Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 753/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 lutego 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
Protokolant Justyna Kosińska
w sprawie z powództwa A. K.
przeciwko E. G.
o zachowek,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 11 lutego 2015 r.,
skargi kasacyjnej powódki
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 20 sierpnia 2013 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok i oddala apelację pozwanej;
2. zasądza od pozwanej na rzecz powódki kwotę 5 417 (pięć
tysięcy czterysta siedemnaście) zł tytułem zwrotu kosztów
postępowania apelacyjnego i kasacyjnego;
3. nie obciąża pozwanej opłatą od skargi kasacyjnej, od której
uiszczenia powódka była zwolniona.
UZASADNIENIE
2
Pozwem z dnia 15 lutego 2011 r. A. K. wniosła o zasądzenie od E. G. kwoty
80.004 zł tytułem zachowku po W. S. Ostatecznie powódka zmodyfikowała
powództwo wnosząc o zasądzenie od pozwanej kwoty 61 812,61 zł wraz z
ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia powództwa do dnia zapłaty, w tym kwoty
59.117,50 zł tytułem zachowku oraz 2 695,11 zł tytułem skapitalizowanych odsetek
ustawowych od kwoty 59.117,50 zł. W pozostałej części cofnęła pozew ze
zrzeczeniem się roszczenia.
Pozwana E. G. wniosła o oddalenie powództwa, podnosząc zarzut
przedawnienia roszczenia.
Wyrokiem z dnia 13 września 2012 r. Sąd Okręgowy w W. zasądził od
pozwanej na rzecz powódki kwotę 59 117,50 zł z ustawowymi odsetkami od dnia
19 sierpnia 2011 r.; umorzył postępowanie co do kwoty 18191,39 zł; oddalił
powództwo w pozostałym zakresie (pkt 3) oraz orzekł o kosztach postępowania.
Ustalił, że spadek po W. S. zmarłej w dniu 2 sierpnia 2007 r. nabyły z mocy
ustawy: córka E. G. oraz wnuczka A. K., każda w 1/2 części. Występując z
wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku A. K. była przekonana, że w skład
spadku po jej zmarłej babce wchodzi lokal mieszkalny przy ul. W. 98 m 62 w W., w
którym przed śmiercią spadkodawczyni zamieszkiwała. Przekonanie to okazało się
błędne. Po uzyskaniu odpisu postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po W.
S., powódka zwróciła się o udzielenie informacji z rejestru lokali, co do stanu
prawnego mieszkania i uzyskała wówczas informację, że na podstawie umowy
darowizny W. S. przekazała go E. G. Powódka ani jej ojciec, syn W. S., nie
otrzymali od spadkodawczyni żadnych darowizn. Nieruchomość, którą drogą
darowizny otrzymała pozwana, to stanowiący odrębną własność lokal mieszkalny o
powierzchni 33,99 m2, wraz z udziałem w nieruchomości wspólnej wynoszącym
0,0094, dla którego Sąd Rejonowy w W. prowadzi księgę wieczystą o numerze KW
[…]. Wartość lokalu wynosi 236 470 zł. Pozwana ma 60 lat, stara się o przyznanie
emerytury, wcześniej zarabiała około 1 300 zł miesięcznie, nie mieszka w lokalu
po W. S., lecz w innym spółdzielczym własnościowym lokalu, należącym do niej i
jej męża.
3
Sąd Okręgowy uznał, że powódce przysługuje prawo do zachowku
stanowiące % udziału spadkowego, który by jej przypadł, co daje kwotę 59.117,50
zł. Sąd ten nie uwzględnił podniesionego przez pozwaną zarzutu przedawnienia.
Wskazał, że wprawdzie złożenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku nie
przerwało biegu zasiedzenia, jednak to działania pozwanej doprowadziły do
przedawnienia roszczenia powódki o zachowek. W ten sposób Sąd I instancji ocenił
przedłużanie przez pozwaną postępowania w sprawie spadkowej, ukrywanie faktu
otrzymania mieszkania w drodze darowizny, w sytuacji, gdy przed uzyskaniem
postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku powódka nie mogła sprawdzić
statusu prawnego mieszkania, ani nie miała podstaw by przypuszczać, że lokal,
w którym W. S. zamieszkiwała do śmierci, nie stanowił jej własności. Sąd uznał
zarzut przedawnienia za nadużycie prawa podmiotowego i w oparciu o art. 5 k.c.
nie uwzględnił go.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 20 sierpnia 2013 r. zmienił zaskarżony
wyrok Sądu Okręgowego w ten sposób, że oddalił powództwo. Sąd Apelacyjny
podzielił ustalenia faktyczne oraz ocenę dowodów przeprowadzoną przez Sąd
Okręgowy i przyjął je za własne. Uznał jednak, że zarzut przedawnienia zasługuje
na uwzględnienie. Stwierdził, że zastosowanie art. 5 k.c. jako podstawy do uznania
zarzutu przedawnienia za sprzeczny z zasadami współżycia społecznego może
nastąpić jedynie wyjątkowo, gdy indywidualna ocena okoliczności w rozstrzyganej
sprawie wskazuje, iż opóźnienie w dochodzeniu przedawnionego roszczenia jest
spowodowane szczególnymi przesłankami uzasadniającymi to opóźnienie. Wskazał,
że dla oceny prawidłowości zastosowania art. 5 k.c. przez Sąd Okręgowy, istotne
było ustalenie, jakie znaczenie dla możliwości wystąpienia przez powódkę z
roszczeniem o zachowek miał stan zawisłości postępowania w przedmiocie
stwierdzenia nabycia spadku. Podkreślił, że uprawniony z tytułu zachowku nie jest
zobowiązany do wcześniejszego potwierdzenia swojego statusu w takim
postępowaniu. Uznał, że powódka miała możliwość wystąpienia z roszczeniem o
zachowek przed upływem terminu przedawnienia. Toczenie się równolegle sprawy
o stwierdzenie nabycia spadku nie stało temu na przeszkodzie. Powódka mogła,
nie oczekując na zakończenie postępowania w przedmiocie stwierdzenia nabycia
spadku wnieść bez przeszkód powództwo o zachowek, tym bardziej, że była ona
4
reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika. Wskazał także, że nie
zasługuje na aprobatę wywód Sądu Okręgowego, z którego wynika, iż zwłoka z
wystąpieniem przez powódkę z roszczeniem o zachowek wynikała również z
zatajenia przez E. G. otrzymania darowizny spółdzielczego własnościowego prawa
do lokalu. Powódka miała możliwość uzyskania informacji, co do stanu prawnego
przedmiotowej nieruchomości. Ponadto Sąd Apelacyjny uznał, że nie można
postawić dłużnikowi zarzutu, iż nie zawiadamia wierzyciela o istnieniu roszczenia,
a zasadą jest, termin przedawnienia biegnie niezależnie od wiedzy wierzyciela
o istnieniu wierzytelności. Wskazał, że Sąd Okręgowy zasadnie uznał, iż nie doszło
do przerwania biegu przedawnienia w związku z wystąpieniem przez powódkę
z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku. Wskazał jednocześnie, że brak jest
podstaw do przyjęcia, że powódka dochodząc ustalenia, iż jest spadkobierczynią W.
S., tym samym, stosując argumentację a maiori ad minus, dążyła do zapewnienia
sobie prawa do zachowku.
Skarga kasacyjna powódki została oparta na podstawie naruszenia prawa
materialnego (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.). W ramach tej podstawy skarżąca zarzuciła
obrazę art. 1027 k.c., art. 123 § 1 pkt 1 k.c., art. 1007 § 2 k.c. w brzmieniu
obowiązującym przed dniem 12.10.2011 r., art. 1007 § 1 k.c. w brzmieniu
obowiązującym przed dniem 12.10.2011 r. oraz art. 5 k.c. W oparciu o te zarzuty
wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i oddalenie apelacji pozwanej,
ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi Apelacyjnemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawa kasacyjna naruszenia prawa materialnego okazała się
uzasadniona. Zarówno Sąd Okręgowy, jak i Sąd Apelacyjny, stanęły na stanowisku,
że złożenie przez powódkę wniosku o stwierdzenie nabycia spadku nie
stanowiło czynności powodującej przerwanie biegu przedawnienia roszczenia o
zachowek, co doprowadziło do przedawnienia się dochodzonego przez powódkę
roszczenia. Ocena zasadności tego stanowiska wymaga dokonania wykładni art.
1007 w zw. z art. 123 § 1 pkt 1 k.c. Artykuł 1007 k.c., dotyczący przedawnienia
roszczenia o zachowek nie reguluje odrębnie sytuacji, gdy roszczenia tego
dochodzi spadkobierca ustawowy przeciwko innemu spadkobiercy ustawowemu
5
powołanemu do spadku. W literaturze i orzecznictwie niemal jednolicie przyjmuje
się jednak, że w takiej sytuacji ma zastosowanie, w drodze analogii, przepis art.
1007 § 2 k.c. (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 2011 r.
V CSK 283/10, nie publ.). W uchwale z dnia 10 października 2013 r., III CZP 53/13
(OSNC 2014/4/41), Sąd Najwyższy stwierdził, że złożenie przez uprawnionego do
zachowku wniosku o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie ustawy przerywa
bieg terminu przedawnienia jego roszczenia o zachowek należny od spadkobiercy.
Stanowisko to odnosi się wprost do roszczenia o zachowek spadkobiercy
ustawowego powołanego do dziedziczenia z ustawy przeciwko innemu
spadkobiercy ustawowemu, co odpowiada sytuacji w rozpoznawanej sprawie.
Pogląd ten Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym skargę kasacyjną w pełni
podziela. Oznacza to, że powódka składając wniosek o stwierdzenia nabycia
spadku po zmarłej W. S., przerwała bieg przedawnienia o zachowek przeciwko E.
G. W konsekwencji, roszczenie powódki o zachowek, dochodzone na podstawie
pozwu wniesionego w dniu 15 lutego 2011 r., nie było przedawnione.
Z uwagi na zasadność zarzutu naruszenia art. 123 § 1 pkt 1 k.c. skarga
kasacyjna powódki była uzasadniona. W tej sytuacji rozpoznawanie pozostałych
zawartych w skardze zarzutów stało się bezprzedmiotowe. Ponieważ podstawa
naruszenia prawa materialnego była oczywiście uzasadniona, zaskarżony wyrok
podlegał uchyleniu a apelacja została oddalona (art. 39816
k.p.c.).
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1
k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c. Na podstawie art. 102 k.p.c. odstąpiono
od obciążania pozwanej opłatą od skargi kasacyjnej, od której powódka została
zwolniona.