Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 133/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosław Bączyk (przewodniczący)
SSN Agnieszka Piotrowska (sprawozdawca)
SSN Bogumiła Ustjanicz
Protokolant Ewa Zawisza
w sprawie z powództwa Spółdzielni Mieszkaniowej "G." w G.
przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej "G.- L." w G.
o zapłatę
i z powództwa wzajemnego Spółdzielni Mieszkaniowej "G.- L." w G.
przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej "G." w G.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 9 stycznia 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej - pozwanej wzajemnej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 8 października 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację
powódki Spółdzielni Mieszkaniowej "G." w G. od wyroku Sądu
Okręgowego w G. z dnia 13 lutego 2013 r. (sygnatura akt […])
oddalającego powództwo o zapłatę kwoty 729.391,48 zł z
ustawowymi odsetkami od dnia 27 listopada 2010 r. do dnia
zapłaty (punkt I podpunkt 2) oraz w części orzekającej o kosztach
2
postępowania apelacyjnego (punkt III) i w tym zakresie sprawę
przekazuje Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
3
Wyrokiem z dnia 13 lutego 2013 roku Sąd Okręgowy w G. po rozpoznaniu
powództwa głównego i powództwa wzajemnego zasądził od pozwanej- powódki
wzajemnej- Spółdzielni Mieszkaniowej „G.-L.” w G. na rzecz powódki- pozwanej
wzajemnej - Spółdzielni Mieszkaniowej „G.” w G. kwotę 554.086,63 złotych z
odsetkami ustawowymi od kwoty 384.178,08 zł. za okres od dnia 19 lipca 2010 r., a
od kwoty 169.908,55 zł za okres od dnia 27 listopada 2010 r. do dnia zapłaty oraz
oddalił powództwo główne w pozostałej części. Zasądził także od powódki –
pozwanej wzajemnej Spółdzielni Mieszkaniowej „G.” w G. na rzecz pozwanej –
powódki wzajemnej Spółdzielni Mieszkaniowej „G.- L.” w G. kwotę 60.000 zł z
ustawowymi odsetkami od dnia 21 kwietnia 2010 r., w pozostałej części oddalił
powództwo wzajemne oraz orzekł o kosztach postępowania.
Zgłoszone w obu powództwach roszczenia dotyczyły rozliczeń majątkowych
związanych z podziałem Spółdzielni Mieszkaniowej „G.-L.” w G. na dwie odrębne
Spółdzielnie (strony niniejszego postępowania), dokonanym na mocy uchwały nr
12/ZPCz/2008 Zebrania Przedstawicieli Członków Spółdzielni Mieszkaniowej „G.-L.”
w G. z dnia 22 kwietnia 2008 roku. Sąd Okręgowy ustalił, że stosownie do tej
uchwały dotychczasowi członkowie Spółdzielni „G.-L.” posiadający spółdzielcze
prawo do lokalu i własność lokali w budynkach położonych na osiedlu J.- G. w G.
(328 osób) stali się członkami nowo powstałej Spółdzielni Mieszkaniowej „G.” z
chwilą jej zarejestrowania (co nastąpiło w dniu 12 sierpnia 2008 r.). Budynki
znajdujące się na terenie osiedla J. – G. w G. wraz infrastrukturą techniczną,
sieciami oraz gruntami stały się własnością nowej spółdzielni. Załącznik nr 1 do
uchwały podziałowej zawierał składniki planu podziału, zaś załącznik nr 2
precyzował zasady podziału poszczególnych składników podlegających podziałowi
między dwie spółdzielnie. W wyniku realizacji uchwały podziałowej powodowa SM
„G.” objęła w posiadanie budynki i nieruchomości położone na osiedlu J.- G. oraz
część środków trwałych nie będących budynkami. Pozwana Spółdzielnia „G.-L.” nie
przekazała powódce żadnych pieniędzy, przy czym niesporne między stronami były
wartości poszczególnych rodzajów składników majątku wykazane w bilansach na
dzień 31 grudnia 2007 r. (data podziału z uchwały podziałowej) i 12 sierpnia 2008 r.
(data powstania nowej spółdzielni). W protokole przejęcia składników aktywów i
4
pasywów sporządzonym przez Spółdzielnię „G.-L.” wyszczególnione zostały
wszystkie składniki należne wydzielonej Spółdzielni „G.” Sąd Okręgowy uznał, że
powódce należą się środki pieniężne z tytułu funduszu udziałowego (33.281,60 zł.),
kaucji gwarancyjnych (79.132,71 zł), nadpłat (46.881,27 zł), dodatniego wyniku na
nieruchomościach (46.709,18 zł) oraz z tytułu funduszu zasobowego (178.173,32
zł), łącznie 384.178,08 złotych i kwotę tę zasądził z odsetkami ustawowymi od dnia
19 lipca 2010 r. Sąd pierwszej instancji ocenił także, że zasadne było roszczenie
powodowej Spółdzielni o zwrot funduszu remontowego w kwocie 148.248,72 zł.
oraz o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie przez pozwaną Spółdzielnię
z lokalu powódki w kwocie 21.659,83 zł i stąd zasądził kwotę 169.908,55 zł
z odsetkami ustawowymi od dnia 27 listopada 2010 r. do dnia zapłaty. Sąd
pierwszej instancji oddalił natomiast powództwo główne w zakresie kwoty
44.783,76 złotych dochodzonej tytułem zwrotu kosztów budowy ośmiu garaży na
osiedlu L. (osiedlu objętym w wyniku podziału przez Spółdzielnię „G.- L.”) pokrytych
ze wspólnych środków przed podziałem spółdzielni. Oddalone zostało także
żądanie zasądzenia na rzecz powódki kwoty 729.391,48 złotych tytułem
przekazania powódce części ceny uzyskanej przez pozwaną Spółdzielnię ze
sprzedaży wspólnych nieruchomości spółdzielczych w okresie przez podziałem
spółdzielni.
Rozstrzygając powództwo wzajemne Sąd Okręgowy doszedł do przekonania,
że jest ono zasadne tylko co do kwoty 60.000 złotych tytułem partycypacji powódki
– pozwanej wzajemnej w poniesionych przez pozwaną- powódkę wzajemną
kosztach przygotowania nowej siedziby dla administracji Spółdzielni „G.-L.” po
podziale spółdzielni.
Wyrok zaskarżyły apelacjami obie strony. Po ich rozpoznaniu Sąd
Apelacyjny wyrokiem z dnia 8 października 2013 r. zmienił zaskarżony wyrok w ten
sposób, iż uwzględniając częściowo apelację SM „G.”- zasądził odsetki ustawowe
od kwoty 384.178,08 złotych za okres od dnia 24 grudnia 2009 r. (zamiast od dnia
19 lipca 2010 r.) oraz obniżył kwotę zasądzoną od niej na rzecz SM G.-L.” z kwoty
60.000 zł do kwoty 50.000 zł. W pozostałym zakresie obie apelacje oddalił. Sąd
Apelacyjny podzielił ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji, uznając w
szczególności, że nie ma podstaw do przyznania powódce części pieniędzy
5
uzyskanych przez SM „G.-L.” ze sprzedaży wspólnych nieruchomości
spółdzielczych w okresie przed podziałem spółdzielni.
Powodowa SM „G.” w skardze kasacyjnej zaskarżyła wyrok Sądu drugiej
instancji w części dotyczącej oddalenia roszczenia o zasądzenie od pozwanej
Spółdzielni Mieszkaniowej „G.-L.” w G. na rzecz powódki kwoty 729.391,48 zł z
ustawowymi odsetkami od dnia 27 listopada 2010 r. do dnia zapłaty. Zarzuciła
naruszenie prawa materialnego, tj. art. 65 § 1 i 2 k.c. oraz art. 44 k.c. w związku z
art. 111 ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze. W ramach drugiej
podstawy kasacyjnej skarżąca zarzuciła naruszenie przepisów postępowania, tj. art.
328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., art. 378 § 1 k.p.c. w związku z art.
385 k.p.c., a także art. 382 k.p.c. w związku z art. 233 § 1 k.p.c. Formułując te
zarzuty wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 8
października 2013 r. i zasądzenie od pozwanej Spółdzielni Mieszkaniowej „G.-L.” w
G. na rzecz skarżącej Spółdzielni kwoty 729.391,48 zł z ustawowymi odsetkami od
dnia 27 listopada 2010 r. do dnia zapłaty ewentualnie o uchylenie wyroku Sądu
Apelacyjnego z dnia 8 października 2013 r. w zaskarżonej części i przekazanie
sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Aktualnie sporna pozostaje między stronami jedynie kwestia, czy powodowej
Spółdzielni Mieszkaniowej „G.” przysługuje w świetle uchwały podziałowej i obu
załączników do tej uchwały prawo do domagania się od pozwanej Spółdzielni „G.-L.”
kwoty 729.391,48 złotych, określanej przez powoda jako część ceny uzyskanej
przez pozwaną Spółdzielnię przed podziałem ze sprzedaży wspólnych wówczas
nieruchomości spółdzielczych. Strona powodowa twierdziła, wskazując na
załącznik nr 2 do uchwały podziałowej punkt 3 litera p, że wykazana w bilansie
stanowiącym podstawę podziału spółdzielni, jako zdeponowana na rachunku
bankowym pozwanej Spółdzielni, część ceny uzyskanej ze sprzedaży
nieruchomości spółdzielczych podlega podziałowi między obie spółdzielnie według
zasady proporcjonalności albowiem stanowi ona majątek nie użytkowany dla celów
danego osiedla w okresie przed podziałem. Zasadny jest zarzut skarżącej, że ani
Sąd Okręgowy ani też Sąd Apelacyjny nie poczyniły w zakresie odnoszącym się do
6
tego roszczenia powódki jakichkolwiek miarodajnych ustaleń faktycznych
pozwalających na ocenę prawną tego roszczenia. Sąd Okręgowy ograniczył się
w uzasadnieniu swojego wyroku jedynie do lakonicznego stwierdzenia, że
pozostała po spłacie zadłużenia spółdzielców wynikającego z kredytów bankowych
zaciągniętych na budowę lokali spółdzielczych, część ceny uzyskanej ze sprzedaży
wspólnych nieruchomości gruntowych została ujęta w bilansie sporządzonym na
datę podziału, ale nie jako odrębna pozycja majątku, która mogłaby podlegać
podziałowi. Sąd pierwszej instancji nie uzasadnił jednak w żaden sposób tego
stanowiska. Odnosząc się do zarzutów apelacji powódki kwestionującej to
stanowisko Sądu Okręgowego, Sąd Apelacyjny także nie poczynił jakichkolwiek
ustaleń faktycznych dotyczących tej kwestii, ograniczając się w uzasadnieniu
swojego wyroku do stwierdzenia, że stanowisko powódki domagającej się zapłaty
na jej rzecz części uzyskanej ceny jest sprzeczne z treścią załączników do uchwały
podziałowej i nie wynika ze zgromadzonego materiału dowodowego. Sąd
Apelacyjny nie wskazał jednak, na jakich dowodach i na jakich ustaleniach
faktycznych oparł swoje wywody dotyczące zwłaszcza wykładni zapisów uchwały
podziałowej i załączników do tej uchwały. Brak tych ustaleń faktycznych uzasadnia
zarzuty sformułowane przez skarżącą Spółdzielnię w ramach obu podstaw
kasacyjnych.
W aktualnie obowiązującym modelu postępowania apelacyjnego sąd drugiej
instancji, wskutek zaskarżenia apelacją wyroku sądu pierwszej instancji, rozpoznaje
sprawę merytorycznie w granicach zaskarżenia. Dokonuje własnych ustaleń
faktycznych prowadząc lub ponawiając dowody albo poprzestając na
zaaprobowanym materiale zebranym w pierwszej instancji, kontroluje prawidłowość
postępowania przed sądem pierwszej instancji, pozostając związany zarzutami
procesowymi przedstawionymi w apelacji, jeżeli są dopuszczalne, ale biorąc
z urzędu pod uwagę nieważność postępowania, stosuje przepisy regulujące
postępowanie apelacyjne oraz, gdy brak takich przepisów, odpowiednio przepisy
dotyczące postępowania przed sądem pierwszej instancji. Sąd odwoławczy
samodzielnie ustala podstawę materialnoprawną orzeczenia niezależnie od
zarzutów podniesionych w apelacji, będąc ewentualnie związany oceną prawną lub
uchwałą Sądu Najwyższego, orzeka co do istoty sprawy stosownie do wyników
7
postępowania, nie wykraczając poza wniosek zawarty w apelacji i nie naruszając
zakazu reformationis in peius oraz rozstrzyga o kosztach postępowania
(por. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia
31 stycznia 2008 r. III CZP 49/07- zasady prawnej, OSNC 2008, nr 6, poz.55).
Brak ustaleń faktycznych stanowi sytuację uniemożliwiającą ocenę
prawidłowości wykładni i zastosowania przez Sąd drugiej instancji prawa
materialnego, a więc przytoczonych wyżej zarzutów naruszenia art. 65 §1 k.c. oraz
art. 44 k.c. w związku z art. 111 prawa spółdzielczego. Sytuacja taka, zgodnie
z utrwalonym poglądem, będąc określonym stanem procesowym, nie musi mieć
charakteru stawianego przez skarżącego w skardze kasacyjnej zarzutu i może
wynikać także z własnej oceny Sądu kasacyjnego, co do możliwości
merytorycznego rozpoznania skargi kasacyjnej (por. orzeczenia Sądu Najwyższego:
z 18 września 1997 r., I CKN 229/97, z 26 maja 1998 r., III CRN 516/97, z 2 grudnia
1999 r., I CKN 954/98, z 13 czerwca 2000 r., V CKN 69/00, z 28 lutego 2002 r.,
III CKN 547/00 oraz z 20 lutego 2003 r., I CKN 65/01, a także z 26 listopada
1999 r., III CKN 460/98, OSNC 2000, Nr 5, poz. 100).
Zastosowanie przepisów prawa materialnego do niedostatecznie ustalonego
przez Sąd drugiej instancji stanu faktycznego lub w przypadku, gdy wyrok sądu
drugiej instancji nie zawiera ustaleń faktycznych odnoszących się do przesłanek
stosowanej normy prawa materialnego, oznacza wadliwą subsumcję; brak
stosownych ustaleń faktycznych uzasadnia zarzut kasacyjny naruszenia prawa
materialnego przez niewłaściwe jego zastosowanie (por. wyroki Sądu Najwyższego:
z dnia 5 września 2012 r., IV CSK 76/12, niepubl., z dnia 18.01.2012 r., II PK
117/11, niepubl, z 18 września 1997 r., I CKN 229/97, z 26 maja 1998 r., III CRN
516/97, z 2 grudnia 1999 r., I CKN 954/98, niepubl z 13 czerwca 2000 r., V CKN
69/00, niepubl z 28 lutego 2002 r., III CKN 547/00, niepubl., z 20 lutego 2003 r.,
I CKN 65/01, a niepubl, z 26 listopada 1999 r., III CKN 460/98, OSNC 2000, nr 5,
poz. 100,). Sytuacja tak zachodzi w rozpoznawanej sprawie i uzasadnia, co już
wyżej akcentowano, sformułowany w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej zarzut
naruszenia przytoczonych przez skarżącą przepisów prawa materialnego.
Powtórzyć bowiem należy, że brak stosownych ustaleń faktycznych oznacza brak
dostatecznych podstaw do oceny przez Sąd Najwyższy zarzutu naruszenia prawa
8
materialnego, nie można bowiem przesądzić, czy zarzut ten jest usprawiedliwiony
czy też nie (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia
2012 r., V CSK 205/11, nie publ.). Za zasadny uznać należy także sformułowany
w skardze zarzut naruszenia art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. przez
sporządzenie uzasadnienia zaskarżonego wyroku w sposób nie spełniający
wymogów stawianych uzasadnieniu orzeczenia Sądu odwoławczego, przez co
wyrok Sądu Apelacyjnego nie poddaje się, z wyłożonych wyżej przyczyn, pełnej
kontroli kasacyjnej. W tym stanie rzeczy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
orzeczono jak w sentencji.