Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 329/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 kwietnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Przemysław Kalinowski (przewodniczący)
SSN Eugeniusz Wildowicz (sprawozdawca)
SSA del. do SN Dariusz Kala
Protokolant Danuta Bratkrajc
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Barbary Nowińskiej
w sprawie R. C., S. U. i K. K.
oskarżonych z art. 217 § 1 kk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 8 kwietnia 2015 r.,
kasacji, wniesionej przez pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego
od wyroku Sądu Okręgowego w K.
z dnia 30 maja 2014 r.,
utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w J.
z dnia 19 grudnia 2013 r.
1. na podstawie art. 536 kpk w zw. z art. 439 § 1 pkt 11 kpk
uchyla zaskarżony wyrok i utrzymany nim w mocy wyrok Sądu
Rejonowego w J. w odniesieniu do S. U. i sprawę w tej części
przekazuje Sądowi Rejonowemu w J. do ponownego
rozpoznania,
2
2. oddala kasację w odniesieniu do R. C. i K. K. jako
oczywiście bezzasadną,
3. kosztami sądowymi postępowania kasacyjnego w części
oddalającej kasację obciąża oskarżyciela posiłkowego T. D.,
4. zasądza od oskarżyciela posiłkowego T. D. na rzecz
oskarżonych R. C. i K. K. kwoty po 600 zł tytułem poniesionych
przez nich kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu
kasacyjnym.
UZASADNIENIE
Prokurator oskarżył R. C., K. K. i S. U. o to, że w dniu 28 kwietnia 2012 r. w
J. działając wspólnie i w porozumieniu oraz z inną osobą wzięli udział w pobiciu T.
D. zadając mu kopnięcia nogami po ciele, w wyniku czego pokrzywdzony doznał
obrażeń ciała w postaci wieloodłamowego dostawowego złamania bliżej nasady
lewej kości piszczelowej z przemieszczeniem odłamów lewego kolana, które to
naruszyły czynności ciała na okres powyżej dni siedmiu, narażając go tym samym
na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty zdrowia lub nastąpienia skutku
określonego w art. 156 § 1 k.k., tj. o przestępstwo z art. 158 § 1 k.k.
Wyrokiem z dnia 19 grudnia 2013 r. Sąd Rejonowy w J. na podstawie art. 17
§ 1 pkt 3 k.p.k. w zw. z art. 1 § 2 k.k. umorzył postępowanie karne przeciwko
oskarżonym, po ustaleniu, że naruszyli oni nietykalność cielesną T. D. w ten
sposób, że: R. C. odepchnął go od siebie, K. K. kopnęła go w plecy, zaś S. U.
uderzyła go otwartą ręką w twarz i uprzednim zakwalifikowaniu ich czynów z art.
217 § 1 k.k.
Od powyższego wyroku apelację złożył pełnomocnik oskarżyciela
posiłkowego T. D. zarzucając błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za
podstawę wydanego orzeczenia, obrazę przepisów postępowania, tj. art. 171 § 7
k.p.k., art. 4 k.p.k., art. 7 k.p.k., art. 170 k.p.k. i art. 410 k.p.k. oraz obrazę prawa
materialnego, tj. art. 217 k.k. w zw. z art. 1 § 2 k.k. Wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego
rozpoznania.
3
Wyrokiem z dnia 30 maja 2014 r. Sąd Okręgowy w K. zaskarżony wyrok
utrzymał w mocy uznając apelację za oczywiście bezzasadną.
Od powyższego wyroku kasację złożył pełnomocnik oskarżyciela
posiłkowego T. D. zarzucając mu rażące naruszenie prawa, wpływające w sposób
istotny na treść orzeczenia tj.:
1. „art. 457 § 3 k.p.k. poprzez nie wskazanie w uzasadnieniu wyroku,
dlaczego zarzut apelacji z pkt 3 sąd uznał za niezasadny,
poprzestając jedynie na lakonicznym twierdzeniu, iż „zarzut opisany
w pkt. 3 apelacji jest tego rodzaju, że pozostaje bez najmniejszego
wpływu na treść orzeczenia", gdy tymczasem obraza przepisu art.
171 § 7 k.p.k. w kluczowy sposób wpływa na ustalenia sądu w
podstawowych kwestiach związanych z rozstrzygnięciem niniejszej
sprawy;
2. art. 171 § 7 k.p.k, w zw. z art. 7 k.p.k. poprzez jego zastosowanie i
przyjęcie, iż pierwsze przesłuchania pokrzywdzonych w
postępowaniu przygotowawczym nie mogą stanowić dowodu z
uwagi na fakt, iż złożone zostały w stanie nietrzeźwości, co miało
doprowadzić do wyłączenia swobody wypowiedzi, podczas gdy jak
jednoznacznie wynika z materiału dowodowego podejrzani
przesłuchiwani byli po upływie 30 godzin od zatrzymania i zbadania
ich alkomatem, co biorąc pod uwagę zasady wiedzy, a zważywszy
na fakt, iż poziom stężeń alkoholu we krwi podejrzanych wahał się
w granicach 0,29 mg/dm3 - 1,12 mg/dm3 przesądza o fakcie, iż w
chwili przesłuchania nie znajdowali się pod wpływem alkoholu, co w
konsekwencji skutkowało naruszeniem zasad swobodnej oceny
dowodów i przyznaniem waloru wiarygodności wyjaśnieniom
oskarżonych, przy jednoczesnym uznaniu za niewiarygodne
zeznań pokrzywdzonego i w efekcie prowadziło do błędnych
ustaleń sądu, w szczególności w odniesieniu do mechanizmu
powstania obrażeń nogi pokrzywdzonego;
3. art. 4, 170 i 410 k.p.k. poprzez nieprzeprowadzenie w sposób
wyczerpujący postępowania dowodowego, w tym licznych
4
dowodów mogących potwierdzić prezentowaną przez
pokrzywdzonego wersję zdarzeń, której Sąd I Instancji
bezpodstawnie odmówił waloru wiarygodności, a które to dawały
większe możliwości dokonania prawidłowej oceny materiału
dowodowego;
4. art. 158 § 1 k.k. w zw. z art. 156 k.k. poprzez jego niezastosowanie
w sytuacji, gdy prawidłowo oceniony materiał dowodowy prowadzi
do wniosku, iż oskarżeni swoim zachowaniem wyczerpali znamiona
tego przestępstwa”.
Wskazując na powyższe wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz
poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego i przekazanie sprawy Sądowi I
instancji do ponownego rozpoznania.
W odpowiedzi na kasację prokurator wniósł o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego T. D. w odniesieniu do
oskarżonych R. C. i K. K. jest bezzasadna w stopniu oczywistym. Oddalenie na
rozprawie, tak ocenionej kasacji, zwalnia Sąd Najwyższy z obowiązku sporządzania
w tym zakresie pisemnego uzasadnienia wyroku (art. 535 § 3 zd. pierwsze k.p.k.).
Analiza akt sprawy wskazuje jednakże, że w sprawie zaistniała bezwzględna
przyczyna odwoławcza określona w art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k., gdyż Sąd Rejonowy
rozpoznał sprawę podczas nieobecności oskarżonej S. U., której obecność była
obowiązkowa.
W myśl art. 374 § 1 k.p.k. w postępowaniu zwyczajnym obecność
oskarżonego na rozprawie jest obowiązkowa. Wyjątki od tej zasady określa ustawa,
która dopuszcza prowadzenie rozprawy pod nieobecność oskarżonego między
innymi w warunkach określonych w art. 376 k.p.k., a więc także wtedy, gdy
oskarżony po złożeniu wyjaśnień, zawiadomiony o terminie rozprawy odroczonej
lub przerwanej, nie stawił się na tę rozprawę bez usprawiedliwienia (art. 376 § 2
k.p.k.).
Mając na uwadze, że obowiązkowy udział oskarżonego w rozprawie dotyczy
całej rozprawy, a nie jedynie jej części ograniczonej do fazy jej otwarcia i składania
wyjaśnień, zaś odstąpienie od tego obowiązku jest wyjątkiem od reguły, możliwe
5
jest uznanie nieobecności oskarżonego na przerwanej lub odroczonej rozprawie w
świetle art. 376 § 2 k.p.k. za nieusprawiedliwione i kontynuowanie postępowania,
jednakże wyłącznie wtedy, gdy jest niewątpliwe, że oskarżony został prawidłowo - a
więc zgodnie z przepisami zawartymi w rozdziale 15 Kodeksu postępowania
karnego - poinformowany o terminie rozprawy i brak jest usprawiedliwienia przez
niego niestawiennictwa.
Odnosząc powyższe uwagi natury ogólnej do realiów rozpoznawanej sprawy
zauważyć należy, że - jak wynika z protokołu - oskarżona S. U. nie stawiła się na
rozprawę w dniu 19 grudnia 2013 r., na której jej obecność była obowiązkowa (k.
204). Przy tym, wbrew zapisowi znajdującemu się w protokole, oskarżona nie
została o terminie odroczonej rozprawy powiadomiona na poprzednim terminie w
dniu 27 listopada 2013 r., gdyż także w tym terminie oskarżona nie stawiła się (k.
197-198). W protokole rozprawy z dnia 27 listopada 2013 r. brak jest przy tym
zarządzenia dotyczącego wezwania oskarżonej na kolejny termin rozprawy. W
aktach sprawy brak także zwrotnego potwierdzenia odbioru wezwania przez
oskarżoną, które wskazywałoby, że mimo nie wydania przez Przewodniczącego
stosownego zarządzenia, wezwanie dla S. U. zostało wysłane, ani też
jakiegokolwiek zapisu wskazującego na poinformowanie oskarżonej o kolejnym
terminie rozprawy.
W świetle powyższych okoliczności uznać należy, że oskarżona S. U. nie
została w sposób należyty zawiadomiona o terminie rozprawy w dniu 19 grudnia
2013 r., co wykluczało możliwość kontynuowania rozpoznania sprawy pod jej
nieobecność. Ów brak pewności, co do zawiadomienia oskarżonej o terminie
rozprawy w dniu 19 grudnia 2013 r., a konsekwencji osądzenie sprawy pod
nieobecność oskarżonej, która nie miała faktycznej możliwości wzięcia w niej
udziału, naruszał obowiązek rozpoznania sprawy w obecności oskarżonej,
stwarzając domniemanie, że w ten sposób została ona pozbawiona możliwości
obrony (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 września 1991 r., I KZP 14/91,
OSNKW 1992, nr 1-2, poz. 11) i tym samym stanowiło bezwzględną podstawę
odwoławczą określoną w art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k.
Stwierdzenie tego uchybienia skutkuje uchyleniem zaskarżonego wyroku
Sądu Okręgowego i utrzymanego nim w mocy wyroku Sądu Rejonowego w J. w
6
odniesieniu do S. U. i przekazaniem sprawy w tej części do ponownego
rozpoznania temu ostatniemu Sądowi. Wprawdzie w rozpoznawanej sprawie
kasacja została wniesiona na niekorzyść oskarżonej, a zgodnie z art. 439 § 2 k.p.k.
uchylenie orzeczenia jedynie z powodów określonych w art. 439 § 1 pkt 9-11 może
nastąpić tylko na korzyść oskarżonego, jednakże zakaz uchylenia z tego powodu
orzeczenia aktualizuje się w zasadzie w odniesieniu do wyroku uniewinniającego.
Nie dotyczy on zatem wyroku umarzającego postępowanie karne, gdyż przy
ponownym rozpoznaniu sprawy nie jest wykluczone wydanie orzeczenia
korzystniejszego. W realiach sprawy możliwości takiego rozstrzygnięcia – bardziej
korzystnego dla oskarżonej niż zawarte w zaskarżonym wyroku - nie można
wykluczyć.
Ponownie rozpoznając sprawę Sąd Rejonowy będzie miał na uwadze, że
wobec uchylenia zaskarżonego wyroku i utrzymanego nim w mocy wyroku Sądu I
instancji na podstawie art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k., nie będzie możliwe orzekanie na
niekorzyść oskarżonej, mimo że uchylenie tych wyroków nastąpiło po rozpoznaniu
kasacji wniesionej na jej niekorzyść. Na przeszkodzie takiemu ewentualnemu
rozstrzygnięciu będzie bowiem stał przepis art. 439 § 2 k.p.k.
Kierując się powyższą argumentacją Sąd Najwyższy orzekł, jak w wyroku.
O kosztach sądowych postępowania kasacyjnego rozstrzygnięto na
podstawie art. 636 k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k.