.
Z kolei Sąd Apelacyjny przy pierwszym rozpoznaniu apelacji odniósł się do oceny
zasadności roszczenia w ramach odpowiedzialności odszkodowawczej z uwagi na
stanowisko strony powodowej przedstawione w odpowiedzi na apelację.
Po dokonaniu oceny, że strona powodowa nie będąc właścicielem rzeczy nie była
legitymowana do dochodzenia wynagrodzenia za jej bezumowne korzystanie,
stwierdził, iż strona powodowa mogła dochodzić odszkodowania na podstawie
kontraktowej, jednakże nie wykazała, aby doznała szkody. Nie oznacza to,
że w ocenie Sądu Apelacyjnego roszczenie odszkodowawcze zostało zgłoszone
w pozwie. Podobnie należy ocenić stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy
6
w uzasadnieniu wyroku z dnia 18 kwietnia 2013 r., w którym Sąd Najwyższy
przywołując stanowisko Sądu Apelacyjnego o możliwości skutecznego oparcia
roszczenia pieniężnego strony powodowej na podstawie przepisów
o odpowiedzialności kontraktowej, zakwestionował ocenę Sądu Apelacyjnego
o braku szkody. Przy ponownym rozpoznaniu apelacji Sąd drugiej instancji, z uwagi
na brzmienie art. 39820
k.p.c., był związany oceną Sądu Najwyższego, że w świetle
dokonanych w sprawie ustaleń faktycznych strona powodowa mogła dochodzić
odszkodowania i na skutek działań pozwanego doznała szkody. Wbrew twierdzeniu
skarżącego Sąd Apelacyjny nie stwierdził, aby strona powodowa nie poniosła
szkody. Przyjął jedynie zasadnie, że związanie w tym zakresie, wynikające
z dokonanej przez Sąd Najwyższy wykładni prawa, nie wykluczało dokonania
przez Sąd Apelacyjny oceny, jakie roszczenie faktycznie było przedmiotem żądania
pozwu. Zarzut naruszenia art. 398.20 k.p.c. oraz pozostałe zarzuty wypełniające
podstawę naruszenia przepisów postępowania były zatem nieuzasadnione.
Przechodząc do oceny podstawy materialnoprawnej skargi kasacyjnej należy
podkreślić, że Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 kwietnia 2013 r. stwierdził,
że w procesie o zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z rzeczy
legitymacja czynna przysługuje jedynie właścicielowi rzeczy. Wobec prawidłowej
oceny Sądu Apelacyjnego, że z takim żądaniem wystąpiła strona powodowa i nie
dochodziła roszczenia odszkodowawczego, zarzut naruszenia art. 471 w zw. z art.
675 § 1 k.c. poprzez ich niezastosowanie był nieuzasadniony.
Z tych względów skarga kasacyjna była pozbawiona uzasadnionych podstaw
i podlegała oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c. O kosztach postępowania
kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 w zw. z art. 391 § 1 i art. 398.21
k.p.c.