Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 326/14
POSTANOWIENIE
Dnia 17 czerwca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca)
Protokolant Beata Rogalska
w sprawie z wniosku M. L. i K. L.
przy uczestnictwie Banku […] o wpis,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 17 czerwca 2015 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania
od postanowienia Sądu Okręgowego w T.
z dnia 7 listopada 2013 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie oraz poprzedzające
je postanowienie Sądu Rejonowego w T. z dnia
14 stycznia 2013 r. i przekazuje temu Sądowi sprawę do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia
o kosztach postępowania apelacyjnego i kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Postanowieniem z dnia 14 stycznia 2013 r. Sąd Rejonowy w T. oddalił
wniosek M. L. i K. L. o wpis hipoteki umownej oraz o wpis roszczenia o
przeniesienie tej hipoteki na opróżnione miejsce hipoteczne. Tym samym podzielił
stanowisko referendarza, że możliwe jest ustanowienie tylko jednej hipoteki na
zabezpieczenie jednej wierzytelności na jednym przedmiocie hipoteki.
Apelację od powyższego postanowienia złożył uczestnik postępowania Bank
[…] wskazując na naruszenie art. 65, 68, 100 oraz 1011
ustawy z dnia 6 lipca 1982
r. o księgach wieczystych i hipotece tekst jedn. Dz. U. z 2013 r., poz. 707 ze zm.
dalej: u.k.w. i h.).
Postanowieniem z dnia 7 listopada 2013 r. Sąd Okręgowy w T. oddalił
apelację uczestnika. Wskazał w uzasadnieniu, że wierzytelność wynikająca z
zawartej pomiędzy wnioskodawcami a uczestnikiem umowy kredytu z dnia 31 lipca
2012 r. została zabezpieczona hipoteką umowną w kwocie 285 900 zł.
Wnioskodawcy wnieśli o dokonanie zabezpieczenia tej samej wierzytelności kolejną
hipoteką do kwoty 137 850 zł. Sąd Okręgowy uznał za Sądem pierwszej instancji,
że uwzględnienie tego żądania jest niemożliwe albowiem nie powstała nowa
wierzytelność, która mogłaby podlegać zabezpieczeniu. Zdaniem Sądu
Okręgowego art. 65 ust. 1 u.k.w. i h., poza definicją hipoteki, kreuje zasadę
szczegółowości hipoteki polegającą na tym, że dla jednej, tej samej wierzytelności
hipotecznej może być ustanowiona tylko jedna hipoteka na jednym przedmiocie
hipoteki. Nie można natomiast dla tej samej wierzytelności ustanowić kilku
samodzielnych hipotek, choć jedną hipoteką można zabezpieczyć wiele
wierzytelności. Odnośnie żądania w zakresie wpisu hipoteki w opróżnione miejsce
hipoteczne Sąd Okręgowy wskazał, że oddalenie wniosku łączy się
z niedopuszczalnością ustanowienia samej hipoteki.
Uczestnik postępowania Bank […] złożył skargę kasacyjną na
postanowienie sądu drugiej instancji. Zarzucił w niej naruszenie art. 65 ust. 1 u.k.w.
i h. przez jego błędną wykładnię i uznanie, że na jednym przedmiocie hipoteki, dla
tej samej wierzytelności, można być ustanowiona tylko jedna hipoteka.
Powołując się tę podstawę uczestnik wniósł o uchylenie zaskarżonego
postanowienia oraz poprzedzającego je postanowienia Sądu Rejonowego w T. i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania ewentualnie o uchylenie
3
zaskarżonych orzeczeń i orzeczenie co do istoty przez uwzględnienie w całości
wniosku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zajęte w zaskarżonym orzeczeniu stanowisko Sąd Okręgowy wywiódł
z przyjętej w art. 65 ust. 1 u.k.w. i h. zasady szczegółowości hipoteki. Według
aktualnego brzmienia tego artykułu, obciążenie nieruchomości hipoteką jest
możliwe w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności wynikającej
z określonego stosunku prawnego. W ten sposób zasadę szczegółowości hipoteki
art. 65 ust. 1 u.k.w. i h. odnosi się do stosunku prawnego, z którego wynika lub
może wynikać zabezpieczana wierzytelność. Wierzytelność powinna być zatem
określona przez wskazanie stosunku prawnego, z którego wynika. W związku z tym
słusznie uważa się, że nie można zabezpieczyć hipoteką wszystkich wierzytelności
przysługujących temu samemu wierzycielowi. Jeżeli tych wierzytelności jest kilka,
muszą one być także określone we wskazany sposób. Poza tym aspektem zasady
szczegółowości hipoteki, na podstawie art. 67 u.k.w. i h. a także przepisów
regulujących prowadzenie ksiąg wieczystych w zakresie wpisów hipotecznych,
można przyjąć, iż zasada ta odnosi się także do przedmiotu hipoteki (art. 167
u.k.wih.).
Zarówno treść art. 65 ust. 1 u.k.w. i h., jak i inne przepisy tej ustawy nie dają
uzasadnionych podstaw do formułowania zakazu ustanawiania na tej samej
nieruchomości kilku hipotek w celu zabezpieczenia tej samej jednoznacznie
oznaczonej wierzytelności, przy czym chodzi o wierzytelność wynikającą z tego
samego oznaczonego stosunku prawnego. Przeciwnie, zmiany wprowadzone
ustawą z dnia 26 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych
i hipotece oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2009 r, Nr 131, poz. 1075)
skłaniają do wniosku, iż ustanowienie takich hipotek jest możliwe.
Nie sprzeciwia się temu wprowadzona wcześniej, bo z dniem 23 września
2001 r. (ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych
Dz. U. Nr 63, poz. 635) regulacja umownej hipoteki łącznej, która polega na
ustanowieniu jednej hipoteki zabezpieczającej tę samą wierzytelność ale
obciążającej więcej niż jedną nieruchomość (art. 76 ust. 3 u.k.w. i h.). Nie wyklucza
4
to ustanowienia na tej samej nieruchomości dwóch różnych hipotek mających
zabezpieczać tę samą wierzytelność.
W wyniku wspomnianej nowelizacji z 2009 r. został zniesiony podział na
hipotekę zwykłą i kaucyjną. W piśmiennictwie podkreśla się, że związek
wierzytelności z hipoteką w obecnym kształcie jest dużo luźniejszy. Po pierwsze,
nie musi to być wierzytelność wymagalna, a tym bardziej istniejąca (art. 68 ust. 1
u.k.w. i h.). Może ona powstać dopiero w przyszłości. Ważne jest natomiast aby
w chwili ustanowienia hipoteki istniał stosunek prawny, z którego ma wynikać
wierzytelność. Dotychczas hipoteka zwykła, w przeciwieństwie do hipoteki
kaucyjnej, mogła zabezpieczać jedynie wierzytelność istniejącą.
W związku z oparciem konstrukcji nowej hipoteki na dawnej hipotece
kaucyjnej zostało uchylone domniemanie istnienia wierzytelności hipotecznej
obowiązującego wobec dawnej hipoteki zwykłej (art. 71 u.k.w. i h.), została
dokonana zmiana zakresu zabezpieczenia hipoteką i związane z tym obowiązki
wymienienia roszczeń o świadczenia uboczne w dokumencie stanowiącym
podstawę wpisu (art. 69 u.k.w. i h.). Zmiany te, wprowadzone aby służyć potrzebom
obrotu, kreują hipotekę jako instytucję bardziej elastyczną, spełniającą funkcję
zabezpieczającą. Świadczą o tym także zmiany dopuszczające podział hipoteki
ustanowionej na tej samej nieruchomości (art. 681
ust. 3 u.k.w. i h.), podział hipoteki
łącznej pomiędzy poszczególnymi nieruchomościami (art. 76 ust, 2 zdanie drugie
u.k.w. i h.), podział hipoteki w razie przelewu jednej z wierzytelności hipotecznych
(art. 791
ust. 1 u.k.w. i h.). Do repartycji sumy hipotecznej może dojść także
w wyniku zastosowania regulacji zawartej w art. 1019
w zw. z art. 1011
ust. 2
u.k.w. i h. Tak może się stać w przypadku częściowego wygaśnięcia hipoteki
i rozporządzenia opróżnionym w tej części miejscem hipotecznym, przy czym suma
hipoteki przeniesionej na opróżnione miejsce hipoteczne będzie wyższa niż suma
hipoteki, która wygasła częściowo.
Za dopuszczalnością zabezpieczenia tej samej wierzytelności więcej niż
jedną hipoteką na tym samym przedmiocie bez konieczności partycji
zabezpieczenia może przemawiać podnoszony w piśmiennictwie brak
normatywnego związku (art. 68 ust. 2 u.k.w. i h.) sumy hipotecznej z wysokością
i liczbą zabezpieczonych wierzytelności ani z liczbą lub wartością obciążonych
5
nieruchomości. Jest to szczególnie istotne w odniesieniu do wierzytelności
przyszłych, jak też wierzytelności o wysokości nieustalonej w chwili ustanowienia
hipoteki, przy czym do swobodnej decyzji stron należy określenie sumy hipoteki.
Wobec braku ustawowego zakazu, który miałby swe oparcie w treści art. 65
u.k.w. i h., jak również wobec braku innych ustawowych podstaw do konstruowania
tego zakazu, od woli stron zależy ustanowienie kilku hipotek na tej samej
nieruchomości zabezpieczających tę samą wierzytelność wynikającą z określonego
stosunku prawnego. Przyczyny ustanowienia takiego zabezpieczenia mogą być
różne. W przedmiotowej sprawie chodziło o zabezpieczenie przed ryzykiem
wykorzystania przez właściciela nieruchomości opróżnionego miejsca hipotecznego
z pominięciem wierzyciela hipotecznego dysponującego zabezpieczeniem
przekraczającym sumę hipoteczną związaną z opróżnionym w części miejscem
hipotecznym.
Inną kwestią jest nadmierne zabezpieczenie wierzytelności do którego ma
zastosowanie art. 67 ust. 2 zdanie drugie u.k.w. i h.
W podsumowaniu dotychczasowych rozważań należy podzielić
prezentowany w piśmiennictwie pogląd, że nie ma przeszkód do zabezpieczenia tej
samej wierzytelności więcej niż jedną hipoteką na tym samym przedmiocie.
Z tego względu Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 zdanie drugie
w związku z art. 13 § 2 k.p.c. uchylił zarówno zaskarżone postanowienie Sądu
drugiej instancji jak i poprzedzające go postanowienie Sądu Rejonowego w T. oraz
przekazał temu Sądowi sprawę do ponownego rozpoznania.