Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 250/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 sierpnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Krzysztof Staryk
SSN Jerzy Kuźniar
w sprawie z wniosku S. G.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w Z.
o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 19 sierpnia 2015 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 27 lutego 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 21 maja 2013 r. Sąd Okręgowy w Z. oddalił odwołanie S. G.
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w Z. z dnia 12 czerwca
2012 r., odmawiającej wnioskodawcy prawa do emerytury z uwagi na
2
legitymowanie się na dzień 1 stycznia 1999 r. okresami składkowymi i
nieskładkowymi w rozmiarze 24 lat, 11 miesięcy i 22 dni, zamiast wymaganych 25
lat.
W sprawie ustalono, że wnioskodawca (ur. 8 maja 1952 r.), legitymujący się
na dzień 1 stycznia 1999 r. wymaganym szczególnym stażem pracy, w okresie od
19 maja do 10 lipca 1997 r. pobierał zasiłek dla bezrobotnych. W dniu 19 maja
1997 r. wnioskodawca złożył wniosek o przyznanie mu prawa do renty inwalidzkiej.
Decyzją z dnia 11 czerwca 1997 r. organ rentowy przyznał wnioskodawcy prawo do
świadczenia rentowego według III grupy inwalidów, poczynając od dnia 1 maja
1997 r. Świadczenie to wnioskodawca pobierał do dnia 1 sierpnia 2000 r., nie
pozostając w tym okresie w zatrudnieniu. Decyzją z dnia 16 września 1997 r. organ
rentowy dokonał potrącenia - z wypłaconego wnioskodawcy wyrównania
świadczenia rentowego - kwoty 677,27 zł tytułem zasiłków dla bezrobotnych
wypłaconych mu po dniu nabycia prawa do renty i należnych do zwrotu na rzecz
Rejonowego Urzędu Pracy w N. Okres od 19 maja do 10 lipca 1997 r. nie został
wykazany przez ten Urząd jako okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych dla
potrzeb ustalenia kapitału początkowego wnioskodawcy i nie uwzględniono go w
prawomocnych decyzjach wydanych w tym przedmiocie przez organ rentowy.
W ocenie Sądu Okręgowego, w świetle przepisów ustawy z dnia 14 grudnia
1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (jednolity tekst: Dz.U. z 2003 r.
Nr 58, poz. 514 ze zm.), z dniem przyznania prawa do świadczenia rentowego
wnioskodawca przestał spełniać przesłanki niezbędne do posiadania statusu osoby
bezrobotnej (art. 2 ust. 1 pkt 2), a w konsekwencji - z uwagi na powstanie
negatywnej przesłanki uniemożliwiającej posiadanie statusu bezrobotnego - nie
przysługiwało mu prawo do zasiłku (art. 13 i art. 14 ust. 1 pkt 5). W rezultacie
wypłacone i pobrane po dniu 1 maja 1997 r. zasiłki dla bezrobotnych stanowiły
świadczenia nienależne, jako takie podlegały rozliczeniu decyzją z dnia 16
września 1997 r. (art. 28 ust. 1 i art. 29 ust. 1) i nie mogą być uznane za okres
pobierania zasiłku dla bezrobotnych w rozumieniu art. 30 ust 1 tej ustawy.
Wyrokiem z dnia 27 lutego 2014 r. Sąd Apelacyjny zmienił powyższy wyrok
oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego i przyznał wnioskodawcy prawo
do emerytury od dnia 8 maja 2012 r.
3
Sąd odwoławczy podzielił ustalenia Sądu pierwszej instancji, jednak dokonał
ich odmiennej oceny prawnej. Sąd Apelacyjny stwierdził, że zgodnie z art. 6 ust. 1
pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 748 ze zm., dalej
jako ustawa emerytalna) i art. 30 ust. 1 ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu
bezrobociu, do okresów składkowych wliczane są okresy pobierania zasiłków dla
bezrobotnych. W myśl obowiązujących w spornym okresie przepisów, prawo do
zasiłku ustawało z dniem utraty statusu bezrobotnego (art. 2 ust. 1 pkt 2 i art. 73
ust. 4 ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu). Statusu tego pozbawiał
kierownik rejonowego urzędu pracy (art. 13 ust. 3 pkt 1 tej ustawy). Zdaniem Sądu
drugiej instancji, przepisy ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu nie
precyzowały jednak, z jaką datą następuje utrata statusu bezrobotnego przez
osobę, której zostało przyznane prawo do świadczenia rentowego z datą wsteczną.
Bezsporne jest, że w okresie od 19 maja do 10 lipca 1997 r. wnioskodawca pobierał
zasiłek dla bezrobotnych, prawo do renty nabył na mocy decyzji organu rentowego
z dnia 11 czerwca 1997 r., kierownik Rejonowego Urzędu Pracy w N. decyzją z
dnia 10 lipca 1997 r. orzekł o utracie przez wnioskodawcę prawa do zasiłku oraz
statusu bezrobotnego z dniem 11 lipca 1997 r. z powodu otrzymywania renty
inwalidzkiej, a organ rentowy dokonał potrącenia rozliczonych świadczeń dopiero
decyzją z dnia 16 września 1997 r. W ocenie Sądu odwoławczego, kolejność
wydania tych decyzji ma istotne znaczenie i pozwala na przyjęcie, że co najmniej
do dnia 10 czerwca 1997 r. wnioskodawca spełniał warunek z art. 2 ust. 1 pkt 2 lit. c
ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, a w konsekwencji do tej daty
nie utracił statusu bezrobotnego i prawa do zasiłku dla bezrobotnych. Zarówno
bowiem decyzja przyznająca rentę, jak i decyzja o utracie statusu osoby
bezrobotnej i prawa do zasiłku zostały wydane już po pobraniu przez
wnioskodawcę zasiłku dla bezrobotnych za zamknięty okres, a rozliczenie
świadczeń w trybie art. 29 ustawy nastąpiło dopiero w decyzji z dnia 16 września
1997 r. Takie rozliczenie nie jest równoznaczne ze stwierdzeniem utraty uprawnień
do zasiłku dla bezrobotnych. Poza tym wnioskodawca mógł pozostawać w
usprawiedliwionym przekonaniu, że - pomimo potrącenia kwoty nadpłaconego
zasiłku dla bezrobotnych - nie nastąpiła żadna zmiana w zakresie jego stażowych
4
uprawnień emerytalno-rentowych. W konkluzji Sąd drugiej instancji stwierdził, że
uwzględnienie okresu pobierania zasiłku dla bezrobotnych od 19 maja do 10
czerwca 1997 r. pozwala na przyjęcie, że wnioskodawca spełnia wymagany do
nabycia prawa do emerytury warunek posiadania 25 lat okresów składkowych i
nieskładkowych.
W skardze kasacyjnej organ rentowy zarzucił naruszenie prawa
materialnego, tj. art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej w związku z „art. 30 ust. 1 pkt
1” (z uzasadnienia podstawy kasacyjnej wynika, że skarżącemu chodzi o art. 30
ust. 1), „art. 2 ust. 2 pkt 2” (z wywodów skarżącego wynika, że ma na myśli art. 2
ust. 1 pkt 2), art. 13 ust. 3 pkt 1 i art. 73 ust. 4 ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o
zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, przez ich niewłaściwe zastosowanie i
uwzględnienie okresu pobierania zasiłku dla bezrobotnych od 19 maja do 10 lipca
1997 r. jako okresu ubezpieczenia, mimo że decyzją z dnia 11 czerwca 1997 r.
przyznano wnioskodawcy świadczenie rentowe od dnia 1 maja 1997 r.
Wskazując na powyższy zarzut skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku i orzeczenie co do istoty poprzez oddalenie apelacji wnioskodawcy,
ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi drugiej
instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się usprawiedliwiona.
Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej, okresem składkowym jest
okres opłacania składek na ubezpieczenie społeczne w wysokości określonej,
między innymi, w przepisach o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu. Takim
okresem jest okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych na podstawie przepisów
ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (art. 30 ust. 1). W świetle
przepisów tej ustawy w brzmieniu obowiązującym w spornym okresie, prawo do
zasiłku przysługiwało bezrobotnemu zarejestrowanemu we właściwym rejonowym
urzędzie pracy, w razie braku możliwości zapewnienia mu odpowiedniego
zatrudnienia (art. 23 ust. 1 pkt 1). Zasiłek był przyznawany i wypłacany przez
rejonowy urząd pracy ze środków Funduszu Pracy (art. 14 pkt 5 i art. 57 ust. 1 pkt
5
6). Status bezrobotnego posiadała osoba, która - między innymi - nie nabyła prawa
do emerytury lub renty inwalidzkiej (art. 2 ust. 1 pkt 2 lit. c). Kierownik rejonowego
urzędu pracy wydawał decyzję o utracie statusu osoby bezrobotnej i utracie prawa
do zasiłku (art. 6 ust. 2 pkt 1 i 2) oraz pozbawiał statusu bezrobotnego osobę
niespełniającą przesłanek określonych w art. 2 ust. 1 pkt 2 (art. 13 ust. 3 pkt 1). W
razie przyznania bezrobotnemu prawa do renty inwalidzkiej w wysokości co
najmniej połowy najniższego wynagrodzenia za okres, za który wypłacono zasiłek
dla bezrobotnych, organ rentowy wypłacał świadczenie pomniejszone o kwotę
odpowiadającą wysokości wypłaconych za ten okres zasiłków, która podlegała
przekazaniu na konto Funduszu Pracy właściwego rejonowego urzędu pracy, przy
czym kwota pomniejszenia nie mogła być wyższa niż przyznana za ten okres kwota
świadczenia rentowego (art. 29 ust. 1 i 2). W wypadku niedokonania takiego
pomniejszenia, zasiłek dla bezrobotnych wypłacony za okres, za który zostało
nabyte prawo do renty inwalidzkiej, podlegał zwrotowi jako świadczenie nienależne
lub ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji
(art. 28 ust. 1, ust. 2 pkt 3 i ust. 7). Prawo do zasiłku ustawało z dniem utraty
statusu bezrobotnego (art. 73 ust. 4).
Podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia stanowiło poczynione przez Sąd
drugiej instancji założenie, że wnioskodawca do dnia 10 czerwca 1997 r. nie utracił
statusu bezrobotnego, a w konsekwencji zachował prawo do zasiłku, gdyż po
pierwsze - ustawa o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu nie określała, z
jakim dniem następowała utrata tego statusu przez osobę, której zostało przyznane
prawo do świadczenia rentowego z datą wsteczną, po drugie - dla zachowania
przez wnioskodawcę statusu bezrobotnego istotne znaczenie miała kolejność
wydania decyzji w przedmiocie: przyznania świadczenia rentowego (11 czerwca
1997 r.), utraty statusu bezrobotnego i prawa do zasiłku (10 lipca 1997 r.) oraz
rozliczenia tych świadczeń (16 września 1997 r.), wreszcie po trzecie - rozliczenie
to nie jest równoznaczne ze stwierdzeniem utraty prawa do zasiłku dla
bezrobotnych za objęty nim okres.
W pierwszej kolejności należy zauważyć, że powołany przez Sąd
odwoławczy art. 73 ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu był
przepisem przejściowym, regulującym kwestię wypłacania zasiłków przyznanych
6
bezrobotnym przed dniem jej wejścia w życie. Stanowił on w ust. 1, że zasiłki te
wypłaca się według dotychczas obowiązujących przepisów, z zastrzeżeniem ust. 2 i
4. W tym też kontekście należy odczytywać ust. 4 rozważanego artykułu, zgodnie z
którym prawo do zasiłku ustaje z dniem utraty statusu bezrobotnego. Przepis ten
dotyczył zatem przypadków, w których osoba posiadająca taki status na podstawie
art. 2 ust. 1 pkt 9 poprzednio obowiązującej ustawy z dnia 16 października 1991 r. o
zatrudnieniu i bezrobociu (Dz.U. Nr 106, poz. 457 ze zm.), nie zachowywała go na
podstawie art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. Nie znajduje on
zatem zastosowania w sprawie, w której wniesiona została rozpoznawana skarga
kasacyjna.
Przepis art. 2 ust. 1 pkt 2 lit. c ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu
bezrobociu wykluczał posiadanie statusu bezrobotnego przez osobę, która nabyła
prawo do renty inwalidzkiej, a ściślej - jej wypłaty (art. 76 ust. 1 i art. 99
obowiązującej wówczas ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin, Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.). W okresie
pobierania zasiłku od 19 maja do 10 czerwca 1997 r. wnioskodawca nie posiadał
prawa do renty i spełniał przesłanki do przyznania mu statusu bezrobotnego.
Jednak z dniem, od którego nabył prawo do świadczenia rentowego (1 maja
1997 r.), przestał spełniać warunek określony w art. 2 ust. 1 pkt 2 lit. c ustawy o
zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, od którego uzależnione było posiadanie
statusu osoby bezrobotnej, a w konsekwencji odpadła przesłanka prawa do zasiłku
wypłaconego mu za okres następujący po tej dacie. Uszło uwadze Sądu drugiej
instancji, że przesłanki posiadania statusu bezrobotnego i związanego z nim prawa
do zasiłku wynikały ze spełnienia wszystkich przewidzianych w przepisach
wymagań, niezależnie od daty wydania w tym zakresie decyzji przez kierownika
właściwego rejonowego urzędu pracy. Decyzja taka stwierdzała jedynie, że z mocy
prawa ustały przewidziane przez ustawodawcę przesłanki kształtujące uprawnienie
do zasiłku (nastąpiła utrata statusu bezrobotnego), a zatem nie miała ona
charakteru konstytutywnego, a jedynie deklaratoryjny.
Znajduje to potwierdzenie w przepisach art. 28 i 29 ustawy o zatrudnieniu i
przeciwdziałaniu bezrobociu, którym Sąd drugiej instancji nietrafnie nie przypisał
znaczenia, poprzestając na wyrażeniu poglądu, że „rozliczenie świadczenia w
7
trybie art. 29 nie jest równoznaczne ze stwierdzeniem utraty uprawnień do zasiłku
dla bezrobotnych”. Tymczasem zawarte w tym przepisie uregulowanie, przyjęte
przez ustawodawcę niewątpliwie z myślą o czasie trwania postępowań w sprawach
o świadczenia z ubezpieczenia społecznego i przewidujące pomniejszenie
przyznanego bezrobotnemu z datą wsteczną świadczenia rentowego o zasiłek
wypłacony za ten sam okres, mogło być tylko konsekwencją utraty za ten okres
statusu bezrobotnego i prawa do zasiłku. Dlatego też w razie niedokonania przez
organ rentowy takiego pomniejszenia, wypłacony za wskazany okres zasiłek
podlegał zwrotowi lub ściągnięciu w trybie art. 28 ust. 1 i 7 ustawy jako świadczenie
pobrane nienależnie.
Należy również zwrócić uwagę, że art. 78 obowiązującej aktualnie ustawy z
dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (jednolity
tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 149 ze zm.), będący w pewnym sensie odpowiednikiem
art. 29 ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, wprost stanowi w ust. 4
o pozbawieniu statusu bezrobotnego i prawa do zasiłku za okres, na który
przyznano bezrobotnemu prawo, między innymi, do renty z tytułu niezdolności do
pracy w wysokości przekraczającej połowę minimalnego wynagrodzenia za pracę.
Dodanie tego przepisu z dniem 26 października 2007 r. nie oznacza odmiennego
niż dotychczas uregulowania przez ustawodawcę rozważanej kwestii, ale związane
było z koniecznością jego dostosowania do zmiany ze wskazaną datą definicji
bezrobotnego w zakresie objętym art. 2 ust. 1 pkt 2 lit. c powołanej ustawy,
wykluczającego posiadanie statusu bezrobotnego przez osobę, która nabyła prawo,
między innymi, do renty z tytułu niezdolności do pracy w wysokości przekraczającej
połowę minimalnego wynagrodzenia za pracę.
Z tych wszystkich względów okres, za który wypłacono zasiłek dla
bezrobotnych, a następnie przyznano bezrobotnemu prawo do renty inwalidzkiej,
nie stanowił okresu pobierania zasiłku w rozumieniu 30 ust. 1 ustawy o zatrudnieniu
i przeciwdziałaniu bezrobociu i nie może być uznany za okres składkowy, o którym
stanowi art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej. Uzasadniony okazał się zatem zarzut
naruszenia tych przepisów w wyniku błędnego przyjęcia przez Sąd drugiej instancji,
że w okresie od 19 maja do 10 czerwca 1997 r. wnioskodawca zachował status
bezrobotnego i prawo do zasiłku.
8
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji wyroku na
podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.