Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 133/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 lutego 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
Protokolant Justyna Kosińska
w sprawie z powództwa R. – L. P. S.A. w W.
przeciwko M. M. i M. W.-M.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 11 lutego 2015 r.,
skargi kasacyjnej pozwanych
od wyroku Sądu Okręgowego w W.
z dnia 4 września 2013 r.,
1. oddala skargę kasacyjną;
2. zasądza od pozwanych na rzecz powoda kwotę 1800 ( jeden
tysiąc
osiemset) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
W postępowaniu nakazowym wydany został nakaz solidarnej zapłaty kwoty
70.120,50 zł z odsetkami na rzecz powoda – R. – L. P. S.A. przez pozwanych
dłużników wekslowych, wystawcę i poręczyciela. Po rozpatrzeniu zarzutów
pozwanych nakaz zapłaty utrzymano w mocy, po dokonaniu następujących ustaleń
faktycznych.
Pozwany M. M. zawarł z powodem umowę leasingu operacyjnego
obejmującego samochód osobowy BMW 325 Ci Coupe. Walutą umowy był frank
szwajcarski i w tej walucie ustalono miesięczne opłaty leasingowe (48 rat).
Pozwany (leasingobiorca) ustanowił zabezpieczenie tych należności w formie
weksla in blanco (k.4), strony podpisały też stosowną deklarację wekslową,
zawierającą upoważnienie dla leasingodawcy (remitenta) do wypełnienia weksla
sumą niezapłaconych, wymagalnych należności (k. 37 akt). Na wekslu złożyła
poręczenie pozwana M. W. – M. W dniu 14 stycznia 2010 r. powód i pozwany
leasingobiorca zawarli porozumienie (nazwane „aneksem do umowy”), w którym
rozwiązali umowę leasingu z 2008 r. i postanowili, że przedmiot leasingu zostanie
zwrócony najpóźniej do dnia 21 stycznia 2010 r., a korzystający (pozwany) zapłaci
powodowi różnicę między otrzymaną przez niego ceną sprzedaży netto przedmiotu
leasingu po potrąceniu wskazanych w umowie kosztów. Samochód zwrócono w
dniu 26 stycznia 2010 r., a następnie został on sprzedany osobie trzeciej za kwotę
80.000 zł (netto). Pozwany nie zapłacił na wezwanie powoda kwoty 70.106,85 zł.
Niezapłacony dług powód ujął w wypełnionym wekslu gwarancyjnym i wystąpił o
nakaz zapłaty wobec obojga pozwanych.
W ocenie Sądu Rejonowego, w związku z podjęciem przez pozwanych
obrony na podstawie stosunku podstawowego, sporem objęta jest również i ta
podstawa roszczenia leasingodawcy. Może ona decydować o zasadności
roszczenia wekslowego. Powód był uprawniony do uzupełnienia weksla
dochodzoną kwotą, bowiem wystąpiła niedopłata należności, a sposób rozwiązania
umowy (porozumienie stron) nie miał żadnego znaczenia. Strony ukształtowały
umownie stosunek leasingowy oraz określiły sposób i wysokość zapłaty należności
3
na rzecz leasingodawcy po rozwiązaniu stosunku leasingu. Należność ta została
obliczona prawidłowo m.in. w oparciu o właściwy kurs waluty szwajcarskiej.
W wyniku apelacji pozwanych Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok
i zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz powoda kwotę 52 718,58 zł, a w
pozostałym zakresie powództwo oddalił; oddalił także apelację pozwanych
w dalszym zakresie. Sąd drugiej instancji podzielił zasadnicze ustalenia Sądu
Rejonowego, dokonał jednak jego odmiennej oceny prawnej. Zdaniem Sądu
Okręgowego, powodowi nie przysługiwało jednak uprawnienie do wypełnienia
weksla gwarancyjnego, skoro - jak wywodził Sąd - „nie wystąpiła żadna z sytuacji
przewidzianych w deklaracji wekslowej”. Z deklaracji tej nie wynikało uprawnienie
do wypełnienia weksla „w przypadku rozwiązania umowy leasingu na podstawie
wzajemnego porozumienia stron”, ale w związku z innymi zdarzeniami
prowadzącymi do jej ustania. Intencją stron nie było - wbrew założeniu Sądu
Rejonowego - ukształtowanie stosunku leasingu, ale dokonanie rozwiązania
umowy leasingu z 2008 r. i podjęcie ostatecznego rozliczenia się z istniejących
należności (art. 65 § 1, § 2 k.c.). Dlatego powództwo nie mogło być uwzględnione
na podstawie weksla. Jednakże roszczenie powoda okazało się uzasadnione na
podstawie stosunku podstawowego (stosunku leasingu). Umowę tę zawarto
w 2008 r., a następnie - doprecyzowano w porozumieniu („aneksie”) z dnia
14 stycznia 2010 r. (pkt 4 tego porozumienia). Nie doszło zatem, wbrew stanowisku
apelujących, do wykreowania przez strony „odrębnego od umowy stosunku
zobowiązaniowego”, co jakoby uniemożliwiało uwzględnienie powództwa.
Rozwiązując umowę, strony uzgodniły sposób rozliczenia wynikających z niej
roszczeń pieniężnych. Ponadto odpowiedni sposób rozliczenia stron stosunku
leasingu określony został w art. 7091
k.c. i art. 70945
k.c.
Odnosząc się do kwestii ustalenia wysokości należności powoda, Sąd
Okręgowy stwierdził, że - wbrew sugestii pozwanych - nie doszło do sprzedaży
przez leasingodawcę przedmiotu leasingu (samochodu) po zaniżonej cenie. Sąd
pierwszej instancji prawidłowo ustalił ostatecznie tzw. kwotę zdyskontowaną,
określoną w pkt 4 porozumienia z dnia 14 stycznia 2010 r. Przyjmując kurs franka
szwajcarskiego na dzień 14 stycznia 2010 r. (1 CHF = 2,7679 zł), Sąd Okręgowy
stwierdził, że skoro należność leasingodawcy (130 000 zł) należało pomniejszyć
4
o cenę sprzedaży samochodu (130.000 zł - 80.000 zł), to po uwzględnieniu
dalszych kosztów (wyceny, napraw, konserwacji, przechowania), powodowi
przysługuje ostatecznie wierzytelność w wysokości 52.718,58 zł.
W skardze kasacyjnej obojga pozwanych, dotyczącej zasądzenia od nich
należności 52.718,58 zł z odsetkami i odnoszącej się do oddalenia ich apelacji
(pkt 1 i 2 zaskarżonego wyroku), podnoszono zarzuty naruszenia art. 321 § 1 k.p.c.
i art. 495 § 2 k.p.c. w zw. z art. 495 § 3 k.p.c. i w zw. z art. 217 § 2 k.p.c.
Wskazywano także naruszenie art. 353 § 1 k.c. w zw. z art. 36 k.c. i w zw. z art.
7091
k.c. i art. 70915
k.p.c. Skarżący wnosili o uchylenie wyroku Sądu drugiej
instancji w zaskarżonej części i orzeczenie co do istoty sprawy przez uchylenie
nakazu zapłaty w całości i oddalenie w całości żądania powoda.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Z ustaleń dokonanych przez oba Sądy meriti wynika, że w zarzutach
od nakazu zapłaty z dnia 11 marca 2011 r. pozwani powoływali się na
zobowiązanie wynikające z umowy leasingu, a powód nie zaprzeczał, że taki
stosunek istniał między nim i wystawcą weksla (leasingobiorcą; s. 1 - 2
uzasadnienia wyroku Sądu Rejonowego z dnia 17 grudnia 2012 r., k. 217-218 akt).
Ponadto w wezwaniu wierzyciela (leasingodawcy) do zapłaty, wystosowanym do
pozwanych przed wypełnieniem weksla in blanco, uprawniony także powoływał się
na istniejący między stronami stosunek leasingu (stosunek podstawowy; pismo
z dnia 8 czerwca 2010 r., k. 13 akt).
W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 marca 2007 r., II CSK 445/06
(nie publ.) Sąd Najwyższy trafnie wyjaśnił, że wierzyciel wekslowy - dochodząc
należności z weksla gwarancyjnego - ma różne możliwości wykazywania
zasadności swojego roszczenia wekslowego, powiązanego z roszczeniem
wynikającym ze stosunku podstawowego. Poza samym powoływaniem się na treść
weksla może on przytaczać także fakty i dowody uzasadniające roszczenie
wynikające z zobowiązania podstawowego (zob. też np. wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 14 marca 1997 r., I CKN 48/97, OSN 1947, nr 9, poz. 124).
Wskazane na wstępie ustalenia faktyczne z pewnością w wystarczający
sposób przekonują o tym, że powód dochodził jednak należności pieniężnej na
5
podstawie dwóch stosunków obligacyjnych, tj. w oparciu o weksel gwarancyjny
(vide treść pozwu) i w oparciu o stosunek podstawowy. Nie zmienia takiej
konstatacji sugestia skarżącego, że powód konsekwentnie w toku całego
postępowania domagał się zasądzenia „sumy wekslowej solidarnie od pozwanych”
(s. 2 skargi), przy czym poręczyciel wekslowy nie był dłużnikiem w podstawowym
stosunku obligacyjnym. Różne podstawy odpowiedzialności (weksel gwarancyjny
i stosunek podstawowy) mogą uzasadniać odpowiedzialność odmiennego kręgu
dłużników. W tej sytuacji nietrafny okazał się zarzut naruszenia art. 321 § 1 k.p.c.
i art. 495 § 2 k.p.c. w zw. z art. 493 § 3 k.p.c. i w zw. z art. 217 § 2 k.p.c.
2. W skardze kasacyjnej trafnie, oczywiście, podniesiono jurydyczną
niekonsekwencję w wywodach prawnych sądu drugiej instancji. Jeżeli bowiem
Sąd ten stwierdził, że powództwo nie mogło być uwzględnione w oparciu
o dołączony do pozwu weksel (s. 8 uzasadnienia zaskarżonego wyroku),
ale zasadność roszczenia powoda usprawiedliwia treść umowy leasingu i treść
aneksu do tej umowy z dnia 14 stycznia 2010 r., to nie istniały w ogóle podstawy
do obciążenia odpowiedzialnością poręczyciela wekslowego (żony powoda).
Poręczyciel wekslowy nie był bowiem w ogóle stroną umowy leasingu. Co więcej,
Sąd Okręgowy nie wyjaśnił, dlaczego przyjął solidarną odpowiedzialność
poręczyciela wekslowego (odpowiadającego tylko na podstawie weksla)
z leasingobiorcą - dłużnikiem w stosunku podstawowym (art. 369 k.c.). Solidarna
odpowiedzialność wekslowa i solidarna odpowiedzialność pozawekslowa mają
przecież inne, osobne źródła ich kreacji (por. art. 47 prawa wekslowego i art. 369
k.c.).
3. Trafność zarzutu kasacyjnego naruszenia art. 369 k.c. nie może
prowadzić jednak do wniosku o merytorycznej wadliwości kwestionowanego
rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego. Jeżeli wcześniej przyjęto, że powód dochodził
należności równocześnie na podstawie weksla i stosunku podstawowego,
to wyjaśnienia wymaga to, czy wierzyciel uzupełnił wręczony mu weksel
gwarancyjny zgodnie z treścią deklaracji wekslowej (k. 37 akt).
Nie sposób podzielić stanowiska Sądu Okręgowego, że treść deklaracji
wekslowej nie upoważniała w ogóle powoda do uzupełnienia weksla in blanco
6
dochodzoną sumą wekslową. Sąd ten nietrafnie powiązał kwestię tego uprawnienia
z „sytuacjami przewidzianymi w deklaracji wekslowej”, tj. z niektórymi zdarzeniami,
które miały prowadzić do wygaśnięcia umowy leasingu. Tymczasem treść deklaracji
wskazuje jednak na to, że określono w niej roszczenia, które miały być objęte
zabezpieczeniem wekslowym także po wygaśnięciu umowy leasingu, przy czym już
sama przyczyna takiego wygaśnięcia pozostaje obojętna. Może nią być umowa
rozwiązania umowy (actus contrarius). Wspomina się tam bowiem ogólnie także
o „zobowiązaniach powstałych w wyniku wygaśnięcia umowy leasingu” (art. 65 k.c.).
Należy zaznaczyć, że w praktyce wekslowej wręczenie weksla gwarancyjnego
in blanco następuje właśnie z reguły w celu zabezpieczenia określonych kategorii
roszczeń wynikających ze zindywidualizowanego stosunku podstawowego, a nie po
to, aby upoważnić wierzyciela wekslowego do uzupełnienia weksla o należności
jedynie w razie wystąpienia określonych w deklaracji wekslowej przyczyn ustania
stosunku podstawowego.
Nie można podzielić stanowiska skarżącego, że porozumienie stron z dnia
14 stycznia 2010 r. (k. 31-32 akt) doprowadziło do wykreowania innego, odrębnego
od stosunku leasingu stosunku zobowiązaniowego, w którym jakoby strony
„w sposób autonomiczny ustaliły na nowo wzajemne prawa i obowiązki, nieobjęte
zabezpieczeniem wekslowym” (odnowienie poprzedniego stosunku leasingu, poza
ustanowionym już zabezpieczeniem wekslowym; art. 506 k.c.). W skardze
kasacyjnej brak odpowiedniego wywodu, który by bezsprzecznie wskazywał na
odpowiedni animus novandi stron w rozumieniu art. 506 § 1 k.c. Nie podniesiono
także zarzutu naruszenia art. 65 k.c. w tym zakresie. Trafnie zatem stwierdził
Sąd Okręgowy, że porozumienie stron z dnia 14 stycznia 2010 r. zmierzało jedynie
do „uzgodnienia sposobu rozliczania wynikających (z umowy leasingu) zobowiązań
pieniężnych” po rozwiązaniu umowy leasingu. Zobowiązania te (roszczenia)
miały jednak swe źródło w umowie leasingu, mimo rozwiązania tej umowy (s. 8
uzasadnienia zaskarżonego wyroku).
Skoro zatem powód dochodził należności na podstawie dwóch tytułów
prawnych (weksla gwarancyjnego i stosunku podstawowego), był on uprawniony do
uzupełnienia tego weksla zgodnie z treścią deklaracji wekslowej, a Sądy meriti
ustaliły fakt istnienia zadłużenia leasingodawcy, to mimo wskazanego, wadliwego
7
uzasadnienia zaskarżonego wyroku, ostatecznie rozstrzygnięcie merytoryczne tego
Sądu odpowiada prawu. Istniały bowiem wystarczające podstawy objęcia tym
rozstrzygnięciem także poręczyciela wekslowego, który odpowiada solidarnie
z wystawcą weksla (dłużnikiem w stosunku podstawowym) art. 47 prawa
wekslowego).
W tej sytuacji należało skargę kasacyjną pozwanych oddalić (art. 39814
k.p.c.)
i orzec o kosztach postępowania kasacyjnego (art. 98 k.p.c., art. 108 § 1 k.p.c.).