Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II KK 84/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 23 kwietnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Włodzimierz Wróbel (przewodniczący)
SSN Andrzej Ryński
SSN Eugeniusz Wildowicz (sprawozdawca)
Protokolant Marta Brylińska
na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 k.p.k.
w przedmiocie wyroku łącznego
w sprawie A. K.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej w dniu 23 kwietnia 2015 r.,
kasacji, wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich na korzyść skazanego
od wyroku łącznego Sądu Rejonowego w Ż.
z dnia 28 września 2009 r.,
uchyla punkt 4 zaskarżonego wyroku i w tym zakresie
sprawę przekazuje Sądowi Rejonowemu w Ż. do
ponownego rozpoznania.
UZASADNIENIE
W dniu 9 kwietnia 2008 r. do Sądu Rejonowego wpłynął wniosek skazanego
A. K. o wydanie wyroku łącznego obejmującego następujące prawomocne wyroki:
Sądu Rejonowego w W. o sygn. akt III K 1084/05 oraz Sądu Rejonowego w W. o
sygn. akt III K 2447/06.
2
Rozpoznając powyższy wniosek Sąd Rejonowy w Ż. ustalił, że A. K. został
skazany następującymi prawomocnymi wyrokami:
1. Sądu Rejonowego w W. z dnia 18 czerwca 2003 r. w sprawie o sygn. akt
V K 446/03, za przestępstwo z art. 279 § 1 k.k. w zw. z art. 283 k.k. popełnione w
dniu 9 lutego 1996 r., na karę 4 miesięcy pozbawienia wolności;
2. Sądu Rejonowego w W. z dnia 6 października 2003 r. w sprawie o sygn.
akt II K 7091/00, za przestępstwo z art. 209 § 1 k.k. popełnione w okresie od maja
1997 r. do lipca 2000 r., na karę 12 miesięcy ograniczenia wolności z warunkowym
zawieszeniem jej wykonania na okres 3 lat próby, a której wykonanie zarządzono
następnie postanowieniem Sądu Rejonowego w Ł. z dnia 12 września 2006 r. w
sprawie o sygn. akt II Ko 85/06. Następnie postanowieniem Sądu Rejonowego w Ł.
z dnia 2 sierpnia 2007 r. w sprawie o sygn. akt II Ko 308/07, karę tę zamieniono na
zastępczą karę pozbawienia wolności w wymiarze 182 dni i orzeczono jej
wykonanie;
3. Sądu Rejonowego w W. z dnia 7 maja 2004 r. w sprawie o sygn. akt II K
4058/00, za przestępstwo z art. 284 § 2 k.k. popełnione w dniu 12 stycznia 1998 r.,
na karę grzywny w wysokości 100 stawek dziennych po 10 zł każda;
4. Sądu Rejonowego w W. z dnia 12 października 2005 r. w sprawie o sygn.
akt V K 1614/03, za przestępstwo:
- z art. 178a § 1 k.k. popełnione w dniu 27 kwietnia 2002 r., na karę roku
i 6 miesięcy pozbawienia wolności oraz
- z art. 235 k.k. popełnione w dniu 27 kwietnia 2002 r., na karę roku
pozbawienia wolności;
na podstawie art. 85 k.k. i art. 86 § 1 k.k. wymierzono skazanemu karę łączną roku i
6 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na
okres 4 lat próby oraz na podstawie art. 71 § 1 k.k. karę 50 stawek dziennych
grzywny po 20 zł każda. Postanowieniem Sądu Rejonowego w W. z dnia 2 marca
2009 r. o sygn. akt V Ko 125/09, zarządzono wykonanie wymierzonej kary łącznej
pozbawienia wolności;
5. Sądu Rejonowego w W. z dnia 12 grudnia 2005 r. w sprawie o sygn.
akt II K 1084/05, za przestępstwo z art. 279 § 1 k.k. popełnione w dniu 6 maja 2005
r., na karę 2 lat pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania
3
na okres 5 lat próby oraz na karę 50 stawek dziennych grzywny po 10 zł każda, a
której wykonanie zarządzono następnie postanowieniem Sądu Rejonowego w W. z
dnia 8 lutego 2007 r. w sprawie o sygn. akt III Ko 1040/06;
6. Sądu Rejonowego w W. dnia 20 kwietnia 2006 r. w sprawie o sygn. akt
II K 435/06, za przestępstwo z art. 278 § 1 k.k. popełnione w dniu 16 marca 2004 r.,
na karę 10 miesięcy ograniczenia wolności;
7. Sądu Rejonowego w W. dnia 28 czerwca 2006 r. w sprawie o sygn. akt
III K 2447/06, za przestępstwo z art. 278 § 1 k.k. popełnione w dniu 5 lutego 2006
r., na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności;
8. Sądu Rejonowego w W. z dnia 28 września 2007 r. w sprawie o sygn.
akt IX K 389/07, za przestępstwo z art. 286 § 3 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zw. z
art. 12 k.k. popełnione w dniu 27 sierpnia 1999 r., na karę grzywny w wysokości
100 stawek dziennych po 50 zł każda;
9. Sądu Rejonowego w Ż. z dnia 27 listopada 2007 r. w sprawie o sygn.
akt II K 947/07, za przestępstwo z art. 244 k.k. popełnione w dniu 30 września 2007
r., na karę roku pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania
na okres 5 lat próby oraz na karę grzywny w wysokości 100 stawek dziennych po
10 złotych każda.
Wyrokiem łącznym z dnia 28 września 2009 r., sygn. akt II K 244/08, Sąd
Rejonowy w Ż.:
1. rozwiązał karę łączną pozbawienia wolności orzeczoną wobec skazanego A.
K. wyrokiem Sądu Rejonowego w W. z dnia 12 października 2005 r.
opisanym w punkcie 4;
2. na zasadzie art. 85 k.k., art. 86 § 1 k.k. i art. 87 k.k. w miejsce kar
pozbawienia wolności i kary ograniczenia wolności orzeczonych wobec
skazanego A. K. wyrokami opisanymi w punktach 1, 2 i 4 orzekł wobec
skazanego karę łączną roku i 9 miesięcy pozbawienia wolności;
3. na podstawie art. 63 § 1 k.k. na poczet wymierzonej skazanemu kary
łącznej pozbawienia wolności zaliczył okresy rzeczywistego pozbawienia wolności
w dniach od 17 lutego 2003 r. do 18 czerwca 2003 r., od 7 września 2005 r. do 12
października 2005 r.;
4. w pozostałym zakresie postępowanie umorzył;
4
5. stwierdził, że w pozostałym zakresie połączone wyroki podlegają
odrębnemu wykonaniu.
Wyrok ten uprawomocnił się w dniu 24 października 2009 r. wobec nie
zaskarżenia go przez strony postępowania.
Od powyższego wyroku łącznego kasację na korzyść skazanego A. K. w
części umarzającej postępowanie (pkt 4 wyroku łącznego) wywiódł Rzecznik Praw
Obywatelskich, zarzucając rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku
naruszenie przepisu prawa procesowego, a mianowicie art. 572 k.p.k. poprzez
umorzenie postępowania, w sytuacji gdy:
- czyn z dnia 12 stycznia 1998 r., przypisany skazanemu wyrokiem Sądu
Rejonowego w W. z dnia 7 maja 2004 r., sygn. akt II K 4058/00 (pkt 3 komparycji
wyroku łącznego), pozostawał w zbiegu realnym z czynem z dnia 27 sierpnia 1999
r. przypisanym skazanemu wyrokiem z dnia 28 września 2007 r., sygn. akt IX K
389/07 (pkt 8 komparycji wyroku łącznego) i za oba te przestępstwa wymierzona
została kara grzywny oraz
- czyn z dnia 16 marca 2004 r., przypisany skazanemu wyrokiem Sądu
Rejonowego w W. z dnia 20 kwietnia 2006 r. w sprawie o sygn. akt II K 435/06 (pkt
6 komparycji wyroku łącznego), pozostawał w zbiegu realnym z czynem z dnia 6
maja 2005 r. przypisanym skazanemu wyrokiem z dnia 12 grudnia 2005 r. Sądu
Rejonowego w W., sygn. akt II K 1084/05 (pkt 5 komparycji wyroku łącznego) i za
oba te przestępstwa wymierzone zostały inne kary podlegające łączeniu.
W konkluzji kasacji Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł o uchylenie pkt 4
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy w tym zakresie Sądowi Rejonowemu w
Ż. do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja jest zasadna w stopniu oczywistym.
Zgodnie z art. 569 § 1 k.p.k. wyrok łączny wydaje się, jeżeli zachodzą
warunki do orzeczenia kary łącznej w stosunku do osoby prawomocnie skazanej
różnymi wyrokami. Warunki orzekania kary łącznej, o których mowa w art. 569 § 1
k.p.k., to przede wszystkim przesłanki wynikające z art. 85 k.k. Oznacza to, że
wyrok łączny w stosunku do osoby skazanej prawomocnie różnymi wyrokami może
być wydany, jeśli sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw, zanim zapadł
5
pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z tych
przestępstw, i wymierzono za nie kary tego samego rodzaju albo inne podlegające
łączeniu. Użyte w ustawie określenie „zanim zapadł pierwszy wyrok” nie oznacza
przy tym, że punktem odniesienia ma być jedynie pierwszy wyrok skazujący, jaki
kiedykolwiek wydano wobec skazanego, lecz chodzi każdorazowo o ten wyrok,
który jest chronologicznie pierwszy w odniesieniu do konkretnej, wyodrębnionej
grupy, pozostających w zbiegu, przestępstw. Nie ma tym samym przeszkód
prawnych, by spośród skazań, utworzyć kilka grup obejmujących skazania za czyny
popełnione zanim zapadł kolejny "pierwszy” - z punktu widzenia tej konkretnej
grupy przestępstw – wyrok.
Z taką sytuacją mamy do czynienia w rozpoznawanej sprawie.
Wprawdzie prawidłowo Sąd Rejonowy w Ż. stwierdził, w oparciu o
zestawienie dat popełnienia czynów przypisanych skazanemu oraz dat wyroków
wydanych w sprawach objętych postępowaniem w przedmiocie wydania wyroku
łącznego, że przy przyjęciu za punkt wyjścia wyroku Sądu Rejonowego w W. z dnia
18 czerwca 2003 r. w sprawie V K 446/03 skazującego za przestępstwo z art. 279 §
1 k.k. w zw. z art. 283 k.k. popełnione w dniu 9 lutego 1996 r., warunki do
połączenia spełniły również wyroki Sądu Rejonowego w W. z dnia 6 października
2003 r. w sprawie o sygn. akt II K 7091/00, za przestępstwo z art. 209 § 1 k.k.
popełnione w okresie od maja 1997 r. do lipca 2000 r. oraz Sądu Rejonowego w W.
z dnia 12 października 2005 r. w sprawie o sygn. akt V K 1614/03, za przestępstwa
z art. 178a § 1 k.k. oraz z art. 235 k.k. popełnione w dniu 27 kwietnia 2002 r.
Jak jednakże trafnie podnosi skarżący Rzecznik Praw Obywatelskich, Sąd
Rejonowy w Ż. naruszył art. 85 k.k. i art. 572 k.p.k. umarzając w oparciu o ten
ostatni przepis postępowanie w przedmiocie połączenia węzłem kary łącznej kar
orzeczonych czterema innymi wyrokami jednostkowymi. Analiza dat popełnienia
przez skazanego A.K. przestępstw, nie objętych zaskarżonym wyrokiem,
uwzględniając wskazane wcześniej rozumienie art. 85 k.k. w zw. z art. 569 § 1
k.p.k., pozwalała bowiem na wyodrębnienie kolejnych dwóch grup czynów, co do
których istniała możliwość wydania wyroku łącznego.
O zbiegu takim można było mówić w odniesieniu do skazań podanych w pkt
3 i 8 części wstępnej wyroku łącznego, gdyż przestępstwo, za które skazano A.K.
6
wyrokiem w sprawie IX K 389/07 (pkt 8) popełnione zostało przed wydaniem
wyroku w sprawie II K 4058/00 (pkt 3), a w obu tych wyrokach orzeczono kary
grzywny.
Odrębną grupę, także odpowiadającą wymaganiom określonym w art. 85
k.k., tworzyły przestępstwa, za które skazano wyrokami wymienionymi w punktach
5 i 6 kwestionowanego obecnie wyroku łącznego. Przestępstwo, za które skazano
A. K. wyrokiem w sprawie II K 435/06 (pkt 6) popełnione zostało przed wydaniem
wyroku w sprawie II K 1084/05 (pkt 5), z tym że należało wówczas mieć na
względzie, iż w obu tych wyrokach orzeczono kary różnorodzajowe.
Wydaniu wyroku łącznego w obydwu powyżej wskazanych przypadkach nie
stał również na przeszkodzie fakt, że poszczególne kary wymierzone za zbiegające
się przestępstwa zostały już w całości lub w części wykonane. W przypadku
spełnienia przesłanek określonych w art. 85 k.k., połączenie prawomocnych kar w
wyroku łącznym jest obligatoryjne, niezależnie od etapu i sposobu wykonywania
tych ostatnich. W konsekwencji, odbycie przez skazanego - w chwili orzekania w
przedmiocie wydania wyroku łącznego - wszystkich kar wymierzonych w
warunkach określonych w art. 85 k.k., nie stanowi przesłanki umorzenia
postępowania na podstawie art. 572 k.p.k. (por. uchwała składu 7 sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 9 czerwca 2006 r., sygn. I KZP 11/06, OSNKW 2006/7-8/64,
OSP 2007/7-8/91).
Podkreślić jeszcze raz należy, że przyjęcie realnego zbiegu w razie
spełnienia ustawowych przesłanek wynikających z przepisu art. 569 § 1 k.p.k. w
zw. z art. 85 k.k., jest obowiązkiem, a nie jedynie uprawnieniem Sądu. Nie budzi
zatem wątpliwości, że Sąd Rejonowy w Ż. umarzając postepowanie odnośnie
skazania w sprawach II K 4058/00 i IX K 389/07 oraz II K 1084/05 i II K 435/06
naruszył wymogi art. 572 k.p.k. Jedynie bowiem w sytuacji, gdyby w stosunku do
skazanego nie zachodziły warunki do orzeczenia kary łącznej, a tym samym
wydania wyroku łącznego, uprawniony był do wydania orzeczenia o umorzeniu
postępowania w przedmiocie wydania takiego wyroku.
Podsumowując, doszło w tej sprawie do rażącej obrazy przepisów prawa
procesowego, wskazanych w skardze Rzecznika Praw Obywatelskich, która miała
istotny wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia. W świetle stwierdzonych uchybień
7
zaskarżony wyrok ostać się nie może. Z tego powodu Sąd Najwyższy uchylił to
orzeczenie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w
Ż. Przy ponownym jej rozpoznawaniu, Sąd ten powinien rozważyć, jakie
rzeczywiście grupy przestępstw można wyodrębnić w gronie czynów będących
przedmiotem rozpoznania w tej sprawie i prawidłowo połączyć kary wymierzone za
te przestępstwa w wyroku łącznym.
Z tych wszystkich względów orzeczono jak na wstępie.