Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 74/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Roman Kuczyński (przewodniczący)
SSN Halina Kiryło
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa W. M.
przeciwko Sądowi Rejonowemu w W.
o ustalenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 13 stycznia 2015 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego w Ś.
z dnia 28 października 2013 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w W. wyrokiem z dnia 11 lipca 2013 r. ustalił, że powodowi
W. M. przysługuje dodatek za wieloletnią pracę w wysokości 20% miesięcznego
wynagrodzenia zasadniczego na zasadach określonych w ustawie z dnia 18
grudnia 1998 r. o pracownikach sądów i prokuratury.
Sąd Rejonowy ustalił, że powód W. M. podjął pracę w Sądzie Rejonowym w
2
W. w dniu 1 czerwca 2004 r. na podstawie stosunku pracy z powołania, na
stanowisku kierownika finansowego Sądu Rejonowego.
Powodowi ustalano i wypłacano wynagrodzenie zasadnicze i inne składniki
wynagrodzenia oraz świadczenia pracownicze na podstawie ustawy z dnia 18
grudnia 1998 r. o pracownikach sądów i prokuratury oraz o przepisów
wykonawczych do tej ustawy w postaci rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z
dnia 31 lipca 2003 r. w sprawie stanowisk i szczegółowych zasad wynagradzania
urzędników i innych pracowników sądów i prokuratury oraz odbywania stażu
urzędniczego, następnie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 30
czerwca 2008 r. w sprawie jak wyżej, a ostatnio rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 30 marca 2010 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie
stanowisk i szczegółowych zasad wynagradzania urzędników i innych pracowników
sądów i prokuratury oraz odbywania stażu urzędniczego.
Na tej podstawie powodowi wypłacano między innymi oprócz już
wspomnianego wynagrodzenia zasadniczego inne stałe składniki wynagrodzenia
jak: dodatek funkcyjny, zmieniony następnie na dodatek z tytułu sprawowanej
funkcji, dodatek z tytułu wysługi lat pracy w wysokości 20% miesięcznego
wynagrodzenia zasadniczego oraz składniki zmienne wynagrodzenia - dodatek
specjalny i nagrody uznaniowe. Powód otrzymywał także na podstawie powołanych
przepisów nagrody jubileuszowe.
Pismem z dnia 31 grudnia 2012 r. Minister Sprawiedliwości, na podstawie
art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 18 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo o ustroju
sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw wskazał, że z dniem 1 stycznia
2013 r. powód staje się dyrektorem Sądu Rejonowego oraz poinformował go, że na
podstawie art. 11 ust. 3 powołanej ustawy, do czasu ustalenia nowych warunków
wynagradzania, pozostają w mocy warunki dotychczasowe.
Kolejnym pismem z dnia 21 stycznia 2013 r. Minister Sprawiedliwości,
działając na podstawie art. 32c § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju
sądów powszechnych w związku z art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 18 sierpnia 2011 r. o
zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych
ustaw i § 2 ust. 1 pkt 2 lit. a rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17
grudnia 2012 r. w sprawie wynagrodzenia dyrektora sądu i zastępcy dyrektora
3
sądu, przyznał powodowi z dniem 1 stycznia 2013 r. wynagrodzenie zasadnicze w
kwocie 7.500 zł.
Pismem z dnia 25 lutego 2013 r. powód, powołując się na art. 21 § 3 ustawy
- Prawo o ustroju sądów powszechnych, zwrócił się do prezesa Sądu Rejonowego
w W. o przywrócenie dodatku za staż pracy. Dodatek w wysokości 20% nadal jest
powodowi wypłacany.
W ocenie Sądu pierwszej instancji, ustalenie nowych zasad wynagradzania
na podstawie § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 grudnia
2012 r. w sprawie wynagrodzenia dyrektora sądu i zastępcy dyrektora sądu i
zastępcy dyrektora sądu nie oznacza pozbawienie powoda innych składników
wynagrodzenia oraz świadczeń pracowniczych dotychczas przez niego
otrzymywanych na podstawie przepisów ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o
pracownikach sądów i prokuratury i przepisów wykonawczych, w tym spornego
dodatku z tytułu wysługi lat. Nowe przepisy dotyczące wynagradzania dyrektorów
sądów i ich zastępców regulują kwestię tylko wynagrodzenia zasadniczego i
dodatkowo sposób ustalania wysokości dodatku specjalnego oraz nagrody za
szczególne osiągnięcia i nie odnoszą się w ogóle do tych innych składników
wynagrodzenia oraz świadczeń dodatkowych, określonych przepisami wskazanymi
powyżej, jak chociażby dodatku z tytułu zajmowanego stanowiska, dodatku z tytułu
wysługi lat, nagrody jubileuszowej, odprawy emerytalno-rentowej. Tym samym
osoby pełniące funkcje dyrektorów w sądach nie zostały pozbawione tych ostatnio
wymienionych należności. Gdyby faktycznie celem ustawodawcy było pozbawienie
tych osób prawa do otrzymywania dotychczas wypłacanych stałych i zmiennych
składników wynagrodzenia oraz dodatkowych świadczeń pracowniczych, jak np.
nagród jubileuszowych czy odpraw emerytalno-rentowych, to stanowiłoby to
„rażące pogwałcenie zasady równości społecznej oraz rażące naruszenie praw
pracowniczych, gdyż dyrektorzy byliby jedyną grupą zawodową w sądach
pozbawioną tych składników wynagrodzenia”.
W ocenie Sądu, przepisy ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o pracownikach
sądów i prokuratury oraz rozporządzenie wykonawcze do tej ustawy z dnia 30
marca 2010 r. nie wyłączają spod swojej regulacji dyrektorów sądów i ich
zastępców, lecz stanowią uzupełnienie przepisów szczególnych w sprawie
4
wynagradzania dyrektorów sądów i prokuratury.
Sąd Okręgowy, na skutek apelacji strony pozwanej, wyrokiem z dnia 28
października 2013 r. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił
powództwo.
W uzasadnieniu Sąd drugiej instancji wskazał, że powód z tytułu
sprawowanej funkcji aktualnie nadal pobiera dodatek z tytułu wysługi lat pracy w
wysokości 20% miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego. Podkreślił, że w
sytuacji gdyby powód był pozbawiony przedmiotowego dodatku, przepis art. 189
k.p.c. nie miałoby zastosowania, gdyż mógłby wytoczyć powództwo o świadczenie,
a nie o ustalenie. „Zatem spór nie sprowadzałby się do ustaleń faktów ale kwestii
interpretacyjnych, tymczasem art. 189 k.p.c. nie jest właściwy do dokonywania
wykładni przepisów prawa”.
Sąd podniósł także, że przepisy ustawy zmieniającej ustawę o ustroju sądów
powszechnych od 1 stycznia 2013 r. i wydane na podstawie delegacji z tejże
ustawy rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 17 grudnia 2012 r. w sprawie
wynagrodzenia dyrektora sądu i zastępcy dyrektora sądu w sposób kompletny
regulują kwestie pozycji, pracy i wynagrodzenia dyrektora sądu. Powyższe przepisy
nie przewidują, aby dyrektor sądu otrzymywał dodatek stażowy. Nie można też
uznać, jak twierdzi strona powodowa, że art. 32d ustawy o ustroju sądów
powszechnych wskazujący na odpowiednie stosowanie określonych przepisów
ustawy o pracowników sądów i prokuratury, nie jest katalogiem zamkniętym. Rację
ma strona pozwana, iż w chwili orzekania przez Sąd Rejonowy obowiązywała
znowelizowana ustawa - Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz w
szczególności rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 grudnia 2012 r. w
sprawie wynagrodzenia dyrektora sądu i zastępcy dyrektora sądu, które to akty w
sposób kompletny regulują kwestie wynagrodzenia dyrektorów sądów.
Niezrozumiałe jest zatem stanowisko Sądu pierwszej instancji, że do powoda mają
zastosowanie przepisy nieobowiązującej go już ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o
pracownikach sądów i prokuratury oraz akty wykonawcze do tejże ustawy. „Biorąc
pod uwagę powyższe, trudno mówić o jakimkolwiek interesie prawnym po stronie
powoda w ustaleniu prawa do dodatku stażowego”. Aktualnie obowiązujące
przepisy ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych, tj. art. 32d § 2 wskazuje,
5
że do dyrektora sądu oraz zastępcy dyrektora sądu stosuje się odpowiednio tylko
przepisy art. 6-7 oraz art. 9-11 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o pracownikach
sądów i prokuratury. Powyższa regulacja ma charakter kompleksowy i jasny w
zakresie wynagrodzenia dyrektora sądu.
Reasumując, Sąd drugiej instancji stwierdził, „że podstawa rozstrzygnięcia,
przy tak sformułowanym roszczeniu, nie jest uzasadniona z uwagi na brak interesu
prawnego powoda. Natomiast w zakresie samego prawa do dodatku stażowego nie
zachodzą żadne podstawy prawne, by od 1 stycznia 2013 r. dyrektorzy sądów
zachowali uprawnienie w zakresie przedmiotowego dodatku”.
Powód zaskarżył ten wyrok skargą kasacyjną, zarzucając mu naruszenie
przepisów prawa materialnego: art. 32d § 2 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo
o ustroju sądów powszechnych, przez jego błędną wykładnię przejawiającą się w
uznaniu, że przepis ten wyłącza stosowanie w stosunku do dyrektorów sądów
przepisów ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o pracownikach sądów i prokuratury,
prócz odpowiedniego stosowania przepisów art. 6-7 oraz art. 9-11 tejże ustawy
oraz art. 15 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o pracownikach sądów i prokuratury,
przez jego niezastosowanie i w konsekwencji uznanie, iż powodowi nie przysługuje
dodatek za wieloletnią pracę.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Do dnia 31 grudnia 2012 r. zasady wynagradzania dyrektorów sądów
uregulowane były w ustawie z dnia 18 grudnia 1998 r. o pracownikach sądów i
prokuratury (Dz.U. z 2011 r. Nr 109, poz. 639, ze zm.) oraz wydanym na jej
podstawie rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 30 marca 2010 r. w
sprawie stanowisk i szczegółowych zasad wynagradzania urzędników i innych
pracowników sądów i prokuratury oraz odbywania stażu urzędniczego (Dz.U. Nr 49,
poz. 299). Dyrektorom sądów przysługiwały zatem stałe składniki wynagrodzenia
(wynagrodzenie zasadnicze, dodatek z tytułu zajmowanego stanowiska, dodatek za
wieloletnią pracę - art. 15 ustawy o pracownikach sądów i prokuratury - oraz
ruchome składniki wynagrodzenia: dodatek specjalny z tytułu okresowego
zwiększenia obowiązków służbowych lub powierzenia dodatkowych zadań,
6
nagroda za szczególne osiągnięcia w pracy zawodowej, premia), ponadto nagrody
jubileuszowe, jednorazowa odprawa w razie ustania stosunku pracy w związku z
przejściem na rentę z tytułu niezdolności do pracy lub emeryturę.
Od 1 stycznia 2013 r. weszła w życie nowelizacja ustawy z dnia 27 lipca
2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r.,
poz. 427 ze zm.). Na mocy art. 1 ustawy z dnia 18 sierpnia 2011 r. o zmianie
ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw
(Dz.U. Nr 203, poz. 1192) dodano art. 32c, zgodnie z którym dyrektorowi sądu i
zastępcy dyrektora sądu przysługuje wynagrodzenie zasadnicze, którego wysokość
ustala Minister Sprawiedliwości, jak również może być mu przyznany dodatek
specjalny z tytułu okresowego zwiększenia obowiązków lub zadań oraz nagrody za
szczególne osiągnięcia w pracy oraz art. 32d, w myśl którego, „Ze stanowiskiem
dyrektora sądu oraz zastępcy dyrektora sądu nie można łączyć przynależności do
partii politycznych ani pełnienia funkcji publicznych” (§ 1); „Do dyrektora sądu oraz
zastępcy dyrektora sądu stosuje się odpowiednio przepisy art. 6-7 oraz 9-11 ustawy
z dnia 18 grudnia 1998 r. o pracownikach sądów i prokuratury (Dz.U. z 2011 r. Nr
109, poz. 639 i Nr 113, poz. 659)” (§ 2).
Nie tyle z art. 32c, który w odniesieniu do wskazywanych składników
wynagrodzenia nie używa zwrotu „przysługuje wyłącznie”, ale z art. 32d,
wymieniającego przepisy z odesłania, a contario może wynikać wniosek, że
ustawodawca od 1 stycznia 2013 r. wyłączył tę kategorię urzędników sądowych
spod działania ustawy o pracownikach sądów i prokuratury (za wyjątkiem art. 6-7
oraz art. 9-11) i w konsekwencji dla omawianej grupy zawodowej ustanowił
autonomiczne (odrębne od pozostałych urzędników i pracowników sądów i
prokuratury) uregulowania dotyczące zasad wynagradzania, ograniczając je
wyłącznie do składników wymienionych w art. 32c Prawa o ustroju sądów
powszechnych, a następnie w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 17
grudnia 2012 r. w sprawie wynagrodzenia dyrektora sądu i zastępcy dyrektora sądu
(Dz.U. z 2012 r., poz. 1482), tj. do wynagrodzenia zasadniczego, dodatku
specjalnego oraz nagrody za szczególne osiągnięcia w pracy. Przy tej koncepcji od
1 stycznia 2013 r. żadne rozporządzenie wykonawcze wydane na podstawie art. 14
ust. 1 ustawy o pracownikach sądów i prokuratury nie mogło mieć zastosowania do
7
dyrektorów sądów (i ich zastępców). Ustawodawca zatem w sposób zamierzony
pominąłby pozostałe uregulowania dotyczące powszechnych w prawie urzędniczym
składników wynagrodzenia np. prawa do nagrody jubileuszowej, odprawy
emerytalno-rentowej czy dodatku stażowego. Taki pogląd zaprezentował Sąd
drugiej instancji.
Nie sposób jednak nie zauważyć, że w ten sposób dyrektorzy sądów (i ich
zastępcy) z trudnych do wytłumaczenia przyczyn staliby się jedyną grupą
zawodową urzędników sądów i prokuratury, która została pozbawiona między
innymi prawa do nagrody jubileuszowej, odprawy emerytalno-rentowej w wysokości
przysługującej na podstawie pragmatyki służbowej czy dodatku stażowego.
Przedstawiona więc wykładnia może budzić uzasadnione wątpliwości co do
zachowania przez ustawodawcę standardów konstytucyjnych wynikających z
art. 32 Konstytucji RP, gdyż byłaby to niepoparta adekwatnymi i racjonalnymi
przesłankami dyferencja uprawnień adresatów norm prawnych charakteryzujących
się daną cechą istotną (relewantną). Nie ma bowiem żadnego uzasadnienia dla
zróżnicowania uprawnień urzędników sądowych w zakresie tych składników
wynagrodzenia, które są ekwiwalentem za długoletnią pracę i powszechnie
obowiązują w prawie urzędniczym.
W tym kontekście uprawniony jest inny pogląd, a mianowicie, że zamiarem
ustawodawcy było jedynie „przeniesienie” przepisu kompetencyjnego
wyposażającego Ministra Sprawiedliwości w uprawnienie do określenia pewnych
składników wynagrodzenia grupy urzędników sądów z ustawy o pracownikach
sądów i prokuratury (art. 14 ust. 1) do ustawy określającej ustrój sądów
powszechnych. Niewątpliwie związane to było z budzącą kontrowersje (zob. wyrok
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 listopada 2013 r., K 13/12, OTK-A 2013 nr 8,
poz. 121) nowelizacją Prawa o ustroju sądów powszechnych i wynikającą z niej
zmianą zakresu nadzoru nad działalnością administracyjną sądów ze strony organu
władzy wykonawczej - Ministra Sprawiedliwości, która doprowadziła do przekazania
kierowania tą działalnością podległym mu organom - dyrektorom sądów, przy
jednoczesnym pozbawieniu uprawnień prezesów sądów. Niewątpliwie w ślad za
tym poszło zaznaczenie rangi ustrojowej tego organu sądu oraz podkreślenie, że ta
bezpośrednia podległość Ministrowi Sprawiedliwości nie ograniczy odrębności i
8
niezależności sądów od władzy wykonawczej gwarantowanych w art. 173
Konstytucji RP. Stąd też w art. 32d ust. 2 Prawa o ustroju sądów powszechnych
znalazło się odesłanie do art. 6-7 i art. 9-11 ustawy o pracownikach sądów i
prokuratury, odwołujących się do powszechnie obowiązujących w prawie
urzędniczym standardów, gwarantujących - niezależnie od podległości służbowej -
wykonywanie obowiązków w sposób profesjonalny, rzetelny i bezstronny.
Trzeba też dodać, że taka radykalna zmiana dotychczasowych zasad
wynagradzania wymagałby jednoznacznego wskazania, że wynagrodzenie
zasadnicze oraz dodatek specjalny z tytułu okresowego zwiększenia obowiązków
lub zadań, a także nagrody za szczególne osiągnięcia w pracy to wyłączne (jedyne)
składniki wynagrodzenia tych urzędników sądowych.
Biorąc to pod uwagę, uprawniony jest wniosek, że art. 32d Prawa o ustroju
sądów powszechnych, w brzmieniu obowiązującym do 23 stycznia 2014 r., nie
zawierał zamkniętego katalogu przepisów ustawy o pracownikach sądów i
prokuratury, mających zastosowanie do dyrektorów sądów (i ich zastępców).
Zmiana art. 32d Prawa o ustroju sądów powszechnych, który od 24 stycznia
2014 r. ust. 2 tego artykułu otrzymał następujące brzmienie: „Do dyrektora sądu
oraz zastępcy dyrektora sądu stosuje się odpowiednio przepisy art. 6-7, art. 9-11
oraz art. 14a-18 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o pracownikach sądów i
prokuratury (Dz.U. z 2011 r. Nr 109, poz. 639, ze zm.), rozwiewa przedstawione
wątpliwości interpretacyjne. Potwierdza bowiem, że zamiarem ustawodawcy nie
było pozbawienie dyrektorów sądów dotychczas przysługujących im składników
wynagrodzenia. Nastąpiło zatem doprecyzowanie art. 32d tak, aby wyeliminować
możliwość jego wykładni w sposób prowadzący do nieuprawnionego zróżnicowania
sytuacji prawnej dyrektorów sądów i ich zastępców w stosunku do pozostałej kadry
urzędniczej sądów i prokuratury.
Powyższe stanowisko nie prowadzi jednak do uchylenia zaskarżonego
wyroku i orzeczenia co do istoty sprawy (ewentualnie przekazania sprawy Sądowi
drugiej instancji do ponownego rozpoznania) dlatego, że zasadniczym motywem
rozstrzygnięcia Sądu drugiej instancji było oddalenie powództwa z uwagi na brak
interesu prawnego powoda w ustaleniu jego prawa do dodatku stażowego, a to nie
zostało zakwestionowane w skardze kasacyjnej przez postawienie zarzutu
9
naruszenia art. 189 k.p.c. Niezależnie bowiem od interpretacji przedstawionych
wyżej przepisów, uwzględnienie powództwa o ustalenie uwarunkowane jest
istnieniem po stronie powoda interesu prawnego w ustaleniu prawa lub stosunku
prawnego, co oznacza, że spełnienie tej przesłanki jest warunkiem, bez którego
powództwo nie może zostać uwzględnione.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na mocy art. 38914
k.p.c. orzekł
jak w sentencji.