Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III SK 28/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Iwulski (przewodniczący)
SSN Romualda Spyt
SSN Dawid Miąsik (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa T. S.A. z siedzibą w K.
przeciwko Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki
o nałożenie kary pieniężnej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 20 stycznia 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w W.
z dnia 19 września 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu w W. do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia
o kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Prezes Urzędu Regulacji Energetyki (Prezes Urzędu) decyzją z 11 marca
2011 r. nałożył na T. S.A. (wcześniej E. S.A., powód) karę pieniężną na podstawie
art. 56 ust. 1 pkt 6 Prawa energetycznego za stosowanie taryfy niezgodnie z
2
określonymi w niej warunkami poprzez odmowę uznania przerw w dostarczaniu
energii elektrycznej jako podstawy udzielenia bonifikat w odniesieniu do odbiorców
posiadających umowy kompleksowe z powodem. Za stwierdzone naruszenie
Prezes Urzędu wymierzył powodowi karę pieniężną w wysokości 1.000.000 zł.
Powód zaskarżył decyzję Prezesa Urzędu odwołaniem.
Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów wyrokiem z 3 grudnia 2012 r.,
oddalił odwołanie. Sąd pierwszej instancji stwierdził, że na obszarze działania
powoda, w szczególności na terenie działania oddziałów w […], w styczniu 2010 r.
występowały trudne warunki pogodowe. Utrzymujące się ponad 3 tygodnie zmienne
warunki atmosferyczne, takie jak opady marznącego śniegu z deszczem przy
ujemnej temperaturze, intensywne opady mokrego śniegu w połączeniu z
porywistym wiatrem powodującym zawieje i zamiecie, jak również intensywne
zjawisko szadzi, spowodowały masowe szkody w infrastrukturze na terenie […], w
tym w infrastrukturze energetycznej i telekomunikacyjnej oraz w drzewostanie.
Zjawiska te były przyczyną utrzymujących się długotrwale, wielodniowych zagrożeń
dla urządzeń energetycznych, efektem czego były rozległe zniszczenia elementów
sieci elektroenergetycznej, co skutkowało przerwami w dostawie energii
elektrycznej do odbiorców, trwającymi w niektórych rejonach nawet do trzech
tygodni.
W okresie tym powód stosował taryfę dla energii elektrycznej zatwierdzoną
przez Prezesa Urzędu. W pkt 5.1 taryfy zatwierdzonej decyzją z 15 stycznia 2009 r.
oraz w pkt 4.4.1 taryfy zatwierdzonej decyzją z 23 grudnia 2009 r. znajdowało się
następujące postanowienie: „Za niedotrzymanie parametrów jakościowych energii
elektrycznej określonych w rozporządzeniu systemowym, odbiorcom końcowym na
ich pisemny wniosek przysługują bonifikaty ustalone w sposób określony w § 37
ust. 1 i § 37a rozporządzenia taryfowego”.
Na skutek sygnałów od odbiorców energii elektrycznej odnośnie
nieotrzymania bonifikat w związku z przekroczeniem dopuszczalnego czasu przerw
w dostawach energii elektrycznej, pismem z 30 marca 2010 r. Prezes Urzędu
wszczął postępowanie w sprawie wymierzenia kary pieniężnej na podstawie art. 56
ust. 1 pkt 6 Prawa energetycznego w związku z podejrzeniem stosowania przez
powoda taryfy w sposób niezgodny z określonymi w niej warunkami przez odmowę
3
uznania przerw w dostarczaniu energii elektrycznej jako podstawy udzielenia
bonifikat w odniesieniu do odbiorców posiadających umowy kompleksowe.
Uznając odwołanie powoda za niezasadne Sąd Ochrony Konkurencji i
Konsumentów stwierdził, że spełnione zostały przesłanki zastosowania art. 56 ust.
1 pkt 6 Prawa energetycznego z uwagi na treść pkt 5.1 i 4.4.1 obu taryf
stosowanych przez powoda, § 37 ust. 1 oraz § 37a rozporządzenia taryfowego oraz
fakt odmowy wypłaty bonifikat 720 odbiorcom, pomimo iż złożyli oni pisemne
wnioski z uwagi na to, że okres przerwy w dostawie energii elektrycznej był dłuższy
od przewidzianego w § 40 rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 4 maja
2007 r. w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu
elektroenergetycznego (Dz.U. z 2007 r. Nr 93, poz. 623, ze zm., rozporządzenie
systemowe). Według Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów odmowa
przyznania bonifikat odbiorcom, którzy złożyli stosowne wnioski, jest stosowaniem
taryfy niezgodnie z określonymi w niej warunkami. Zdaniem Sądu pierwszej
instancji Prezes Urzędu nie dokonał w decyzji ustalenia w zakresie istnienia i
zasadności roszczeń cywilnoprawnych odbiorców energii. Organ poprzestał na
ustalaniu, czy powód zastosował się do pkt 5.1 taryfy zatwierdzonej decyzją
Prezesa Urzędu z 15 stycznia 2009 r. oraz pkt 4.4.1 taryfy zatwierdzonej decyzją
Prezesa Urzędu z dnia 23 grudnia 2009 r. Ustalenie takie mieściło się w zakresie
kompetencji Prezesa Urzędu. W ocenie Sądu Okręgowego zamieszczenie w pkt
5.1 oraz pkt 4.4.1 stosowanych przez powoda taryf przywołanego powyżej
sformułowania nie pozostawia wątpliwości, że przyznawanie bonifikaty za
niedotrzymanie parametrów jakościowych energii elektrycznej, określonych w
rozporządzeniu systemowym, jest jednym z warunków taryfy. Nie ma znaczenia,
czy warunki określone w taryfie zostały wprowadzone do niej w wykonaniu
określonych przepisów prawa. Jeżeli określone postanowienie zostało
wprowadzone wyłącznie z woli sporządzającego taryfę przedsiębiorstwa
energetycznego, to obowiązujący w tym zakresie warunek musi być przestrzegany
przez to przedsiębiorstwo. Przepis art. 56 ust. 1 pkt 6 Prawa energetycznego ma na
celu ochronę relacji cywilnoprawnej pomiędzy przedsiębiorstwem energetycznym a
odbiorcą energii w zakresie przestrzegania przez to przedsiębiorstwo ustalonych
przez siebie warunków. Sąd Okręgowy nie podzielił także stanowiska powoda,
4
zgodnie z którym bonifikata jest karą ustawową lub karą umowną oraz że ma
charakter odszkodowawczy. Bonifikata zmniejsza bowiem wysokość świadczenia
pieniężnego w związku z wykonaniem świadczenia rzeczowego niższej jakości.
Powód zaskarżył wyrok Sądu Okręgowego apelacją w całości.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 19 września 2013 r., zmienił wyrok Sądu
pierwszej instancji w ten sposób, że zmienił decyzję Prezesa Urzędu w zakresie
dotyczącym kary pieniężnej, obniżając jej wysokość do kwoty 300.000 zł. W
pozostałym zakresie odwołanie powoda i jego apelację oddalił oraz rozstrzygnął o
kosztach postępowania.
Odnosząc się do zarzutu, że odmowa wypłaty bonifikaty może być
kwalifikowana jako stosowanie taryfy niezgodnie z jej warunkami, Sąd drugiej
instancji odwołał się do definicji ustawowej taryfy jako zbioru cen i stawek opłat oraz
warunków ich stosowania, opracowanego przez przedsiębiorstwo energetyczne i
wprowadzonego w trybie określonym ustawą jako obowiązujący dla określonych w
nim odbiorców. Na powodzie ciąży obowiązek ustalenia taryfy, która podlega
zatwierdzeniu przez Prezesa Urzędu. Szczegółowe zasady ukształtowania taryfy
zostały określone na podstawie art. 46 ust. 3 Prawa energetycznego w
rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 2 lipca 2007 r. w sprawie
szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz rozliczeń w obrocie
energią elektryczną (Dz.U. Nr 128, poz. 895, ze zm., rozporządzenie taryfowe).
Zgodnie z § 5 ust. 3 tego rozporządzenia przedsiębiorstwo energetyczne […]
zawiera w taryfie […] sposób ustalania bonifikat za niedotrzymanie parametrów
jakościowych energii elektrycznej oraz standardów jakościowych obsługi
odbiorców. Powód stosował dwie taryfy, w których w pkt 5.1 oraz pkt. 4.4.1
zamieszczono postanowienie o treści „Za niedotrzymanie parametrów jakościowych
energii elektrycznej określonych w rozporządzeniu systemowym, odbiorcom
końcowym na ich pisemny wniosek przysługują bonifikaty ustalone w sposób
określony w § 37 ust. 1 i § 37a rozporządzenia taryfowego”. Zdaniem Sądu
Apelacyjnego w § 37a rozporządzenia taryfowego określono nie tylko sposób
obliczania bonifikaty, ale także warunek jej stosowania, jakim jest wystąpienie
przerwy w dostawie energii elektrycznej. Nie można zatem zgodzić się z
twierdzeniem powoda, że taryfa określa wyłącznie sposób ustalania bonifikaty,
5
tj. mechanizm obliczania jej wysokości, a nie przesłanki (okoliczności)
uzasadniające wypłatę bonifikaty. Skoro taryfa powoda odsyła wprost do § 37a
rozporządzenia taryfowego, w którym to przepisie określono nie tylko mechanizm
obliczania bonifikaty, ale także przesłanki uzasadniające jej wypłatę, to odmowa
wypłaty bonifikaty za niedostarczenie energii elektrycznej musi być oceniana pod
kątem zgodności takiego zachowania z warunkami taryfy.
Sąd drugiej instancji nie uwzględnił także zarzutu dotyczącego wykroczenia
Prezesa Urzędu poza swoje kompetencje i dokonywania oceny istnienia oraz
zasadności roszczeń cywilnoprawnych. Zdaniem Sądu, stosowanie cen lub stawek
opłat wyższych od zatwierdzonych w taryfie, tak samo jak odmowa udzielenia
bonifikaty za niedostarczanie energii, skutkuje powstaniem po stronie odbiorcy
roszczenia o zapłatę lub zwrot nadpłaconych kwot na podstawie umowy łączącej
odbiorcę z powodem. Art. 56 ust. 1 pkt 6 Prawa energetycznego byłby przepisem
martwym gdyby uznać, że Prezes Urzędu oceniając stosowanie zawyżonych
stawek opłat i cen w stosunku do cen określonych w taryfie każdorazowo dokonuje
oceny istnienia i zasadności roszczenia cywilnoprawnego, a nie wypełnia obowiązki
nałożone na niego na podstawie przepisów Prawa energetycznego.
Sąd drugiej instancji przyjął, że przedmiotem postępowania zakończonego
wydaniem zaskarżonej decyzji była ocena działań powoda w zakresie
przestrzegania warunków określonych w taryfie. Odpowiedzialność za naruszenie
art. 56 ust. 1 pkt 6 Prawa energetycznego oderwana jest od stosunków
obligacyjnych między powodem a odbiorcami końcowymi. Dlatego, mimo iż
roszczenia o wypłatę bonifikaty mają charakter cywilnoprawny i mogą być
dochodzone wyłącznie przed sądem powszechnym, nie pozbawia to Prezesa
Urzędu kompetencji do oceny, czy odmowa wypłaty bonifikat stanowi naruszenie
dyspozycji art. 56 ust. 1 pkt 6 Prawa energetycznego.
Odnosząc się do problemu charakteru prawnego bonifikat Sąd Apelacyjny
przyjął, że nie mają one charakteru odszkodowawczego i nie stosuje się do nich
przepisów dotyczących odpowiedzialności odszkodowawczej. Bonifikaty należne
odbiorcom zostały zagwarantowane przez ustawodawcę w art. 45a ust. 3 Prawa
energetycznego. Przepis ten nie wskazuje żadnych okoliczności pozwalających
przedsiębiorstwu energetycznemu na zwolnienie się z obowiązku udzielenia
6
bonifikaty. Strony nie mogą także odstąpić od sposobu ich ustalania w umowie. Z §
37a rozporządzenia taryfowego zawierającego unormowanie odnoszące się wprost
do bonifikaty za przerwy w dostarczaniu energii wynikają dwie przesłanki powstania
obowiązku udzielania tej bonifikaty: 1) wystąpienie przerwy w dostarczaniu energii
oraz 2) przekroczenie dopuszczalnego czasu przerw określonego w umowie lub
przepisach. Przyczyna przerwy w dostarczaniu energii nie ma wpływu na
obowiązek wypłaty bonifikaty.
Powód zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego skargą kasacyjną w całości.
Powód zarzucił zaskarżonemu wyrokowi naruszenie art. 56 ust. 1 pkt 6
Prawa energetycznego w związku z § 37a rozporządzenia taryfowego poprzez
błędną wykładnię i w konsekwencji nieprawidłowe zastosowanie przez przyjęcie, że
1) odmowa wypłaty bonifikaty może stanowić stosowanie taryfy niezgodnie z jej
warunkami, gdyż zapisy w taryfach powoda odsyłały do § 37a rozporządzenia
taryfowego, co powoduje, że obowiązek wypłaty bonifikaty stanowił warunek taryfy
w rozumieniu art. 56 ust. 1 pkt 6 Prawa energetycznego; 2) Prezes Urzędu może
stosując at. 56 ust. 1 pkt 6 Prawa energetycznego samodzielnie, tj. niezależnie od
sądów powszechnych, dokonać oceny, czy zaistniały przesłanki wypłaty bonifikaty
na rzecz odbiorców; 3) bonifikata za przerwy w dostarczeniu energii stanowi
obniżenie wynagrodzenia za niedostarczanie energii na skutek wystąpienia przerw
dłuższych niż dopuszczone przepisami prawa. Ponadto powód zarzucił naruszenie
art. 56 ust. 1 pkt 6 Prawa energetycznego poprzez nieprawidłowe zastosowanie
przez przyjęcie, że naruszenie przez powoda przepisów Prawa energetycznego
było rezultatem jego zachowania, podczas gdy w niniejszej sprawie nie zachodziły
przesłanki do nałożenia na powoda kary pieniężnej, gdyż ewentualne naruszenie
art. 56 ust. 1 pkt 6 Prawa energetycznego nie było rezultatem jego zachowania, ale
skutkiem niezależnych od niego okoliczności o charakterze zewnętrznym.
Powód wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i uwzględnienie odwołania
powoda z dnia 31 marca 2011 r. od decyzji Prezesa Urzędu poprzez uchylenie
decyzji w całości, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi II instancji.
W uzasadnieniu podstaw skargi powód wskazał, że jego zdaniem przyjęte
przez Sąd rozumienie „warunku taryfy” stanowi nieuprawnioną wykładnię
7
rozszerzającą art. 56 ust. 1 pkt 6 Prawa energetycznego, prowadzącą do objęcia
nim obowiązków uregulowanych w przepisach prawa, których treść taryfy nie
zawiera. Taryfa powoda określa jedynie sposób obliczania bonifikaty ale nie
wskazuje przesłanek uzasadniających jej wypłatę, które są określone ustawowo.
Dlatego obowiązku wypłaty bonifikaty nie można uznać za warunek taryfy. Przepis
§ 37a rozporządzenia określa wyłącznie sposób ustalania wysokości bonifikaty.
Według powoda art. 56 ust. 1 pkt 6 Prawa energetycznego należy interpretować w
ten sposób, że obejmuje on swym zakresem wyłącznie naruszenie przez
przedsiębiorstwo energetyczne takich warunków taryfy, które zostały określone w
samej taryfie. Przepis ten nie obejmuje swym zakresem naruszenia obowiązków
wynikających z innych przepisów prawa, do których taryfa częściowo odsyła.
Wymagania, jakim powinna odpowiadać taryfa zostały określone w wydanym
na podstawie art. 46 ust. 3 Prawa energetycznego rozporządzeniu taryfowym.
Zgodnie z § 4 ust. 1 pkt 3 lit. a rozporządzenia taryfowego taryfa określa sposób
ustalania bonifikat za niedotrzymanie parametrów jakościowych energii elektrycznej
i standardów jakościowych obsługi odbiorców. Podobne unormowanie zawierał § 5
ust. 3 pkt 4 rozporządzenia taryfowego w odniesieniu do przedsiębiorstw
dystrybucyjnych. Z powyższego powód wyprowadza założenie, że zamysłem
prawodawcy było uwzględnienie w taryfach energii elektrycznej wyłącznie
postanowień dotyczących sposobu ustalania bonifikat. Także wzór treści taryfy
Operatora Systemu Dystrybucyjnego, publikowany przez Prezesa Urzędu od
2011 r. zawiera postanowienie dotyczące jedynie sposobu obliczania wysokości
bonifikaty. Dlatego powód podnosi, że taryfy powoda obejmowały swymi warunkami
wyłącznie sposób ustalania bonifikat, tj. postanowienia określające wysokość tych
bonifikat. Dlatego za warunek stosowania taryfy nie można uznać przesłanek
wypłaty bonifikaty za przekroczenie limitu przerw w dostawie energii elektrycznej, a
co za tym idzie obowiązku wypłaty tych bonifikat, których taryfa nie reguluje.
Zdaniem powoda do objęcia zakresem zastosowania art. 56 ust. 1 pkt 6 Prawa
energetycznego zachowania powoda niewystarczające jest odesłanie do § 37a
rozporządzenia taryfowego, zawarte w taryfie powoda. Z odesłania tego Sąd
drugiej instancji wyprowadził założenie, zgodnie z którym w przepisie tym określono
nie tylko sposób obliczania bonifikaty, ale także przesłanki jej wypłaty. Powód
8
wskazuje, że zgodnie z delegacją ustawową z art. 46 ust. 3 Prawa energetycznego
rozporządzenie taryfowe powinno określać sposób ustalania bonifikat. Ponadto,
bonifikaty przysługują nie za jakiekolwiek przerwanie dostaw, lecz jedynie za
przerwy przekraczające limity określone w § 40 rozporządzenia systemowego.
Dlatego należy przyjąć, że § 37a rozporządzenia taryfowego z 2007 r. regulował
wyłącznie sposób obliczania bonifikaty za przerwy w dostawie energii. Same
przesłanki wypłaty bonifikaty wynikają zaś nie z rozporządzenia taryfowego, lecz z
rozporządzenia systemowego. W uzasadnieniu powyższych wywodów powód
dodatkowo odwołał się do poglądów wyrażonych w uzasadnieniu wyroku Sądu
Najwyższego z 6 października 2011 r., III SK 18/11, których zastosowanie w
niniejszej sprawie prowadzi do wniosku, że niewypełnienie obowiązków, które nie
wynikają z zatwierdzonej taryfy nie może być kwalifikowane jako stosowanie taryfy
niezgodnie z jej warunkami.
W dalszej kolejności powód podnosi, że stosując art. 56 ust. 1 pkt 6 Prawa
energetycznego Prezes Urzędu nie może samodzielnie oceniać, czy spełnione
zostały przesłanki wypłaty bonifikaty na rzecz odbiorców. Roszczenie o wypłatę
bonifikaty ma charakter cywilnoprawny i może być dochodzone wyłącznie przed
sądem powszechnym. Wywodzenie takiej kompetencji z art. 56 ust. 1 pkt 6 Prawa
energetycznego stanowi nieuprawnioną wykładnię rozszerzającą tego przepisu.
Bonifikatę należy traktować jako karę ustawową, zatem nie jest ona należna gdy
przerwy w dostarczaniu energii były następstwem okoliczności, za które
przedsiębiorstwo energetyczne nie ponosi odpowiedzialności. Zdaniem powoda w
przypadku przyjęcia założenia interpretacyjnego, zgodnie z którym art. 56 ust. 1 pkt
6 Prawa energetycznego znajduje zastosowanie do zachowania powoda
polegającego na odmowie wypłaty bonifikaty za przekroczenie dopuszczalnego
limitu przerwy w dostarczaniu energii, Prezes Urzędu byłby uprawniony do
nałożenia kary pieniężnej na powoda wyłącznie w przypadku uprzedniego
stwierdzenia przez sądy powszechne w indywidualnych sprawach pomiędzy
odbiorcami energii a powodem o zapłatę bonifikaty, że bonifikata ta była
rzeczywiście należna.
9
Prezes Urzędu w odpowiedzi na skargę kasacyjną powoda, powielając
argumentację przedstawioną w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, wniósł o
oddalenie skargi i zasądzenie kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Niniejsza sprawa dotyczy kary pieniężnej nałożonej na powoda przez
Prezesa Urzędu na podstawie art. 56 ust. 1 pkt 6 Prawa energetycznego. Przepis
art. 56 ust. 1 Prawa energetycznego składa się z kilkunastu punktów, w których
enumeratywnie ustawodawca wymienił delikty, za naruszenie których Prezes
Urzędu uprawniony jest do nałożenia na przedsiębiorstwo energetyczne kary
pieniężnej. Kazuistyka poszczególnych deliktów powoduje, że kara pieniężna może
zostać wymierzona przedsiębiorstwu energetycznemu wyłącznie za takie
zachowanie, które odpowiada przesłankom hipotezy jednej z norm sankcjonujących
wynikających z art. 56 ust. 1 Prawa energetycznego. W przeciwieństwie do prawa
ochrony konkurencji, gdzie kompetencja do nałożenia kary pieniężnej łączy się z
naruszeniem ogólnie sformułowanego zakazu praktyk ograniczających konkurencję
czy zakazu praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, w Prawie
energetycznym karze podlega tylko takie naruszenie obowiązków przewidzianych w
tej ustawie, które prawodawca wymienił w przepisach zawierających normy
sankcjonujące. W orzecznictwie Sądu Najwyższego w sprawach regulacyjnych
można już mówić o utrwalonej linii orzeczniczej, zgodnie z którą przepisy
normujące administracyjne kary pieniężne podlegają wąskiej wykładni (wyrok Sądu
Najwyższego z 6 października 2011 r., III SK 18/11).
W niniejszej sprawie na powoda została nałożona kara pieniężna na
podstawie art. 56 ust. 1 pkt 6 Prawa energetycznego za zachowanie polegające na
niewypłacaniu odbiorcom energii bonifikat za przerwy w dostawach energii.
Obowiązek wypłaty powyższych bonifikat wynika z art. 45a ust. 3 Prawa
energetycznego oraz § 37a rozporządzenia taryfowego. Zgodnie z art. 45a ust. 3
Prawa energetycznego przedsiębiorstwo energetyczne udziela upustów lub
bonifikat za niedotrzymanie standardów jakościowych obsługi odbiorców w
wysokości określonej w taryfie lub w umowie. Standardy te zostały określone w
10
przepisach wykonawczych do Prawa energetycznego. Zgodnie z art. 46 ust. 3
Prawa energetycznego Minister właściwy do spraw gospodarki został upoważniony
do wydania rozporządzenia określającego szczegółowe zasady kształtowania i
kalkulacji taryf dla energii elektrycznej oraz szczegółowe zasady rozliczeń w
obrocie energią elektryczną. Stosownie do art. 46 ust. 4 pkt 7 Prawa
energetycznego rozporządzenie powinno określać sposób rozliczeń z odbiorcami,
zaś zgodnie z pkt 8 sposób ustalania bonifikat za niedotrzymanie parametrów
jakościowych energii elektrycznej i standardów jakościowych obsługi odbiorców. W
wykonaniu powyższego upoważnienia w § 37 rozporządzenia taryfowego
wskazano sposób obliczenia bonifikaty za niedotrzymanie „określonych w
odrębnych przepisach, dopuszczalnych poziomów odchyleń napięcia od napięcia
znamionowego”. Natomiast w § 37a rozporządzenia taryfowego wskazano, że
odbiorcy energii przysługuje bonifikata za okres, w którym wystąpiła przerwa w
dostarczaniu energii oraz uregulowano sposób obliczania tej bonifikaty „za każdą
niedostarczaną jednostkę energii”, przy czym należało uwzględnić czas
dopuszczalnych przerw określony w umowie lub odrębnych przepisach. Takim
przepisem jest § 40 rozporządzenia systemowego, w którym zawarto regulację
dotyczącą rodzajów przerw w dostarczaniu energii elektrycznej. Przepis ten
definiuje jedynie, jakie rodzaje przerw należy wyróżnić w zależności od przyczyny
(planowane, nieplanowane) oraz w zależności od czasu trwania (przemijające,
krótkie, długie, bardzo długie oraz katastrofalne). Przepis ten określa także
dopuszczalny czas trwania przerw planowych i nieplanowych dla poszczególnych
kategorii odbiorców. Z kolei w § 38 rozporządzenia taryfowego wskazano, że
odbiorcom przysługują bonifikaty w przypadku niedotrzymania standardów
jakościowych obsługi oraz uregulowano wysokość tych bonifikat za enumeratywnie
wyliczone postaci naruszeń konkretnych standardów obsługi.
Przepisy Prawa energetycznego ograniczają się do przyznania odbiorcom
energii prawa do bonifikaty za niedotrzymanie pewnych standardów przez
przedsiębiorstwo energetyczne. Z kolei przepisy rozporządzenia taryfowego w
związku z przepisami rozporządzenia systemowego precyzują te standardy,
konkretyzując podstawę faktyczną bonifikaty oraz zasady ustalania jej wysokości
(§ 37, § 37a, § 38 oraz § 39 rozporządzenia taryfowego). Rozporządzenie taryfowe
11
rozróżnia przy tym bonifikaty za niedotrzymanie parametrów jakościowych energii
(§ 37), za niedostarczenie energii (§ 37a) oraz za niedotrzymanie określonych
standardów obsługi (§ 38). Jak przyjęto w uchwale Sądu Najwyższego z 18
września 2014 r., III SZP 1/14 przepis § 37a rozporządzenia taryfowego stanowi o
dwóch przesłankach powstania obowiązku udzielenia tej bonifikaty. Pierwszą jest
wystąpienie przerw w dostarczaniu energii elektrycznej, a drugą przekroczenie
dopuszczalnego czasu przerw w dostarczaniu tej energii określonego w umowie lub
odrębnych przepisach.
Z powyższego wynika, że zarówno prawo odbiorcy do uzyskania bonifikaty,
jak i obowiązek przedsiębiorstwa energetycznego do jej wypłaty, wynikają z
przepisów prawa. Ich samoistnym źródłem nie jest taryfa przedsiębiorstwa
energetycznego, co ma tę konsekwencję, że obowiązek wypłaty bonifikaty oraz
jego przesłanki „nie wynikają” z taryfy. Należy mieć jednak na względzie, że w
niniejszej sprawie kara pieniężna została wymierzona powodowi na podstawie
art. 56 ust. 1 pkt 6 Prawa energetycznego, stanowiącego o stosowaniu taryfy w
sposób niezgodny z określonymi w niej warunkami. Dlatego Sąd Apelacyjny trafnie
przyjął, że przepis art. 56 ust. 1 pkt 6 Prawa energetycznego znajduje
zastosowanie, gdy przedsiębiorstwo energetyczne nie stosuje się do jakiegokolwiek
warunku określonego w opracowanej przez siebie i zatwierdzonej przez Prezesa
Urzędu taryfie. Nie ma znaczenia, czy warunek ten został wprowadzony do taryfy
dobrowolnie przez przedsiębiorstwo energetyczne, czy też jego wprowadzenie do
treści taryfy wynikało z konieczności wykonania obowiązków przedsiębiorstwa
energetycznego wynikających z Prawa energetycznego i aktów wykonawczych,
bądź decyzji regulatora rynku. Zmierzająca w przeciwnym kierunku argumentacja
powoda, oparta na wyroku Sądu Najwyższego z 6 października 2011 r., III SK
18/11 jest chybiona. W orzeczeniu tym Sąd Najwyższy interpretował art. 56 ust. 1
pkt 12 Prawa energetycznego, przewidujący karę pieniężną za niewykonywanie
„obowiązku wynikającego z koncesji”. Poglądy prawne wyrażone w sprawie III SK
18/11 nie mają bezpośredniego znaczenia dla wykładni i stosowania art. 56 ust. 1
pkt 6 Prawa energetycznego, ponieważ przepisy art. 56 ust. 1 pkt 12 oraz art. 56
ust. 1 pkt 6 Prawa energetycznego są inaczej sformułowane. Podczas gdy art. 56
ust. 1 pkt 12 Prawa energetycznego stanowi o obowiązku „wynikającym” z decyzji
12
koncesyjnej (co stanowiło dla Sądu Najwyższego asumpt dla przyjęcia założenia,
zgodnie z którym to decyzja koncesyjna, a nie przepisy Prawa energetycznego,
muszą być źródłem obowiązku, za niewykonanie którego można nałożyć karę na
podstawie art. 56 ust. 1 pkt 12 Prawa energetycznego), przepis art. 56 ust. 1 pkt 6
Prawa energetycznego stanowi o „stosowaniu taryfy niezgodnie z jej warunkami”.
Dlatego art. 56 ust. 1 pkt 6 Prawa energetycznego nie można interpretować w ten
sposób, że w przepisie tym chodzi wyłącznie o warunki stosowania taryfy określone
w samej taryfie, dla których to warunków taryfa jest autonomicznym źródłem, z
wyłączeniem postanowień taryfy dotyczących kwestii, których potrzeba regulacji w
taryfie wynika z przepisów Prawa energetycznego i aktów wykonawczych. Sąd
drugiej instancji prawidłowo przyjął zatem, że wszystkie prawa i obowiązki
przedsiębiorstwa energetycznego oraz odbiorcy energii określone w taryfie są
„warunkami stosowania taryfy” w rozumieniu art. 56 ust. 1 pkt 6 Prawa
energetycznego, niezależnie od tego, czy powielają one treść unormowań Prawa
energetycznego czy przepisów wykonawczych. W obrocie z odbiorcami energii
przedsiębiorstwo takie jak powód posługuje się taryfą, a odbiorcy końcowi nie mają
obowiązku znać praw i obowiązków wynikających z Prawa energetycznego. W art.
56 ust. 1 pkt 6 Prawa energetycznego nie chodzi zaś o „obowiązki wynikające z
taryfy” dla przedsiębiorstwa takiego jak powód, lecz o warunki, na jakich powód
będzie dostarczał energię i rozliczał się za świadczone usługi z odbiorcami
końcowymi (odbiorcami mającymi podpisaną umowę kompleksową).
Sąd Najwyższy w pełni podziela także stanowisko Sądu Apelacyjnego,
zgodnie z którym bonifikata za przerwy w dostarczaniu energii nie ma charakteru
odszkodowawczego za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania i nie
stosuje się do niej przepisów dotyczących odpowiedzialności odszkodowawczej.
Stanowisko wyrażone w tym zakresie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku
koresponduje z poglądami prawnymi zawartymi w uzasadnieniu uchwały Sądu
Najwyższego z 18 września 2014 r., III SZP 1/14. Sąd Najwyższy przyjął w niej, że
przewidziane w art. 45a ust. 3 Prawa energetycznego bonifikaty przysługują
odbiorcom energii bez względu na przyczyny nienależytego wykonania
zobowiązania umownego przez przedsiębiorstwo energetyczne. Dlatego udzielenie
bonifikaty jest obligatoryjne w przypadku zgłoszenia przez odbiorcę końcowego
13
stosownego wniosku, wynikającego z niedostarczenia (zwłaszcza przez okres wielu
dni) energii elektrycznej, niezależnie od przyczyn niewykonania tego zobowiązania.
Regulacja § 37a rozporządzenia taryfowego uniezależnia wypłatę bonifikaty od
przyczyny przerw w dostawie energii elektrycznej, zaś brak wskazania okoliczności
wyłączających obowiązek udzielenia bonifikaty wskazuje na to, że ma on charakter
bezwzględny. Zdaniem Sądu Najwyższego celem przepisu § 37a rozporządzenia
Ministra Gospodarki z dnia 2 lipca 2007 r. w sprawie szczegółowych zasad
kształtowania i kalkulacji taryf oraz rozliczeń w obrocie energią elektryczną jest
zmotywowanie przedsiębiorstwa energetycznego do świadczenia usług o jak
najlepszej jakości, a w przypadku wystąpienia awarii sieci energetycznej – jak
najszybszego usunięcia awarii i wznowienia dostarczania energii elektrycznej. Taki
charakter wspomnianych bonifikat znajduje uzasadnienie w akcentowanym już w
orzecznictwie Sądu Najwyższego społecznym i cywilizacyjnym znaczeniem
dostępu odbiorców do energii elektrycznej (m.in. wyrok Sądu Najwyższego z 21
września 2010 r., III SK 12/10). Brak energii, a tym bardziej brak długotrwały,
zwłaszcza na terenach poza obszarem miast wiąże się dla odbiorców energii z
bardzo poważnymi utrudnieniami i uciążliwościami, których rekompensacie mają
służyć bonifikaty, o których mowa w art. 45a ust. 3 Prawa energetycznego.
Ponieważ zgodnie z powyższymi zapatrywaniami, bonifikaty za
niedostarczenie energii przysługują niezależnie od okoliczności, z powodu których
dostarczanie energii zostało wstrzymane, brak podstaw do uwzględnienia zarzutu
naruszenia art. 56 ust. 1 pkt 6 Prawa energetycznego przez zezwolenie Prezesowi
Urzędu na samodzielne, to jest niezależne od sądów powszechnych, dokonywanie
oceny, czy istniały przesłanki wypłaty bonifikaty za niedostarczenie energii na rzecz
odbiorców końcowych. Przepis art. 56 ust. 1 pkt 6 Prawa energetycznego
upoważnia Prezesa Urzędu do nakładania kary pieniężnej w przypadku
stwierdzenia, że przedsiębiorstwo energetyczne stosuje taryfę niezgodnie z
określonymi w niej warunkami. Korzystając z tej kompetencji Prezes Urzędu
uprawniony jest do samodzielnego weryfikowania zachowania przedsiębiorstwa
energetycznego w zakresie determinowanym przez warunki stosowania taryfy i
może oceniać, czy przedsiębiorstwo postępuje w sposób zgodny z tymi warunkami.
Sąd drugiej instancji prawidłowo przyjął, że w niniejszej sprawie nie chodzi o
14
rozstrzygnięcie kwestii, czy konkretnemu odbiorcy końcowemu przyłączonemu do
sieci powoda przysługuje bonifikata za niedostarczenie energii w konkretnej
wysokości, wynikającej z taryfy powoda lub przepisów prawa. Niniejsza sprawa
dotyczyła tego, czy powód stosował przygotowaną przez siebie i zatwierdzoną
przez Prezesa Urzędu taryfę zgodnie z określonymi w niej warunkami. W sytuacji,
gdy bonifikata, o której mowa w § 37a rozporządzenia taryfowego przysługuje
niezależnie od przyczyny przerwy w dostarczaniu energii, organ regulacji
energetyki w postępowaniu w sprawie nałożenia kary na podstawie art. 56 ust. 1
pkt 6 Prawa energetycznego weryfikuje jedynie, czy przedsiębiorstwo energetyczne
stosuje się do postanowienia taryfy przewidującego wypłatę bonifikaty z tytułu
niedostarczenia energii.
Sąd Najwyższy zważył jednak, że karze z art. 56 ust. 1 pkt 6 Prawa
energetycznego podlega wyłącznie stosowanie taryfy niezgodnie z określonymi w
niej warunkami, a nie wadliwe ukształtowanie taryfy. Gdyby zatem obowiązek
udzielania bonifikat oraz przesłanki realizacji tego obowiązku określały tylko
przepisy Prawa energetycznego, bądź wydane na jego podstawie rozporządzenia,
a nie postanowienia taryfy powoda, brak byłoby podstaw do zastosowania art. 56
ust. 1 pkt 6 Prawa energetycznego.
W niniejszej sprawie Prezes Urzędu nałożył na powoda karę za odmowę
uznania przerw w dostarczaniu energii elektrycznej jako podstawy udzielenie
bonifikat. Zachowanie to zostało zakwalifikowane przez Prezesa Urzędu jako
naruszenie obowiązku stosowania taryfy zgodnie z określonymi w niej warunkami.
W taryfach powoda, stosowanych w okresie relewantnym dla rozstrzygnięcia
niniejszej sprawy, zawarte było postanowienie o treści: „Za niedotrzymanie
parametrów jakościowych energii elektrycznej określonych w rozporządzeniu
systemowym, odbiorcom końcowym na ich pisemny wniosek przysługują bonifikaty
ustalone w sposób określony w § 37 ust. 1 i § 37a rozporządzenia taryfowego”. Jest
to jedyne postanowienie taryf wiążących powoda na przełomie 2009 i 2010 r., które
zdaniem Sądu Apelacyjnego zostało przez powoda naruszone w ten sposób, że nie
uwzględniał on wniosków odbiorców końcowych o wypłatę bonifikaty, o której mowa
w § 37a rozporządzenia taryfowego.
15
Z przywołanego postanowienia taryfy wynika, że odbiorcy energii przysługuje
bonifikata „za niedotrzymanie parametrów jakościowych energii elektrycznej
określonych w rozporządzeniu systemowym”. Parametry jakościowe energii w
rozumieniu rozporządzenia systemowego to parametry dotyczące napięcia
dostarczanej energii. Przepis § 37a rozporządzenia taryfowego przewiduje zaś
bonifikatę za „każdą niedostarczoną jednostkę energii”. W ocenie Sądu
Najwyższego niedostarczenie energii należy traktować jako naruszenie standardu
świadczenia usługi dystrybucyjnej, skoro zgodnie z art. 4 ust. 1 Prawa
energetycznego przedsiębiorstwo energetyczne zobowiązane jest do utrzymywania
zdolności urządzeń, instalacji i sieci do realizacji zaopatrzenia w energię w sposób
ciągły i niezawodny. Standard ten można traktować jako wariant standardu obsługi
odbiorców, choć nie jest to standard objęty zakresem normowania § 38
rozporządzenia taryfowego. Niedostarczenia energii nie można jednak traktować
jako niedotrzymania „parametru jakościowego energii elektrycznej”, a o bonifikatach
za niedotrzymanie tylko takiego parametru stanowiły postanowienia taryfy
przywołane przez Sąd drugiej instancji. Dlatego na tej podstawie nie można
powodowi przypisać naruszenia art. 56 ust. 1 pkt 6 Prawa energetycznego poprzez
odmowę wypłaty bonifikat za przerwy w dostarczeniu energii, o których mowa w §
37a rozporządzenia taryfowego. Uwzględniając zarzut naruszenia art. 56 ust. 1 pkt
6 Prawa energetycznego z tego powodu Sąd Najwyższy miał na względzie, że
zawarte w aktach postępowania postanowienia modelowej taryfy przedsiębiorstwa
energetycznego takiego jak powód, zawierają wyraźnie wyodrębnione i klarownie
sformułowane postanowienia dotyczące poszczególnych rodzajów bonifikat
przysługujących odbiorcom końcowym. Dodatkowo Sąd Najwyższy uwzględnił, że
powód stosował taryfy zatwierdzone przez regulatora rynku, co uzasadnia bardziej
restrykcyjną interpretację postanowień taryfy przy stosowaniu art. 56 ust. 1 pkt 6
Prawa energetycznego.
Mając powyższe na względzie, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.