Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 856/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 października 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Wojciech Katner
SSN Anna Kozłowska (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa K. M.
przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej "O." w W.
o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 7 października 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 26 marca 2014 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 26 marca 2014 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację pozwanej
Spółdzielni Mieszkaniowej „O.” w W. od wyroku Sądu Okręgowego w W. z dnia 17
kwietnia 2013 r. zobowiązującego pozwaną do złożenia oświadczenia woli
następującej treści: „Spółdzielnia Mieszkaniowa „O.” z siedzibą w W. oświadcza, że
jest użytkownikiem wieczystym działki gruntu nr 85/2 z obrębu 5-04-07 położonej
w W. przy ul. T. […], zapisanej w księdze wieczystej nr […], prowadzonej przez
Sąd Rejonowy w W. Działka ta zabudowana jest budynkiem mieszkalnym, w
którym znajduje się m.in. lokal mieszkalny położony na XIII piętrze (XIV
kondygnacja) oznaczony numerem 33 o pow. 49,62 m2
, z którym to lokalem
związany jest udział we współwłasności części wspólnych i prawie użytkowania
wieczystego nieruchomości gruntowej w wysokości 4962/551551. Spółdzielnia
Mieszkaniowa „O.” w W. ustanawia odrębną własność lokalu mieszkalnego nr 33 o
pow. 49,62 m2
położonego na XIII piętrze (XIV kondygnacja) budynku
posadowionego na działce nr 85/2 z obrębu 5-04-07 w W. przy ul. T. […], zapisanej
w księdze wieczystej nr […], prowadzonej przez Sąd Rejonowy w W., z którym to
lokalem związany jest udział we współwłasności części wspólnych i prawie
użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej w wysokości 4962/551551 i
prawa te przenosi na rzecz powódki K. M.”.
Sąd Apelacyjny oddalając apelację podzielił ustalenia faktyczne Sądu
pierwszej instancji i dokonaną przez ten Sąd ich ocenę prawną. Z ustaleń
faktycznych wynikało, że powódce przysługiwało spółdzielcze własnościowe prawo
do lokalu mieszkalnego nr 33 położonego w budynku usytuowanym w W. przy ul. T.
[…] pozostającego w zasobach pozwanej Spółdzielni. Pozwana powstała z
podziału Spółdzielni „D.”, na rzecz której umową zawartą w dniu 14 grudnia 1962 r.
w formie aktu notarialnego zostało, w odniesieniu do gruntu, na którym wzniesiono
wspomniany budynek, ustanowione użytkowanie wieczyste. Lokal powódki jest
lokalem samodzielnym w rozumieniu art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o
własności lokali. Powódka w dniach 30 kwietnia 2001 r. i 10 kwietnia 2007 r. składała u
pozwanej wnioski o przekształcenie przysługującego jej prawa w prawo odrębnej
własności lokalu. Nie dokonując przekształcenia pozwana ostatecznie argumentowała
3
to nieuregulowanym stanem prawnym gruntu i prowadzeniem sprawy dotyczącej
uzyskania własności części działek usytuowanych przy ul. T. […] . Postępowanie
wskazywane przez Spółdzielnię, zmierzające do zrealizowania roszczenia z art. 208
ust. 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami, zakończyło się w roku 2006
prawomocnym oddaleniem powództwa. W toku wskazanego procesu zostało ustalone,
że stan prawny w odniesieniu do gruntu oznaczonego jako działka nr 85/2,
zabudowanego budynkiem mieszkalnym, jest uregulowany, Spółdzielni przysługuje
bowiem użytkowanie wieczyste w odniesieniu do 1605 m2
, nabyte poprzez jej
poprzednika prawnego. W odniesieniu zaś do działki sąsiedniej, oznaczonej nr 85/1,
również objętej żądaniem pozwu, przepis wskazywany jako podstawa prawna żądania,
nie miał zastosowania, ponieważ na działce tej nie został wybudowany żaden budynek;
na działce tej znajduje się li tylko, przynależny do budynku mieszkalnego, taras
o powierzchni 15 m2
. Nadto, w roku 2009 Spółdzielnia złożyła wniosek o stwierdzenie
zasiedzenia działki nr 85/1 o powierzchni 200 m2
, jednakże wniosek został
prawomocnie oddalony.
Uwzględniając żądanie powódki złożenia oświadczenia woli o ustanowieniu
odrębnej własności lokalu i przeniesieniu na nią ustanowionego prawa, Sąd pierwszej
instancji wskazał, że miała miejsce bezczynność pozwanej w rozpoznaniu wniosku
powódki (art. 491
ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych -
Dz.U. z 2013 r., poz. 1222) ponieważ brak było podstaw do twierdzenia, iż stan prawny
nieruchomości gruntowej jest nieuregulowany. Okoliczność, że taras budynku
mieszkalnego wkracza powierzchnią 15 m2
na sąsiednią działkę, co do której
pozwanej nie przysługuje żaden tytuł prawny, nie wpływa na stan prawny
nieruchomości, na której zlokalizowany jest wielorodzinny budynek mieszkalny, do tej
bowiem nieruchomości pozwanej przysługuje użytkowanie wieczyste. Powódce jako
uprawnionej ze spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu przysługiwało na
podstawie przepisów powołanej ustawy roszczenie o przekształcenie tego prawa
w prawo własności (art. 8 ust.1 ustawy z dnia 14 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy
o spółdzielniach mieszkaniowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw - Dz.U.
z 2007 r., Nr 125, poz. 873 i art. 1714
ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych). Sąd
Apelacyjny aprobując ocenę prawną Sądu Okręgowego podkreślił, że pozwana nie
kwestionowała spełnienia przez powódkę przesłanek ustanowienia na jej rzecz
4
odrębnej własności lokalu; zarzuty pozwanej koncentrowały się na stanie prawnym
nieruchomości gruntowej, który, jej zdaniem, wykluczał uwzględnienie tak wniosku
powódki jak i powództwa. Sąd Apelacyjny wskazał na nietrafność tego stanowiska.
Budynek został wzniesiony na gruncie stanowiącym obecnie własność gminy - miasta
W., oddanym w użytkowanie wieczyste poprzednikowi prawnemu pozwanej.
Okoliczność, że element tego budynku znajduje się na nieruchomości sąsiedniej,
stanowiącej własność gminy, nakazuje powstałą sytuację rozstrzygnąć w płaszczyźnie
art. 151 k.c. Przekroczenie granicy nieruchomości oznacza, że części budynku
znajdujące się na gruncie sąsiednim wraz z całym budynkiem stanowią własność
właściciela nieruchomości, na której wzniesiono budynek. Tak więc stan prawny
nieruchomości pozwanej nie uniemożliwiał przeprowadzenia procesu ustalania
przedmiotu odrębnej własności lokali i uwzględnienia wniosku powódki
o przekształcenie prawa do lokalu.
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego opartej na obu
podstawach z art. 3983
§ 1 k.p.c. pozwana w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej
zarzuciła naruszenie art. 1714
ust. 11
ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach
mieszkaniowych (jedn. tekst Dz.U. z 2013 r., poz.1222 - dalej: u.s.m.) przez błędną
wykładnię wyrażającą się w uznaniu, że położenie budynku na dwóch
nieruchomościach, z których jedna nie jest własnością Spółdzielni ani nie jest jej
oddana w użytkowanie wieczyste nie stoi na przeszkodzie ustanowieniu odrębnej
własności lokalu usytuowanego w takim budynku. W ramach podstawy naruszenia
przepisów postępowania w sposób mający istotny wpływ na wynik sprawy, skarżąca
zarzuciła naruszenie art. 381 w związku z art. 316 § 1 w związku z art. 391 § 1 k.p.c.
oraz naruszenie art. 385 i art. 386 § 1 k.p.c.
We wnioskach kasacyjnych skarżąca domagała się uchylenia zaskarżonego
wyroku i przekazania sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
ewentualnie uchylenia zaskarżonego wyroku i oddalenia powództwa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty procesowe skargi kasacyjnej koncentrują się na naruszeniu przez Sąd
Apelacyjny, zdaniem skarżącej, art. 381 k.p.c. (w związku z art. 316 § 1 k.p.c.) przez
pominięcie dowodów złożonych w apelacji, to jest w szczególności, jak wywodzi
5
w skardze, wyrysu z mapy ewidencyjnej obrazującej usytuowanie części budynku
nazwanej tarasem, umowy dzierżawy i fotografii tarasu. W związku z tym zwrócić
należy uwagę, że zgodnie z treścią tego przepisu strona, która powołuje
w postępowaniu apelacyjnym nowe fakty lub dowody powinna wykazać, że nie mogła
ich powołać w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji lub że potrzeba
powołania się na nie wynikła później. Strona powinna zatem przynajmniej
uprawdopodobnić wystąpienie okoliczności, o których mowa w art. 381 k.p.c. Skarżąca
tego nie uczyniła. Powołanie dowodów dopiero w drugiej instancji dlatego, że strona
spodziewała się korzystnej dla siebie oceny dowodów zgłoszonych w pierwszej
instancji, bądź przypuszczała, że do wykazania spornej okoliczności wystarczą
dowody przedstawione przed sądem pierwszej instancji, nie uzasadnia zarzutu obrazy
art. 381 k.p.c. Chybiony jest też zarzut naruszenia art. 385 i art. 386 § 1 k.p.c.,
ponieważ, jak twierdzi skarżąca, zamiast oddalenia apelacji, zaskarżony wyrok
powinien być zmieniony i powództwo oddalone. Skorzystanie przez sąd z art. 385 k.p.c.
albo z art. 386 § 1-4 k.p.c. przy wydawaniu orzeczenia jest konsekwencją czynności
podjętych na wcześniejszych etapach postępowania, nie zaś przyczyną zarzucanej
wadliwości rozstrzygnięcia, nie może być zatem postrzegane jako uchybienie
przepisom prawa procesowego, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Taka
konstrukcja zarzutu kasacyjnego, jak uczyniła to skarżąca, nie wypełnia podstawy
kasacyjnej ujętej w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. Jeżeli przy tym inne zarzuty skargi
kasacyjnej są nietrafne, a tak jest w okolicznościach sprawy stwierdzić należy, że
okoliczność ta czyni zarzuty naruszenia wskazanych przepisów nadto
bezprzedmiotowymi.
Odnosząc się do zarzutu art. 1714
ust. 11
u.s.m. – brak tytułu prawnego
Spółdzielni do gruntu, na którym wzniesiono budynek, w postaci prawa własności lub
użytkowania wieczystego jest niewątpliwie negatywną przesłanką uwzględnienia
wniosku o przekształcenie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu
w prawo własności lokalu. Stan taki prowadzi też do oddalenia powództwa.
Jednak zarzut naruszenia li tylko tego przepisu nie jest wystarczający dla
wyczerpania podstawy naruszenia prawa materialnego, skoro istnienie tytułu
prawnego do gruntu lub brak takiego tytułu to fakt, a skarżąca nie wskazuje,
jakie przepisy prawa materialnego Sąd Apelacyjny naruszył, przez błędną
6
wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie, kwalifikując istniejącą na gruncie
sytuację jako rodzącą skutki prawnorzeczowe. Wadliwość konstrukcji zarzutu
z podstawy z art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c., biorąc pod uwagę, że Sąd Najwyższy jest
związany jest podstawami skargi kasacyjnej (art. 39813
§ 1 k.p.c.), była
wystarczająca do oddalenia skargi kasacyjnej.
Można jednak zauważyć, że stanowisko skarżącej, iż sytuacja prawna
gruntu, na którym wzniesiono budynek, wyłącza ustanowienie odrębnej własności
lokalu, nie jest trafne. Pojęcie budynku nie jest zdefiniowane w przepisach kodeksu
cywilnego. Zawiera ją art. 3 pkt 2 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - prawo budowlane
(jedn. tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 1409 ze zm.), jednakże, jak podkreśla się
w orzecznictwie, czyni to tylko na potrzeby tej ustawy, w związku z czym należy
przyjąć, że w stosunkach cywilnoprawnych definicja ta ma znaczenie pomocnicze.
W związku z powyższym w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się,
że budynkiem jest obiekt budowlany trwale związany z gruntem, stanowiący część
składową nieruchomości gruntowej (art. 48 k.c.) albo odrębny od gruntu przedmiot
własności (art. 235 § 1 k.c.), wydzielony z przestrzeni za pomocą przegród
budowlanych i mający fundamenty oraz dach, a więc obiekt o wyraźnie zamkniętej
bryle, z tym że spełnienie cechy odrębności może zostać zrealizowane także przez
ustanowienie potrzebnych służebności (zob. uchwała pełnego składu Izby Cywilnej
Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 1969 r., III CZP 12/69, OSNCP 1970, nr 3,
poz. 39, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2007 r., III CZP 136/06,
OSNC 2007, nr 11, poz. 163, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 grudnia 2004 r.,
II CK 262/04, niepubl. oraz postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 13 maja
1966 r., III CR 103/66, OSPiKA 1967, nr 5, poz. 110, i z dnia 26 stycznia 2006 r.,
II CK 365/05, niepubl.). Dopuszczalność istnienia nieruchomości budynkowej
zakłada zatem nie tylko prawną odrębność budynku, ale i wskazuje na jego
odrębność fizyczną. Część budynku, która nie ma cech fizycznych tak rozumianej
odrębności, nie jest budynkiem, lecz jest jedynie strukturą budowlaną. Grunt pod
taką strukturą budowlaną nie może być oddany w użytkowanie wieczyste,
ponieważ nie powstanie nieruchomość budynkowa, a struktura taka pozostaje
częścią składową gruntu, dzieląc jego los prawny (por. uchwała Sądu
7
Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2005 r., III CZP 9/05, OSNC 2006, nr 3, poz. 44,
oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2013 r., I CSK 282/12, niepubl.).
Odnosząc powyższe do okoliczności faktycznych sprawy, wynikających ze
skutecznie przez skarżącą niepodważonych ustaleń Sądów, stwierdzić należy,
że na działce nr 85/2 istnieje budynek w rozumieniu wyżej wskazanym. Ta część
stanowi bowiem zamkniętą w sobie, funkcjonalną całość, a ewentualna potrzeba
korzystania przez mieszkańców budynku z dojścia do klatki schodowej może
zostać zaspokojona przez ustanowienie odpowiedniej służebności.
W przestrzeń działki nr 85/1 (obecnie nr 85/4) wchodzi taras o powierzchni
15 m2
wraz z garażami pod nim. Nie było rzeczą Sądu w sprawie niniejszej
przesądzanie charakteru tej części, to jest, czy taka część może być poczytana za
budynek, czy też będzie poczytana za wspomnianą strukturę budowlaną.
Kwalifikacja ta byłaby istotna z punktu widzenia dopuszczalności ustanowienia
użytkowania wieczystego na tej części działki (a więc i powstania nieruchomości
budynkowej), irrelewantna natomiast pozostaje dla rozstrzygnięcia sprawy.
Aktualny stan prawny wskazuje, że część ta jest częścią składową gruntu
stanowiącego własność miasta W. Działka zaś nr 85/2 została oddana
poprzednikowi prawnemu pozwanej w użytkowanie wieczyste, stąd też na rzecz
użytkownika wieczystego powstało prawo własności budynku, bo taki na tej działce
znajduje się.
W świetle powyższego, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. orzekł
jak w sentencji.
eb