Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 26 lutego 2014 r. powód (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wniósł o zasądzenie od pozwanej L. M., prowadzącej działalność gospodarczą pod firmą Apteka (...) kwoty 12.963,12 wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wytoczenia powództwa do dnia zapłaty, a także o zasądzenie kosztów procesu. Powód wskazał, iż roszczenie znajduje podstawę w umowie o współpracę, która regulowała zasady uczestnictwa apteki prowadzonej przez L. M. e programie opieki farmaceutycznej realizowanym wspólnie z (...) S.A.

Nakazem zapłaty z dnia 17 marca 2014 r. Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w W. w sprawie XV GNc 1587/14 nakazał pozwanej zapłatę kwoty żądanej pozwem wraz z odsetkami i kosztami procesu (nakaz zapłaty k. 42).

W sprzeciwie od nakazu zapłaty z dnia 15 kwietnia 2014 r. pozwana zaskarżyła nakaz zapłaty w całości. Pozwana w uzasadnieniu swojego stanowiska wskazała, iż mimo podpisania umowy, nie była ona z jej strony realizowana bowiem była niezgodna z prawem. Pozwana nie otrzymała dokumentu zawierającego w swej treści postanowienia umowy stron. (sprzeciw od nakazu zapłaty k. 47-48v).

W odpowiedzi na sprzeciw pozwanego powód podtrzymał twierdzenia zasadności roszczenia, gdyż są stanowią żądanie zapłaty wynagrodzenia za usługi świadczone przez powoda na rzecz powódki. (odpowiedź na sprzeciw od nakazu zapłaty k. 62-62v).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 1 lutego 2012 r. w (...) S.A. z siedzibą w W. i L. M. prowadząca działalność gospodarczą pod firmą Apteka (...) zawarli umowę oznaczoną jako „umowa o współpracy określająca zasady uczestnictwa apteki w programie opieki farmaceutycznej realizowanym wspólnie z (...) Spółka Akcyjna”. Zgodnie z § 1.1 umowy celem programu było budowanie relacji pomiędzy pacjentem a Apteką służącej m.in. prawidłowemu przebiegowi farmakoterapii oraz promowaniu ochrony zdrowia i zdrowego trybu życia.

Zgodnie z § 3.1 umowy (...) przez czas obowiązywania umowy zezwalał Aptece na korzystanie z programu opisanego w umowie oraz instrukcjach i materiałach dostarczonych Aptece przez (...). W myśl § 3.2 (...) przyznawał Aptece prawo do używania opisanych w „Programie (...) Farmaceutycznej P. dla Aptek” oznaczeń, do których (...) posiadał lub miał posiadać tytuł prawny w granicach wyznaczonych przez obowiązujące przepisy prawa oraz w stopniu, w jakim (...) uzna je za składniki programu i tylko w związku z prowadzeniem programu oraz na warunkach wskazanych w umowie. Na podstawie § 4.1 Apteka zobowiązała się na zasadach oznaczonych w umowie do korzystania z oznaczeń identyfikujących program oraz praw wskazanych w § 3.1 w sposób uzgodniony z (...) bez samodzielnego dokonywania zmian w tym zakresie. Zgodnie z § 5 pacjenci biorący udział w programie otrzymywali indywidualna kartę uczestnika po wypełnieniu formularza zgłoszeniowego. W związku z zakupami dokonanymi w aptekach uczestniczących w programie, pacjenci mogli otrzymywać „plusy” rejestrowane na karcie uczestnika. Za zebrane „plusy” pacjent mógł dokonać nabycia po promocyjnych cenach wybranych produktów dopuszczonych do sprzedaży w aptece zgromadzone w informatorze dostępnym w Aptece.

Obowiązki (...) wynikały z § 7 umowy. (...) miał zapewnić takie funkcjonowanie programu oraz jego elementów składowych, aby program i jego elementy składowe był zgodne z przepisami prawa. Zgodnie z § 3.3 umowy (...) miał zapewnić Aptece odpowiednie systemy informatyczne i urządzenia oraz obsługę administracyjno-techniczną i logistyczna programu. Obowiązku Apteki ustanowiono § 8 i § 9 umowy. Apteka zobowiązała się korzystać z przyznanych jej na mocy postanowień umowy uprawnień wyłącznie w celu wykonywania praw i obowiązków wynikających z umowy, dbać o dobre imię i markę programu, stosować zasady programu. Zgodnie z § 9.1 umowy dla zagwarantowania wysokiej jakości towarów i usług oferowanych w aptekach, Apteka zobowiązana była, w braku odmiennych ustaleń, do tego, aby zakupy produktów leczniczych, wyrobów medycznych oraz innych produktów dopuszczonych do sprzedaży o wartości co najmniej 80% wartości zakupów netto produktów leczniczych, wyrobów medycznych oraz innych produktów dopuszczonych do sprzedaży w aptece w każdym miesiącu obowiązywania umowy dokonywać wyłącznie od dostawców wskazanych przez (...), w szczególności od spółek grupy (...) S.A. Zgodnie z § 9.2 umowy Apteka zobowiązana była do zapłaty na rzecz (...) kwoty 0,06 zł netto za każdy „plus” zarejestrowany przez Aptekę w danym miesiącu kalendarzowym na kartach uczestnika programu. Zapłata za „plusy” zarejestrowane w danym miesiącu następować miała w terminie do 14 dnia następnego miesiąca na podstawie faktury VAT wystawionej przez (...). Na podstawie § 9.3 umowy Apteka zobowiązywała się do trzeciego dnia miesiąca rozpoczynającego kwartał kalendarzowy do przedkładania dokumentów potwierdzających dane dotyczące wartości nabytych towarów wraz ze wskazaniem wartości towarów nabytych od dostawców wskazanych przez (...) w poprzednim kwartale – w przypadku nie przedłożenia dokumentów w terminie, (...) naliczał opłatę uzupełniającą do wysokości 0,125 zł za „plus” przyznany pacjentom w poprzednim kwartale. W przypadku braku realizacji zakupów na poziomie wskazanym w § 9.1 (80%), Apteka zobowiązana była do zapłaty za plusy zarejestrowane na kartach uczestników programu na poziomie wskazanym w załączniku nr 2 do umowy, tj. 0,09 zł za „plus”.Zgodnie z § 11.1 umowy Apteka w zamian za korzystanie z programu zobowiązana była do zapłaty na rzecz (...) wynagrodzenia obliczone w sposób opisany w załączniku nr do umowy, tj. stałej miesięcznej opłaty abonentowej w kwocie 500,00 zł netto.

Strony zawarły umowę na czas określony pięciu lat, a po upływie tego okresu współpraca mogła być kontynuowana na podstawie nowej umowy (§ 14.2) Każdej ze stron przysługiwało prawo rozwiązania umowy za uprzednim trzymiesięcznym okresem wypowiedzenia (§ 14.3). (...) był, na podstawie § 14.5 umowy, uprawniony do rozwiązania umowy bez zachowania okresu wypowiedzenia ze skutkiem natychmiastowym m.in. w przypadku braku realizacji zakupów od dostawców wskazanych przez (...) na poziomie niższym niż 50% wszystkich zakupów realizowanych przez Aptekę w okresie trzech kolejnych miesięcy roku kalendarzowego. Od dnia następującego po rozwiązania umowy, Apteka winna zaprzestać używania wszelkich oznaczeń i cech charakterystycznych dla programu sugerujących powiązanie Apteki z (...) oraz zwrócić wszelkie instrukcje i inne materiały dotyczące zasad programu, które otrzymała w czasie obowiązywania umowy (§ 14. 6 umowy). Za nienależyte wykonanie przez Aptekę w/w obowiązków Apteka była zobowiązana do zapłaty kary umownej w wysokości 2.500,00 zł za każdy dzień obowiązywania umowy – w tym przypadku koszty wycofania apteki z programu, w szczególności koszty usunięcia oznaczeń wskazujących na powiązanie Apteki z (...) (§ 14.7 w zw. z § 14.8 umowy)( dowód: umowa o współpracy określająca zasady uczestnictwa Apteki w programie opieki farmaceutycznej realizowanym wspólnie z (...) S.A. k. 63-69, załącznik nr 1 – wykaz aptek k. 70, załącznik nr 2 – opłaty k. 71).

L. M. nie wykonywała postanowień umowy i nie korzystała z programu bowiem zgodnie z informacją (...) Inspektora Farmaceutycznego program opracowany przez (...) S.A. jest niezgodny z prawem farmaceutycznym ( dowód: pismo pozwanej z dnia 18 lutego 2013 r. k. 50, wyjaśnienia pozwanej L. M. k. 194-194).

W dniu 07 marca 2012 r. (...) S.A. wystawił na rzecz L. M. fakturę (...) nr (...) z tytułu opłaty abonentowej na kwotę 556,42 zł netto (684,40 zł brutto). Na powyższą kwotę złożyła się opłata abonentowa zgodnie z umową § 11.1 za miesiąc luty 2012 w wysokości 550,00 zł oraz „plusy” naliczone na kartach uczestników Programu (...) Farmaceutycznej zgodnie z umową § 9.2 za miesiąc luty 2012. (...) naliczył 107 plusów koszt których wyniósł 6,42 zł netto (7,90 zł brutto). Kolejna faktura VAT nr (...) za miesiąc marzec 2012 została wystawiona w dniu 07 kwietnia 2012 r. – na kwotę 696,43 zł składała się opłata abonentowa (676,50 zł brutto) oraz koszt 270 „plusów” (19,93 zł brutto). Za miesiąc kwiecień 2012 została (...) S.A. wystawił fakturę VAT nr (...) na kwotę 677,61 zł brutto (opłata abonentowa oraz 1,11 zł tytułem 15 „plusów”). Opłatę abonentową w kwocie 676,50 zł naliczono następującymi fakturami VAT: z dnia 06 czerwca 2012 r. nr (...) za miesiąc maj 2012, 07 lipca 2012 r. nr (...) za miesiąc czerwiec 2012, z dnia 07 sierpnia 2012 r. nr (...) za miesiąc lipiec 2012, z dnia 07 września 2012 r. nr (...) za miesiąc sierpień 2012, z dnia 05 października 2012 r. nr (...) za miesiąc wrzesień 2012, z dnia 07 listopada 2012 r. nr (...) za miesiąc październik 2012, z dnia 07 grudnia 2012 r. nr (...) za miesiąc listopada 2012, z dnia 07 stycznia 2013 r. nr (...) za miesiąc grudzień 2012, z dnia 07 lutego 2013 r. nr (...) za miesiąc styczeń 2013 (do faktury doliczono opłatę abonentową za program „Dbam o siebie” w kwocie 24,60 zł), z dnia 07 marca 2013 r. nr (...) za miesiąc luty 2013, z dnia 07 kwietnia 2013 r. nr (...) za miesiąc marzec 2013, z dnia 07 maja 2013 r. nr (...) za miesiąc kwiecień 2013, z dnia 07 czerwca 2013 r. nr (...) za miesiąc maj 2013, z dnia 08 lipca 2013 r. nr (...) za miesiąc czerwiec 2013. Łącznie należność naliczona przez (...) S.A. tytułem opłat abonentowych, opłat za zebrane „plusy” oraz innych usług wyniosła 11.157,98 zł. Żadna z faktur doręczonych L. M. nie została zaksięgowana jako koszt prowadzonej działalności gospodarczej. ( dowód: faktura VAT nr (...) k. 13, faktura VAT nr (...) k. 14, faktura VAT nr (...) k. 15, faktura VAT nr (...) k. 16, faktura VAT nr (...) k. 17, faktura VAT nr (...) k. 18, faktura VAT nr (...) k. 19, faktura VAT nr (...) k. 20, faktura VAT nr (...) k. 21, faktura VAT nr (...) k. 22, faktura VAT nr (...) k. 23, faktura VAT nr (...) k. 24, faktura VAT nr (...) k. 25, faktura VAT nr (...) k. 26, faktura VAT nr (...) k. 27, faktura VAT nr (...) k. 28, faktura VAT nr (...) k. 29, zestawienie wybranych faktur kontrahenta stan zapłaty na dzień 26.09.2013 r. k. 11v., wydruk zakupów VAT za miesiące 2012-sierpień 2013 k. 76-185)

W związku z toczącym się postępowaniem sądowo-administracyjnym przed Naczelnym Sądem Administracyjnym w przedmiocie naruszenia przez Program (...) Farmaceutycznej zakazu reklamy aptek przewidzianym w prawie farmaceutycznym, dostarczył L. M. dokument oznaczony jako „porozumienie w sprawie zawieszenia udziału apteki w Programie (...) Farmaceutycznej”. Zgodnie z § 1 porozumienia, Apteka zawieszała z dniem 07 kwietnia 2013 r. uczestnictwo w programie i z tym dniem zaprzestawała naliczania „plusów” na katy uczestników programu. Paragraf 2.1 przewidywał, iż przez czas zawieszenia uczestnictwa w programie Apteka zachowała prawo do korzystania ze znaku towarowego „Dbam o (...). Nadto mogła korzystać z promocji przeznaczonych dla aptek partnerskich (...) na wynegocjowanych przez (...) warunkach handlowych, otrzymywać gazetki ofertowe oraz korzystać z pozostałych narzędzi (...) do komunikacji z pacjentem. Na podstawie § 4 w czasie zawieszenia udziału w programie miesięczna opłata abonentowa została obniżona do kwoty 399,00 zł netto oraz zawieszeniu uległo obliczanie oraz pobieranie opłaty za naliczenie „plusów”. Porozumienie nie zostało podpisane przez pozwaną. ( dowód: porozumienie k. 49-49v)

Pismem datowanym na dzień 2 października 2013 r., nadanym na adres pozwanego w dniu 3 października 2013 r. (...) S.A. wezwał L. M. do zapłaty kwoty 11.157,98 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie z tytułu braku zapłaty za faktury wskazane w załączniku do wezwania. ( dowód: wezwanie do zapłaty k. 11, zestawienie wybranych faktur kontrahenta stan zapłaty na dzień 26.09.2013 r. k. 11v, potwierdzenie nadania k. 12).

Sąd powyższy stan faktyczny ustalił na podstawie złożonych przez strony dokumentów, które nie był kwestionowane przez strony. Sąd uznał dokumenty za wiarygodne.

Dalsze ustalenia faktyczne był możliwe także na podstawie wyjaśnień pozwanej L. M.. Zgodnie z art. 299 k.p.c., jeżeli po wyczerpaniu środków dowodowych lub w ich braku pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, sąd dla wyjaśnienia tych faktów może dopuścić dowód z przesłuchania stron. Pozwana została przesłuchana na okoliczność zawarcia umowy o współpracy w ramach Programu (...) Farmaceutycznej, wykonywania umowy przez strony, czynności podejmowanych przez pozwaną i powoda w wykonaniu umowy, czasu organizowania umowy, przedstawienia pozwanej porozumienia w sprawie zawieszenia udziału apteki w Programie Farmaceutycznej, zgodności treści umowy łączącej strony z przepisami prawa farmaceutycznego. Pozwana wyjaśniła, iż na spotkaniu z (...) Inspektorem Farmaceutycznym dowiedziała się, iż program narusza przepisy prawa farmaceutycznego. W związku z nabytą wiedza pozwana nie realizowała postanowień umowy, nie naliczała żadnych punktów. Ponadto pozwana wyjaśniła, iż nie otrzymała oryginału podpisanej umowy. Sąd uznał wyjaśnienia za wiarygodne, logiczne i spójne z zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym.

Sąd zważył, co następuje:

Ustalony na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego stan faktyczny pozwala na uznanie powództwa za bezzasadne i jako takie podlegające oddaleniu.

Fakt zawarcia w dniu 1 lutego 2012 r. umowy oznaczonej jako „umowa o współpracy określająca zasady uczestnictwa apteki w programie opieki farmaceutycznej realizowanym wspólnie z (...) Spółka Akcyjna” jest między stronami bezsporny. Kontrowersje wzbudziła natomiast kwestia wykonania umowy, bowiem pozwana, powoławszy się na sprzeczność umowy z prawem, nie przystąpiła do wykonywania jej postanowień. Sąd podziela zarzuty pozwanej w tym zakresie w pełnej rozciągłości.

Umowa zawarta przez strony w swych elementach przedmiotowo istotnych nie wykazuje zbieżności z żadną z umów nazwanych uregulowanych przepisami Kodeksu cywilnego. Określenie istoty więzi obligacyjnej istniejącej między stronami nastąpić zatem musi w oparciu autonomiczny reżim umowy z dnia 1 lutego 2012 r. W tym zakresie podstawowe znaczenie ma przedmiot umowy oraz ukształtowane nią prawa i obowiązku stron. Jak wynika z „postanowień wstępnych” (§ 1.1 umowy) cel Programu (...) Farmaceutycznej stanowiła budowa relacji pomiędzy pacjentem a apteką. Dla realizacji tego celu (...) S.A. przez czas obowiązywania umowy zezwalał na korzystanie z programu opisanego w umowie oraz przyznawał aptece prawo do używania oznaczeń, do których (...) posiadał lub miał posiadać tytuł prawny w granicach wyznaczonych przez obowiązujące przepisy prawa oraz w stopniu, w jakim (...) uzna je ze składniki programu i tylko w związku z prowadzeniem programu oraz na warunkach określonych w umowie (§ 3.1 w zw. § 3.2 umowy). (...) zapewniał zgodność z prawem funkcjonowania programu oraz jego elementów składowych (§ 7.1 umowy). Nadto (...) zobowiązał się do zapewnienia Aptece systemu informatycznego i urządzeń oraz obsługi administracyjno-technicznej i logistycznej programu (§ 7.3 umowy). Sfera powinności Apteki została obejmowała natomiast zobowiązanie do korzystania z oznaczeń identyfikujących program w sposób uprzednio uzgodniony z (...) oraz niewprowadzania żadnych zmian w tym zakresie (§ 4.1 umowy. Uprawnienie do korzystania z oznaczeń i innych praw, do których tytuł prawny posiadał lub miał posiadać (...) nie obejmowało m.in. umieszczania znaku towarowego, nazw handlowych lub innych oznaczeń (...) na jakikolwiek towarach lub ich opakowaniach, ani wprowadzania takich towarów do obrotu, oznaczanie znakiem towarowym lub innymi oznaczeniami (...) jakichkolwiek usług, umieszczanie znaku towarowego lub oznaczenia (...) na dokumentach związanych z prowadzeniem apteki, w tym na wizytówkach, papierze firmowym, broszurach oraz posługiwanie się takimi oznaczeniami w akcjach promocyjnych i reklamowych zorganizowanych przez inny podmiot niż (...) lub podmiot przez (...) upoważniony. Dla takiego wykorzystania oznaczeń niezbędna była zgoda (...) (§ 4.2 umowy). Prawa te nie zostały przyznane Aptece na wyłączność, ani pod względem miejscowym, ani czasowym. Apteka na podstawie § 8 zobowiązała się do korzystania z przyznanych uprawnień wyłącznie w celu wykonywania praw i obowiązków wynikających z umowy oraz do dbania o dobre imię i markę programu, a także zaniechania czynności, które mogłyby zaszkodzić jego renomie (§ 8.1 w zw. z § 8.2). Z związku z okolicznością, iż program adresowany był do pacjentów Apteka miała udostępnić pacjentom w lokalu formularze zgłoszeniowe, odbierać je i przekazywać osobom wskazanym przez (...) (§ 5.3 w zw. z § 5.4 umowy). Pacjenci uprawnieni do udziału z programu w związku z zakupami dokonanymi w Aptece otrzymywali „plusy”, które mogły być przeznaczone na zakupy wybranych produktów po promocyjnych cenach ustalonych przez (...) zamieszczonych w informatorze (§ 5.6 umowy). Za każdy „plus” zarejestrowany w danym miesiącu „plus” Apteka była zobowiązana do zapłaty 0,06 zł netto (§ 9.2 umowy). Opłata wzrastała do 0,09 zł, jeżeli Apteka dokonała zakupów produktów leczniczych, wyrobów medycznych i innych produktów dopuszczonych do sprzedaży w Aptece od dostawców wskazanych przez (...) w wymiarze mniejszym niż 80% wartości zakupów netto tych produktów (§ 9. 4 w zw. z załącznikiem nr 2 do umowy). Ponadto na podstawie § 11. 1 w związku z korzystaniem z programu Apteka miała zapłacić miesięczną opłatę abonentową w kwocie 550,00 zł netto (§ 11. 1 w zw. z załącznikiem 1 do umowy).

Analiza łączącego strony stosunku prawnego pozwala na uznanie, iż wyczerpywał w pewnej części znamiona umowy nienazwanej określanej jako umowa licencyjna. Na podstawie tego typu umowy przedsiębiorca upoważnia innego przedsiębiorcę do korzystania z oznaczenia identyfikującego produkt, usługę lub działalność. W tego typu umowach świadczenie licencjodawcy polega na zezwoleniu innemu podmiotowi na korzystanie ze znaków towarowych lub innego rodzaju oznaczeń dla potrzeb działalności tej osoby. Licencjobiorca zobowiązuje się natomiast do zapłaty opłaty licencyjnej.

Najczęściej przedmiotem umowy licencji są oznaczenia, które ze względu na walor rozpoznawalności i renomy w określony sposób oddziaływają na inne podmiotu funkcjonujące na rynku, w szczególności. Celem bowiem zawierania umowy licencyjnej jest korzystanie z renomy innego przedsiębiorcy celem zachęcenia konsumentów do zakupu towaru oznaczonego określonym znakiem towarowym, co do którego maja oni zaufanie. W tym rozumieniu umowa licencyjna ma precyzyjnie oznaczoną funkcję ekonomiczną, która jest zwiększenie zysków przedsiębiorcy.

W świetle wskazanych ustaleń należy uznać, iż umowa z dnia 1 lutego 2012 r. w znacznym stopniu odpowiada cechom konstrukcyjnym umowy licencyjnej – zgodnie z § 3.1 umowy (...) S.A. zezwalał L. M. na korzystanie z Programu (...) Farmaceutycznej i przyznawał jej prawo do używania w określonym zakresie oznaczeń, do których (...) posiadał lub miał nabyć tytuł prawny, natomiast L. M. na podstawie § 11.1 umowy zobowiązała się w zamian za korzystanie z programu do zapłaty wynagrodzenia w kwocie 550,00 zł miesięcznie. Świadczenie w postaci zezwolenie na korzystanie z oznaczeń handlowych było jedynym wymiernym obowiązkiem nałożonym na (...) S.A. mocą postanowień umowy, natomiast L. M. była zobowiązana do zapłaty na rzecz (...) oprócz opłaty abonamentowej kwoty 0,06 zł (lub 0,09 zł) za każdy „plus”, który został zarejestrowany w aptece.

W ocenie Sądu cel zawarcia umowy był jasne – umożliwienie korzystania z oznaczeń handlowych (...) S.A. miało doprowadzić do zwiększenia obrotów apteki prowadzonej przez L. M.. Tylko taka wykładnia postanowień umowy może prowadzić do racjonalnych rezultatów, bowiem paradygmatem stosunków gospodarczych jest założenie o racjonalności podmiotów funkcjonujących na rynku, a podstawą tego założenia jest przypisanie każdemu woli dążenia do maksymalizacji zysku i minimalizacji strat. Analiza treści umowy łączącej strony pozwala na ujęcie, iż pozwana zawierając umowę liczyła właśnie na chęć zwiększenia zysków, bowiem żadnego innego wymiernego ekonomicznie świadczenie nie mogła uzyskać od powoda. L. M. zobowiązała się do zapłaty wynagrodzenia za oznaczenie apteki znakami towarowymi lub innymi oznaczeniami (...) S.A. oraz do zapłaty określonej kwoty za każdy „plus” zgromadzony przez pacjentów na podstawie zakupów dokonanych w aptece, licząc na to, że zwiększenie popytu związane z oznaczeniem apteki w określony sposób (pozytywnie identyfikowany przez pacjentów) pozwoli na kompensację wydatków związanych z przystąpieniem do programu. Taka kwalifikacja kontraktu stron pozwala na przyjęcie, iż celem umowy była promocja apteki należącej do powódki, a ocena to skutkuje koniecznością zbadania jej treści pod kątem zgodności z przepisami ustawy z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne (Dz. U. 2008 nr 45 poz. 271), bowiem zgodnie z art. 94a ust. 1 reklama aptek i punktów aptecznych oraz ich działalności jest zabroniona.

Tak kategoryczne brzmienie przepisu skutkuje koniecznością oceny, czy prowadzona przez (...) S.A. jest objęta hipotezą tego przepisu. Ustawa nie zawiera definicji legalnej pojęcia reklama aptek. Natomiast art. 52 ust. 2 prawa farmaceutycznego definiuje termin reklama produktu leczniczego. Reklamą produktu leczniczego jest zatem działalność polegająca na informowaniu lub zachęcaniu do stosowania produktu leczniczego, mająca na celu zwiększenie: liczby przepisywanych recept, dostarczania, sprzedaży lub konsumpcji produktów leczniczych. Kierując się zasadą racjonalności należy obrać tę definicję jako podwalinę dla wykładni pojęcia reklama aptek bowiem założeniem jest używanie w obrębie jednego aktu prawnego terminu o tożsamym znaczeniu. Przenosząc definicyjne elementy reklamy produktu leczniczego na pole egzegezy terminu reklama aptek należy uznać, iż działalnością taką będzie działanie polegające na informowaniu lub zachęcaniu do określonego zachowania się nabywcy, mająca na celu zwiększenie jego obrotów. W przypadku reklamy produktu leczniczego „określonym zachowaniem” będzie zachęcanie do stosowania tego produktu, natomiast w przypadku reklamy apteki lub jej działalności będzie to zachęcenie do korzystania z jej usług; „zwiększeniem obrotów” sprzedające będzie w przypadku reklamy produktu leczniczego zwiększenie liczby przepisywanych recept, dostarczania, sprzedaży lub konsumpcji produktów leczniczych, zaś w przypadku reklamy apteki będzie to zwiększenie liczby przeprowadzanych przez nią transakcji lub ich wartości. Taką wykładnię pojęcia „reklama aptek” przeprowadził Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 27 sierpnia 2014 r. ( (...)). Zastrzec trzeba, iż w przypadku produktów leczniczych reklama nie jest bezwzględnie zabroniona bowiem ustawa zawiera katalog przesłanek, których spełnienie pozwala na uznanie reklamy produktu leczniczego za dopuszczalną; w przypadku aptek i ich działalność zakaz ten jest bezwzględny dopuszczając odstępstwo jedynie w zakresie informacja o lokalizacji i godzinach pracy apteki lub punktu aptecznego, które nie są uważane za reklamę z mocy ustawy. Wykładni pojęcia „reklama apteki” wielokrotnie dokonywały także sądy administracyjne w innych orzeczeniach. W wyroku WSA w Warszawie z dnia 29 maja 2013 r. ( (...) SA/Wa 453/13) stwierdził, iż. „ za reklamę działalności apteki należy uznać każde działanie, skierowane do publicznej wiadomości, którego celem jest zainteresowanie klientów do zakupów leków w danej aptece. Reklama nie musi zawierać w sobie wyraźnych elementów ocennych ani zachęcających do zakupu. Wystarczy, że wywoła u odbiorców zainteresowanie produktem i chęć jego nabycia”. W podobnym tonie wypowiadał się WSA w Warszawie w wyroku z dnia 11 września 2013 r. ( (...) SA/Wa (...)), uznawszy, że „za reklamę działalności apteki można uznać działalność polegającą na informowaniu i zachęcaniu do zakupu produktów leczniczych lub wyrobów medycznych w danej aptece poprzez "program" kierowany do klientów, który dla jego uczestników przewiduje określone bonusy, upusty, rabaty przy nabyciu towarów, co ma na celu zwiększenie ich sprzedaży”. Należy także przytoczyć definicję reklamy ukutą przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2 października 2007 r. (II CSK 289/07), zgodnie z którą „ reklama oznacza każe przedstawienie (wypowiedź) w jakiejkolwiek formie w ramach działalności handlowej, gospodarczej, rzemieślniczej lub wykonywania wolnych zawodów dokonane w celu wspierania zbytu towarów lub usług”.

Sąd w pełnym zakresie tez z przywołanego wyżej orzecznictwa. W szczególności przy definiowaniu pojęcia reklamy należy mieć na uwadze wykładnie literalną przepisu, a jej rezultat nie pozostawia pola dla kontrowersji – ustawodawca zakłada bezwzględny zakaz reklamy, której definicja, w myśl przedstawionych poglądów orzecznictwa, jest niezwykle szeroka. Wykładnia systemowa wspomaga rezultat wykładni językowej bowiem, jak już nadmieniono, ustawodawca definiując reklamę produktu leczniczego, przewidział przesłanki przełamania zakazów, natomiast zakaz reklamy aptek nie napotyka żadnych wyłączeń. Nadto należy mieć na uwadze wykładnię historyczną bowiem poprzednie brzmienie przepisu (obowiązującego do dnia 1 stycznia 2012 r.) nie miała równie kategorycznego, zawężając zakres zakazu reklamy. W obecnym stanie prawnym reklama, rozumiana jako wyrażona w dowolnej formie zachęta do nabycia towaru lub skorzystania z usługi, jest zabroniona.

Jak wskazano na etapie wcześniejszych rozważań cel umowy zawartej w dniu 1 lutego 2012 r. miał cel promocyjny – pozwana poprzez określenie w oznaczony sposób lokalu oraz wprowadzenie akcji promocyjnej (zbieranie „plusów” przez pacjentów) dążyła do zwiększenia zysków z prowadzonej działalności, zobowiązując się do ponoszenia z tego tytułu określonych wydatków. Wobec uznania, iż w ten sposób strony dążyły do osiągnięcia sprzecznego z prawem celu, konieczne jest ocena skutków zawarcia wadliwej umowy, a zatem odwołanie się do treści art. 58 k.c.

W myśl art. 58 § 1 czynność prawna sprzeczna z ustawą lub mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis powoduje innych skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. W myśl § 3 art. 58 w razie częściowej nieważności ustawy czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności sprawy wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością nie zostałaby dokonana. W ocenie Sądu umowa z dnia 1 lutego 2012 r. jest dotknięta nieważnością w sposób globalny. Oznaczenie apteki znakami handlowymi (...) S.A. było immanentnie związane z programem rabatowym polegającym na gromadzeniu „plusów” przez pacjentów. Uznanie jedynie tych postanowień, które w oczywisty dla Sądu stanowią przejaw działalności reklamowej uczyniłoby umowę stron bezprzedmiotową. Należy zatem uznać, iż nieważnością była dotknięta cała umowa.

Sankcję nieważności powoduje jedynie sprzeczność z przepisami bezwzględnie obowiązującymi, a zatem normami imperatywnymi ( iuris cogentis) i semiimperatywnymi. Nieważność dotyczy norm każdej gałęzi prawa. W wyroku z dnia 26 listopada 2002 r., (V CKN 1445/00) Sąd Najwyższy uznał, że dokonana z naruszeniem zakazu wynikającego z norm prawa publicznego czynność prawna kształtująca stosunki cywilnoprawne jest nieważna (art. 58 § 1 k.c.). W uzasadnieniu SN wyjaśnił m.in., że: „Przyjmuje się zgodnie, że zakazy dokonywania czynności prawnych mogą wynikać m.in. z norm prawa publicznego, w szczególności prawa administracyjnego, a w razie ich naruszenia stosuje się właściwe dla nich sankcje określone w odpowiednich gałęziach prawa. Jeżeli jednak cel takiej normy wskazuje, że ma ona zapobiegać ukształtowaniu się stosunku cywilnoprawnego sprzecznego z nią, wówczas należy przyjąć, iż czynność prawna jest bezwzględnie nieważna na podstawie art. 58 § 1 k.c. Cały system prawa tworzy bowiem jedność i dlatego nie może być tak, aby zakazane normami prawa publicznego działania były przedmiotem ważnych zobowiązań podjętych w umowach cywilnoprawnych. W przedstawionym rozumieniu umowy z dnia 1 lutego 2012 r. nie można uznać za ważną, gdyż w sposób wyraźny narusza zakaz wyrażony w art. 94a ust. 1 prawa farmaceutycznego. Strony swoimi oświadczeniami woli objęły zobowiązanie do podjęcia określonych działań, które miały na celu zachęcenie pacjentów do zakupu towarów w aptece prowadzonej przez L. M.. Charakter reklamowy miało oznaczenie apteki w określony sposób oraz program związany z gromadzeniem „plusów”. Realizacja zobowiązań wynikających z umowy miała na celu zwiększenie przychodu apteki względem przychodu prognozowanego, jaki byłby osiągnięty, gdyby nie podjęto działań reklamowych. Umowa z dnia została zawarta wyłącznie w tym celu, gdyż tylko przy przyjęciu przedstawionego wyżej założenia mogłaby przynieść korzyść pozwanej.

Kwalifikacja umowy z dnia 1 lutego 2012 r. jako nieważnej na podstawie art. 58 k.c. pozwala na przyjęcie, iż akt kreacji zobowiązań stron nie nastąpił. Umowa dotknięta sankcją nieważności jest bowiem nieskuteczna ab initio – nie kreuje skutku w postaci zobowiązania do świadczenia. Mimo iż umowa nieważna tworzy pewną więź prawną między stronami, która jest substratem nieważności, sytuacja prawna uczestników procesu kontraktowania nie ulega zmianie, bowiem sytuację tę może zmienić jedynie czynność prawna ważna w świetle założeń system prawnego. Sąd analizując treść stosunku prawnego jedynie stwierdza fakt nieważności (sprzeczności z ustawą) i idącą za nieważnością bezskuteczność czynności prawnej dokonanej przez strony. W ramach stanu faktycznego sprawy, Sąd stwierdził, iż treść umowy z dnia 1 lutego 2012 r. była sprzeczna z dyspozycją art. 94a ust. 1 prawa farmaceutycznego, co pociągnęło za sobą objęcie tej czynności prawnej sankcją nieważności z art. 58 § 1 k.c. Roszczenie powoda jest zatem oparte na nieważnej podstawie prawnej i pozwana w sposób uzasadniony odmawia spełnienia świadczenia.

Ocena materiału dowodowego sprawy pozwoliła na stwierdzenie nieważności czynności prawnej. Choć okoliczność tę sąd uwzględnia z urzędu, zgłoszenie zarzutu w tym zakresie było trafne i stanowiło odpowiednio podstawę obrony pozwanej.

W związku z powyższym orzeczono jak w sentencji.

z/ odpis wyroku wraz z uzasadnieniem doręczy peł. powoda.