Pełny tekst orzeczenia

343/3/B/2015

POSTANOWIENIE
z dnia 17 kwietnia 2015 r.
Sygn. akt Ts 98/15

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Stanisław Rymar,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej R.C. w sprawie zgodności:
art. 183 § 1 i art. 106 § 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r. poz. 270, ze zm.) z art. 45 ust. 1 w związku z art. 190 ust. 1, 3 i 4, a także art. 2 i art. 8 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 6 marca 2015 r. R.C. (dalej: skarżąca) zakwestionowała zgodność art. 183 § 1 i art. 106 § 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r. poz. 270, ze zm.; dalej: p.p.s.a.) z art. 45 ust. 1 w związku z art. 190 ust. 1, 3 i 4, a także art. 2 i art. 8 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. Decyzją z 16 czerwca 2011 r. (nr: UKS0491/W1P2/W3F/42/59/10/24/028) Dyrektor Urzędu Kontroli Skarbowej w Bydgoszczy ustalił dla skarżącej wysokość zobowiązania podatkowego z tytułu przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych. Decyzją z 2 grudnia 2011 r. (nr PDIII/4117–98/11) Dyrektor Urzędu Kontroli Skarbowej w Bydgoszczy utrzymał w mocy swą wcześniejszą decyzję. Wyrokiem z 28 marca 2012 r. (sygn. akt I SA/Bd 92/12) Wojewódzki Sąd Administracyjny w Bydgoszczy oddalił skargę, którą skarżąca złożyła na decyzję wydaną w postępowaniu drugoinstancyjnym. Wyrokiem z 26 listopada 2014 r. (sygn. akt II FSK 2618/14) Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną skarżącej.
Dla stanu faktycznego rozpatrywanej sprawy istotne znaczenie ma także wyrok z 29 lipca 2014 r. (P 49/13, OTK ZU nr 7/A/2014, poz. 79), w którym Trybunał Konstytucyjny orzekł, że „art. 20 ust. 3 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2012 r. poz. 361, 362, 596, 769, 1278, 1342, 1448, 1529 i 1540, z 2013 r. poz. 888, 1036, 1287, 1304, 1387 i 1717 oraz z 2014 r. poz. 223, 312, 567, 598 i 915), w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2007 r., jest niezgodny z art. 2 w związku z art. 84 i art. 217 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej”. Wyrok ten został wydany po wniesieniu przez skarżącą skargi kasacyjnej do NSA, a przed jej rozpoznaniem przez ten sąd.
W przekonaniu skarżącej art. 183 § 1 p.p.s.a. w zakresie, w jakim nakazuje NSA, by sąd ten rozpoznał sprawę w granicach skargi kasacyjnej wniesionej przed wydaniem przez Trybunał Konstytucyjny wyroku stwierdzającego niekonstytucyjność przepisów prawa będących podstawą orzekania organów podatkowych i wojewódzkiego sądu administracyjnego oraz pominął zarzuty i argumenty zgłoszone przez stronę po wydaniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 190 ust. 1, 3 i 4, a także art. 2 i art. 8 Konstytucji. Natomiast art. 106 § 3 p.p.s.a. – zdaniem skarżącej – daje sądowi podstawę do tego, by w postępowaniu sądowoadministracyjnym odmówić przeprowadzenia dowodów z dokumentów, które służą realizacji wskazań Trybunału Konstytucyjnego zawartych w wyroku stwierdzającym niekonstytucyjność przepisów prawa będących podstawą orzekania organów podatkowych i wojewódzkiego sądu administracyjnego. Z tego względu należy uznać – wywodzi dalej skarżąca – że art. 106 § 3 p.p.s.a. jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 190 ust. 1, 3 i 4, a także art. 2 i art. 8 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Skarga konstytucyjna jest kwalifikowanym środkiem ochrony wolności lub praw. Musi ona spełniać wiele przesłanek jej dopuszczalności. Zasadniczo zostały one określone w art. 79 ust. 1 Konstytucji, a doprecyzowane w art. 46 i art. 47 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Zgodnie z przywołanymi regulacjami skarga, poza spełnieniem warunków określonych dla pisma procesowego, powinna zawierać: dokładne określenie ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekły ostatecznie o wolnościach lub prawach albo obowiązkach określonych w Konstytucji i w związku z którym skarżący domaga się stwierdzenia niezgodności z Konstytucją; wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób – zdaniem skarżącego – zostały naruszone; a także uzasadnienie z dokładnym opisem stanu faktycznego. Z wcześniej przywołanych przepisów wynika, że zarzuty sformułowane w skardze muszą uprawdopodabniać niekonstytucyjność kwestionowanej regulacji, co oznacza konieczność wywiedzenia z zaskarżonych przepisów określonej normy, wskazania adekwatnych wzorców konstytucyjnych wyrażających podmiotowe prawa przysługujące osobom fizycznym bądź prawnym i – w wyniku porównania treści wynikających z obu regulacji – wykazania ich wzajemnej niezgodności.

2. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego rozpatrywana skarga konstytucyjna nie spełnia tych warunków.

3. Przedmiotem skargi jest, po pierwsze, art. 183 § 1 p.p.s.a. stanowiący, że „Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, bierze jednak z urzędu pod rozwagę nieważność postępowania. Strony mogą przytaczać nowe uzasadnienie podstaw kasacyjnych.”

3.1. Przedstawiony w skardze konstytucyjny problem dotyczący związania zarzutami skargi konstytucyjnej odnosi się do skutków, jakie orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego ma dla sądów wtedy, gdy sąd konstytucyjny skorzystał z kompetencji określonej w art. 190 ust. 3 Konstytucji i odroczył moment utraty mocy obowiązującej przez niekonstytucyjny przepis. W takim przypadku rolą sądów jest rozważenie skutku orzeczenia Trybunału i zastosowanie – jeśli to możliwe – prokonstytucyjnej wykładni przepisów ustawowych w celu takiego ukształtowania sytuacji prawnej skarżącej, by odpowiadała ona standardowi konstytucyjnemu. Jak stwierdził Trybunał w wyroku o sygn. P 49/13 (wielokrotnie przywoływanym w skardze konstytucyjnej), samo wznowienie postępowań nie przesądza jeszcze o treści rozstrzygnięć, jakich organy administracyjne lub sądy dokonają w wyniku przeprowadzenia postępowań wznowieniowych. Rozstrzygnięcia takie nie mogą być podejmowane automatycznie. Wymagają one starannej oceny tego, czy w jednostkowej sprawie rzeczywiście mamy do czynienia ze stanem faktycznym i wszystkimi elementami stanu prawnego, które odpowiadają orzeczeniu Trybunału i doprowadziły do orzeczenia o niekonstytucyjności danego przepisu. Wypowiedź ta odnosi się wprawdzie do postępowania wznowieniowego, ale mutatis mutandis jest aktualna w przypadku rozpoznawania – po wyroku Trybunału – skargi kasacyjnej przez NSA. Wynika z niej, że istnieje sądowy obowiązek ustalenia skutków wyroku Trybunału dla sprawy rozpatrywanej przed sądem.

3.2. Trybunał stwierdza także, że taka wykładnia art. 183 p.p.s.a. została przyjęta w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego. W uchwale siedmiu sędziów NSA z 7 grudnia 2009 r. (sygn. akt I OPS 9/09) sąd stwierdził, że w przypadku gdy po wniesieniu skargi kasacyjnej przez stronę Trybunał Konstytucyjny orzekł o niekonstytucyjności aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane zaskarżone orzeczenie (jeżeli akt ten nie został wskazany w podstawach kasacyjnych) Naczelny Sąd Administracyjny powinien zastosować bezpośrednio przepisy art. 190 ust. 1 i 4 Konstytucji i uwzględnić wyrok Trybunału, nie będąc związany treścią art. 183 § 1 p.p.s.a. (ONSAiWSA z 2010 r., nr 2, poz. 16).

3.3. Jak wynika z materiału procesowego dołączonego do skargi konstytucyjnej, zarówno organy, jak i sądy administracyjne przeprowadziły postępowanie w sposób odpowiadający standardom sformułowanym w późniejszym wyroku Trybunału o sygn. P 49/13. W szczególności w postępowaniu dowodowym organy podatkowe wykazały istnienie dochodów ze źródeł nieujawnionych i nie przerzuciły ciężaru dowodu na skarżącą. Skarżąca miała też możliwość zgłaszania różnych wniosków dowodowych (co zresztą czyniła) i na podstawie tak zgromadzonych dowodów organy podjęły rozstrzygnięcia. Mimo nieprecyzyjnego – jak stwierdził Trybunał – brzmienia art. 20 ust. 3 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2007 r. organy podatkowe i sądy nie miały wątpliwości co do licznie zebranych dowodów dokumentujących znaczną rozbieżność między dochodem zeznanym i uzyskanym w 2008 r. Trybunał Konstytucyjny podkreśla także, że wbrew zarzutom sformułowanym w skardze, art. 183 § 1 p.p.s.a. stał się podstawą do uwzględnienia przez NSA przy rozpatrywaniu skargi kasacyjnej wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Dowodzi tego uzasadnienie wyroku sądu.

3.4. Wziąwszy pod uwagę orzecznictwo NSA dotyczące podstaw skargi kasacyjnej wniesionej przed wydaniem wyroku Trybunału Konstytucyjnego, a potwierdzone wyrokiem NSA wydanym w sprawie skarżącej, Trybunał doszedł do wniosku, że skarżąca nie uprawdopodobniła, iż art. 183 § 1 p.p.s.a. jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 190 ust. 1, 3 i 4, a także art. 2 i art. 8 Konstytucji.

4. Analogicznie, zdaniem Trybunału, należy ocenić zarzut co do art. 106 § 3 p.p.s.a.

4.1. Zgodnie z art. 106 § 3 p.p.s.a. „[s]ąd może z urzędu lub na wniosek stron przeprowadzić dowody uzupełniające z dokumentów, jeżeli jest to niezbędne do wyjaśnienia istotnych wątpliwości i nie spowoduje nadmiernego przedłużenia postępowania w sprawie”.

4.2. Skarżąca upatruje niezgodność art. 106 § 3 p.p.s.a. z Konstytucją w braku możliwości zgłoszenia nowych dowodów w postępowaniu sądowoadministracyjnym. Takie postępowanie organów i sądów – wywodzi dalej skarżąca – jest niezgodne z wyrokiem o sygn. P 49/13, w którym Trybunał wypowiedział się przeciw przerzucaniu na podatnika ciężaru dowodu w sprawach o dochody ze źródeł nieujawnionych, a ponadto stwierdził, że organy podatkowe i sądy są obowiązane do wyjaśnienia wszelkich okoliczności istotnych dla postępowania podatkowego.

4.3. Trybunał Konstytucyjny uznał, że skarżąca zrealizowała prawa procesowe w tym zakresie. Dokumenty wskazane w kierowanym do NSA piśmie procesowym z 12 listopada 2014 r. (rzekomo pominięte przez organy podatkowe i sądy) są datowane na 2011 r., czyli częściowo na okres sprzed wydania decyzji przez organ I instancji, a częściowo na okres sprzed wydania decyzji przez organ II instancji. Zostały też one wzięte pod uwagę przez organy podatkowe i ocenione jako niewiarygodne. Skoro więc dokumenty te były przedmiotem analiz organów i sądów zanim Trybunał wydał wyrok o sygn. P 49/13, to nie można zasadnie twierdzić, że po jego wydaniu konieczne jest ich ponowne zbadanie. Dla oceny zgłaszanych wniosków dowodowych przedmiotowy wyrok Trybunału nie miał znaczenia, gdyż organy podatkowe ustaliły stan faktyczny w sposób wskazany przez Trybunał jako odpowiadający standardowi konstytucyjnemu.

4.4. Trybunał stwierdza zatem, że skarżąca nie określiła sposobu naruszenia swoich praw podmiotowych, do czego była zobowiązana zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK.

5. Rozpatrywana skarga konstytucyjna ma wady formalne w części, w jakiej zalicza art. 190 ust. 1 i 3 oraz art. 2 i art. 8 Konstytucji do wzorców kontroli będących źródłem praw podmiotowych. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego ani art. 2, ani art. 8 Konstytucji nie mogą być samodzielnymi wzorcami kontroli w postępowaniu zainicjowanym wniesieniem skargi konstytucyjnej. Jak wielokrotnie podkreślał Trybunał, zasady wywiedzione z art. 2 i art. 8 Konstytucji nie są bezpośrednim źródłem konstytucyjnych praw podmiotowych. Podobnie art. 190 ust. 1 i 3 Konstytucji, określający skutki orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, nie kreuje praw podmiotowych jednostki.

Wziąwszy pod uwagę powyższe względy, Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK – postanowił jak w sentencji.