Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 stycznia 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący Sędzia SA Urszula Wiercińska

Sędzia SA Ewa Zalewska

Sędzia SA Ewa Stefańska (spr.)

po rozpoznaniu w dniu 19 stycznia 2016 r. w Warszawie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) sp. z o.o. w W.

przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Agencję (...) w W.

o ustalenie

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 16 czerwca 2014 r., sygn. akt IV C 992/13

uchyla zaskarżony wyrok w całości, znosi postępowanie w zakresie rozprawy z dnia 16 czerwca 2014 r. i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt VI ACa 1947/14

UZASADNIENIE

Wnioskiem z dnia 7 marca 2011 r. (zastępującym pozew) złożonym do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. domagała się stwierdzenia, że odmowa aktualizacji opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości położonej w M. (gmina N.) oznaczonej numerem ewidencyjnym (...), była nieuzasadniona, a także aktualizacji opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego tej nieruchomości w wysokości 670.862,40 zł począwszy od 1 stycznia 2011 r. We wniosku (zastępującym pozew) jako pozwanego wskazano Skarb Państwa reprezentowany przez Agencję (...) w W. (k. 104 akt).

Samorządowe Kolegium Odwoławcze w W. orzeczeniem z dnia 12 marca 2013 r. (sygn. akt (...), na podstawie art. 79 ust. 3 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn. Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm.) ustaliło, że użytkownik wieczysty od 1 stycznia 2011 r. ma wnosić opłatę roczną w wysokości 792.948 zł (k. 16 akt). Sprzeciw od powyższego orzeczenia wniosła (...) sp. z o.o. z siedzibą w W., jako stronę pozwaną wskazując nadal Skarb Państwa reprezentowany przez Agencję (...) w W. (k. 9 akt). Sprzeciw wniosła również Agencja (...) w W. (k. 3 akt), wskazując, że w procesie zajmuje pozycję strony pozwanej (k. 115 akt).

Odpowiedź na pozew złożyła Agencja (...) w W., domagając się oddalenia powództwa z uwagi na brak legitymacji procesowej biernej. Podniosła, że we wniosku do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w W. (zastępującym pozew) powód jako pozwanego wskazał Skarb Państwa, zamiast Agencji (...) w W. (k. 149 akt). W piśmie procesowym stanowiącym odpowiedź na odpowiedź na pozew, powód podtrzymał dotychczasowe stanowisko, jako pozwanego nadal wskazując Skarb Państwa reprezentowany przez Agencję (...) w W. (k. 160 akt).

Zarządzeniem z dnia 7 marca 2014 r. sędzia referent wyznaczył termin rozprawy na dzień 16 czerwca 2014 r., wzywając strony i zawiadamiając ich pełnomocników (art. 179 akt). Jako pozwany została wezwana Agencja (...) w W. (k. 180 akt), zaś zawiadomiony został jej pełnomocnik r.pr. B. S. (k. 185 akt). Na rozprawie w dniu 16 czerwca 2014 r. stawił się jako pełnomocnik Agencji (...) w W. jej pracownik M. Ł. (k. 196 akt). Pełnomocnik powoda oświadczył, że popiera powództwo w stosunku do Skarbu Państwa reprezentowanego przez Agencję (...) w W.. Natomiast pełnomocnik Agencji (...) w W. oświadczył, że wnosi o oddalenie powództwa z uwagi na brak legitymacji po stronie pozwanej (k. 196 akt). W takim stanie sprawy Przewodniczący zamknął rozprawę, zaś Sąd ogłosił wyrok (k. 197 akt).

Wyrokiem z dnia 16 czerwca 2014 r. Sąd Okręgowy w Warszawie, orzekając w sprawie z powództwa (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Agencję (...) w W. o ustalenie, oddalił powództwo i zasądził od powoda na rzecz Agencji (...) w W. kwotę 7.200 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

W uzasadnieniu Sąd pierwszej instancji podał, że roszczenie w stosunku do Skarbu Państwa reprezentowanego przez Agencję (...) w W. było nieuzasadnione, albowiem z treści art. 3 ust. 1 oraz art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (tekst jedn. Dz. U. z 2015 r., poz. 1014 ze zm.) wynika, że Agencja (...) jest państwową osobą prawną, której Skarb Państwa powierza wykonywanie prawa własności i innych praw rzeczowych na jego rzecz w stosunku do mienia, o którym mowa w art. 1 i 2 ustawy. Agencja nie podejmuje więc czynności za Skarb Państwa, lecz wykonuje we własnym imieniu prawa i obowiązki związane z powierzonym jej mieniem. Zdaniem Sądu Okręgowego brak legitymacji procesowej biernej po stronie Skarbu Państwa musiał skutkować oddaleniem powództwa. Natomiast o zasądzeniu kosztów postępowania od powoda na rzecz Agencji (...) w W. Sąd pierwszej instancji orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniósł powód (...) sp. z o.o. z siedzibą w W., zaskarżając wyrok w całości i domagając się jego zmiany poprzez ustalenie opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości zgodnie z żądaniem pozwu, ewentualnie uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Powód zarzucił zaskarżonemu wyrokowi naruszenie art. 316 § 1, 217 § 2 i 3, art. 221, art. 233 § 1, art. 328 § 2 i art. 130 § 1 w związku z art. 126 § 1 pkt 1 i art. 67 k.p.c., a także art. 3 ust. 1, art. 5 i art. 17b ust. 2a ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (tekst jedn. Dz. U. z 2015 r., poz. 1014 ze zm.) w związku z art. 81 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn. Dz. U. z 2015 r., poz. 1774 ze zm.).

Agencja (...) w W. wniosła odpowiedź na apelację, w której domagała się oddalenia apelacji powoda.

Sąd Apelacyjny zważył:

Apelacja powoda zasługuje na uwzględnienie, o ile zmierza do uchylenia zaskarżonego wyroku, zniesienia postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością, oraz przekazania sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

W przedmiotowej sprawie powód jako stronę pozwaną wskazał Skarb Państwa reprezentowany przez Agencję (...) w W., co wynika jednoznacznie z treści: wniosku do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w W. (zastępującego pozew), sprzeciwu od orzeczenia Samorządowego Kolegium Odwoławczego w W., a także oświadczenia pełnomocnika powoda złożonego na rozprawie w dniu 16 czerwca 2014 r., w sytuacji, gdy pełnomocnik Agencji (...) w W. już wcześniej zgłaszał zarzut braku legitymacji procesowej biernej Agencji.

W tej sytuacji całkowicie niezasadny jest podniesiony przez powoda w apelacji zarzut naruszenia art. 130 § 1 w związku z art. 126 § 1 pkt 1 i art. 67 k.p.c. poprzez „brak wezwania powoda do sprecyzowania oznaczenia strony pozwanej poprzez wskazanie podmiotu reprezentującego Skarb Państwa, jeżeli zdaniem Sądu I instancji stroną pozwaną wskazaną przez powoda był Skarb Państwa explicite”. W niniejszej sprawie pozwanym powinna być bowiem Agencja (...) jako osoba prawna, nie zaś Skarb Państwa reprezentowany przez statio fisci.

Niezasadne są również zarzuty naruszenia art. 316 § 1, 217 § 2 i 3, art. 221, art. 233 § 1, art. 328 § 2 k.p.c., a także art. 3 ust. 1, art. 5 i art. 17b ust. 2a ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa w związku z art. 81 ust. 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami, albowiem to na powodzie, a nie Sądzie, spoczywał obowiązek określenia strony pozwanej i reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika powód w sposób jednoznaczny sprecyzował pozwanego jako Skarb Państwa.

Nie można zgodzić się z poglądem powoda, że „wskazanie w pozwie Skarbu Państwa obok Agencji (...) było z jednej strony wskazaniem podmiotu właścicielskiego nieruchomości objętej niniejszym postępowaniem (…), z drugiej zaś strony technicznym oznaczeniem stosunku powiernictwa występującego między Skarbem Państwa a Agencją (...) w W. wyrażającego się w takiej reprezentacji podmiotu właścicielskiego, że przy wykonywaniu prawa własności Agencja (...) w W. działa na rzecz Skarbu Państwa”. Po pierwsze - obie powyższe wersje są ze sobą sprzeczne, a po drugie - żadna z nich nie spełnia wymogów formułowania pozwu w zakresie oznaczenia strony pozwanej.

Pomimo, że w niniejszej sprawie powód jednoznacznie wskazał jako pozwanego Skarb Państwa, Sąd Okręgowy wezwał na rozprawę Agencję (...) w W. i zawiadomił o terminie rozprawy jej pełnomocnika, natomiast zaniechał wezwania Skarbu Państwa i nie doręczył mu odpisu pozwu. Zdaniem Sądu Apelacyjnego nawet biorąc pod uwagę fakt, iż Skarb Państwa w niniejszej sprawie byłby reprezentowany przez Agencję (...) w W., to wszelkich doręczeń i wezwań należało dokonywać do Skarbu Państwa reprezentowanego przez Agencję (...) (jako statio fisci), a nie do Agencji (...) (jako osoby prawnej). W tej sytuacji również pełnomocnictwo do reprezentowania pozwanego na rozprawie powinno zostać udzielone Agencji jako reprezentantowi Skarbu Państwa (osoby prawnej), a nie Agencji jako odrębnej osobie prawnej.

Tymczasem ustalając podczas rozprawy w dniu 16 czerwca 2014 r., że pozwanym nie jest Agencja (...), lecz Skarb Państwa reprezentowany przez tę Agencję, Sad pierwszej instancji nie odroczył rozprawy celem dokonania prawidłowych doręczeń i wezwań, lecz po zamknięciu rozprawy ogłosił wyrok. W ten sposób, zdaniem Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy dopuścił się naruszenia prawa procesowego w postaci art. 214 § 1 k.p.c., co skutkowało nieważnością postępowania z uwagi na naruszenie Skarbu Państwa jako strony pozwanej prawa do obrony jego praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.).

W judykaturze słusznie wyjaśniono, że w zakresie pozbawienia strony możności obrony jej praw jako przyczyny nieważności postępowania mieszczą się te przypadki, gdy strona na skutek wadliwości procesowych sądu lub strony przeciwnej nie mogła brać udziału w postępowaniu lub jego istotnej części, jeżeli skutki tych wadliwości nie mogły być usunięte na następnych posiedzeniach wyznaczonych na rozprawę przed wydaniem wyroku w danej instancji. Pozbawienie strony możności obrony jej praw, aby mogło stanowić przyczynę nieważności, musi być całkowite i w sposób bezwzględny wyłączające możliwość obrony (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2015 r., sygn. akt II PK 189/14, Lex nr 1764808). Zdaniem Sadu odwoławczego taka sytuacja miała miejsce w przedmiotowej sprawie, albowiem Sąd pierwszej instancji wydał wyrok na pierwszym terminie rozprawy, uniemożliwiając w ten sposób pozwanemu Skarbowi Państwa udział w jakiejkolwiek części postępowania.

Z tych względów, na zasadzie art. 386 § 2 k.p.c., orzeczono jak wyżej. Z uwagi na nieważność postępowania wyrok wydano na posiedzeniu niejawnym, na podstawie art. 374 k.p.c. w związku z art. 379 pkt 5 k.p.c. O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 108 § 2 k.p.c.