Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 845/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 października 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSN Grzegorz Misiurek
w sprawie z powództwa Banku […] Spółki Akcyjnej
z siedzibą w W.
przeciwko B. J.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 15 października 2015 r.,
skargi kasacyjnej pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 4 lipca 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy utrzymał w mocy nakaz zapłaty wydany przeciwko B. J. w
sprawie z powództwa Banku […] S.A. Rozstrzygnięcie to zapadło na podstawie
następujących ustaleń faktycznych.
W dniu 14 czerwca 1999 r. między powodowym Bankiem i R. J. została
zawarta umowa pożyczki w ramach tzw. eurokonta pożyczkobiorcy.
Dłużnik wystawił weksel in blanco i upoważnił Bank do wypełnienia go kwotą
odpowiadającą zadłużeniu pożyczkowemu oraz z odsetkami, prowizją i innymi
należnościami Banku w razie niedotrzymania terminu spłaty całości lub części
pożyczki. Pozwana złożyła swój podpis jako poręczyciel wekslowy za
zobowiązanie wystawcy - małżonka. Przeciwko dłużnikowi toczyła się egzekucja,
która okazała się bezskuteczna i postępowanie egzekucyjne zostało umorzone.
W dniu 5 sierpnia 2010 r. Bank uzupełnił weksel na kwotę 96.100,33 zł
i pismem z dnia 5 sierpnia 2010 r. zawiadomił oboje dłużników wekslowych,
że w związku z niewywiązaniem się przez wystawcę z umowy pożyczki wypełnił
weksel zgodnie z deklaracją wekslową na wspomnianą kwotę z terminem płatności
do dnia 18 sierpnia 2010 r. i następnie wezwał tych dłużników do zapłaty sumy
wekslowej. Pozwana otrzymała pismo z dnia 5 sierpnia 2010 r. w dniu 12 sierpnia
2010 r. Dłużnicy wekslowi nie zapłacili sumy wekslowej.
Pismem z dnia 14 września 2012 r. Bank poinformował pozwaną
o aktualnym stanie zadłużenia (139.945,45 zł) i wezwał ją do jego uregulowania
w terminie 7 dni. Należność ta nie została zapłacona przez pozwaną.
W ocenie Sądu, nietrafny okazał się zarzut nieważności weksla. Określenie
remitenta na wekslu było prawidłowe. Nazwa remitenta (powoda), wpisana na
wekslu w formie skróconej, dostatecznie go indywidualizuje i nie była
kwestionowana wcześniej przez pozwaną w okresie skierowania sprawy na drogę
sądową. W treści weksla została ujawniona właściwa suma wekslowa. Rozważając
zarzut przedawnienia roszczenia, Sąd Okręgowy wyjaśnił, że w rozpoznawanej
sprawie termin płatności weksla został określony na dzień 18 sierpnia 2010 r.
i dlatego trzyletni termin przedawnienia roszczenia wekslowego powinien być
3
liczony od dnia 19 sierpnia 2010 r. Skoro pozew złożono w dniu 7 marca 2011 r. nie
nastąpiło jeszcze przedawnienie tego roszczenia (art. 70 prawa wekslowego).
Nie doszło także do przedawnienia roszczenia ze stosunku podstawowego,
tj. z umowy pożyczki. Bieg tego roszczenia został przerwany wnioskiem powoda
o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu, wydanemu
przeciwko wystawcy weksla (klauzulę nadano w dniu 14 lutego 2003 r.), egzekucja
przeciw dłużnikowi była prowadzona jeszcze w 2013 r., a jej wszczęcie także
doprowadziło do przerwania biegu terminu przedawnienia roszczenia ze stosunku
podstawowego (art. 123 § 1 k.c.). Po przerwaniu przedawnienia biegnie ono
na nowo (art. 124 § 1 k.c.). Zachowano zatem termin przedawnienia roszczenia ze
stosunku podstawowego (art. 118 k.c.). Istniały zatem podstawy do zasądzenia
należności wekslowej od pozwanej, ponieważ podniesiony przez nią zarzut
przedawnienia okazał się nieuzasadniony.
Apelacja pozwanej została oddalona. Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko
Sądu pierwszej instancji o właściwym oznaczeniu powoda (remitenta) na wekslu.
Skrót firmy powodowego Banku ujawniony został we właściwym rejestrze
i posłużono się nim także na wekslu. Pozwana nie wykazała, że odpowiadała
wekslowo w innym (mniejszym zakresie) niż wynikało to z treści uzupełnionego
weksla. Wystawca (pożyczkobiorca) nie kwestionował wysokości zobowiązania
i nie uczyniła tego także pozwana (jako poręczyciel) po wypełnieniu weksla, a przed
wniesieniem sprawy do sądu.
Sąd Apelacyjny szerzej rozważał kwestię przedawnienia roszczenia
wekslowego powoda wobec pozwanej. Ustalił, że w zarzutach od nakazu zapłaty
pozwana nie zgłosiła zarzutu przedawnienia roszczenia wekslowego, sformułowano
natomiast zarzut uzupełnienia niezgodnie z deklaracją wekslową, tj. uzupełnienia
weksla po przedawnieniu się roszczenia wynikającego ze stosunku podstawowego.
Według Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy ustosunkował się do tak określonego
zarzutu nieprawidłowo, przyjmując, że bieg terminu przedawnienia roszczenia
ze stosunku podstawowego wobec pozwanej został przerwany w wyniku
podejmowania czynności zmierzających do zaspokojenia roszczenia wobec
wystawcy weksla (pożyczkobiorcy). Wskazując na konieczność odróżnienia
przedawnienia roszczenia wekslowego i roszczenia ze stosunku podstawowego,
4
Sąd Apelacyjny wyjaśnił także, że pozwana objęła poręczeniem
wekslowym zobowiązanie pożyczkowe jako osoba fizyczna, nieprowadząca
działalności gospodarczej, co wynika z deklaracji wekslowej i treści weksla.
Termin przedawnienia roszczenia ze stosunku podstawowego wynosi dziesięć
lat (art. 118 k.c.). i jest niezależny od terminu wynikającego z prawnego
stosunku łączącego Bank i kredytobiorcę. W sprawie także w tym stosunku ma
zastosowanie dziesięcioletni termin przedawnienia, gdyż kredytu udzielono osobie
fizycznej. Roszczenie strony powodowej ze stosunku podstawowego stało się
wymagalne wobec pozwanej od dnia wymagalności roszczenia wobec
kredytobiorcy, tj. najpóźniej od dnia 1 grudnia 2002 r. (daty wystawienia b.t.e.),
nie wcześniej niż od dnia 1 grudnia 2002 r. (daty sporządzenia ostatniego aneksu
do umowy pożyczki). W tej sytuacji roszczenie ze stosunku podstawowego wobec
pozwanej ulegało przedawnieniu najwcześniej w dniu 14 sierpnia 2012 r.,
a najpóźniej w dniu 1 grudnia 2012 r. Skoro weksel został wypełniony w dniu
5 sierpnia 2010 r., zarzut przedawnienia ze stosunku podstawowego jest
nieuzasadniony
W skardze kasacyjnej pozwanej podnoszono jedynie zarzut naruszenia art.
118 k.c. Zdaniem skarżącej, roszczenia Banku ze stosunku podstawowego wobec
pozwanej jako poręczyciela wekslowego (osoby fizycznej) przedawniło się
z upływem lat trzech, a nie lat dziesięciu. Skarżąca wnosiła o uchylenie
zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości, ewentualnie - o takie
uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Apelacyjny wyraźnie zaznaczył, że rozważał zarzut przedawnienia
roszczenia wynikającego ze „stosunku podstawowego”; wyjaśnił też, że termin
przedawnienia tego roszczenia „jest niezależny od terminu przedawnienia
wynikającego z relacji Bank i kredytobiorca” (s. 4 uzasadnienia zaskarżonego
wyroku). Wywód prawny Sądu drugiej instancji świadczy o tym, że Sąd
oddziela oba stosunki podstawowe (Banku z poręczycielem i Banku
z pożyczkobiorcą) i ostatecznie przyjmuje - zgodnie z art. 118 k.c. - dziesięcioletni
5
termin przedawnienia wynikającego ze stosunku pożyczki. Dalsze ustalenia Sądu
(dotyczące wymagalności) odnosiły się już na pewno do roszczenia wynikającego
ze stosunku pożyczki. Niezależnie od tego, że Sądy meriti nie dokonywały jednak
ustaleń dotyczących istnienia stosunku osobistego w relacji Bank - poręczyciel
(badały tylko odpowiedzialność wekslową pozwanej jako poręczyciela wekslowego),
należy stwierdzić, iż termin przedawnienia roszczenia ze stosunku pożyczki wynosił
trzy lata (art. 118 k.c.). Chodzi tu bowiem o roszczenie Banku związane
z prowadzeniem działalności gospodarczej w rozumieniu art. 118 k.c. Podstawowe
znaczenie ma bowiem status prawny powoda - remitenta i pożyczkodawcy.
Jako przedsiębiorca w rozumieniu art. 431
Bank prowadzi działalność gospodarczą
m.in. w postaci udzielania pożyczek pieniężnych innym podmiotom i nie ma
znaczenia status prawny tych podmiotów (por. np. uzasadnienia wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 10 października 2003 r., II CK 113/02, OSP 2004, nr 11,
poz. 141).
Wystawiony przez wystawcę (pożyczkobiorcę) weksel gwarancyjny służył do
zabezpieczenia roszczenia wynikającego ze stosunku pożyczki (stosunku
podstawowego). Bank pożyczkodawca mógł uzupełnić weksel sumą
odpowiadającą zadłużeniu wynikającemu z tego stosunku. Pozwana jako
poręczyciel wekslowy podpisała deklarację wekslową z dnia 14 lutego 2000 r.,
upoważniającą Bank do uzupełnienia weksla zgodnie z jej treścią. Może obecnie
powoływać się na to, że uzupełnienie weksla nastąpiło niezgodnie z treścią
deklaracji, w tym także na zarzut, iż objęte deklaracją roszczenie Banku uległo
przedawnieniu (art. 118 k.c.) i nie mogło być skutecznie dochodzone na podstawie
weksla gwarancyjnego. Innymi słowy, w rozpoznawanej sprawie poręczyciel
wekslowy mógł powołać się na zarzuty wynikające ze stosunku podstawowego
łączącego wystawcę weksla z remitentem. Nie było zatem potrzeby odwoływania
się do stosunku podstawowego łączącego Bank z poręczycielem wekslowym.
Z ustaleń Sądów meriti wynika, że roszczenie powodowego Banku ze
stosunku podstawowego (kredytowego) stało się wymagalne „najpóźniej od dnia
1 grudnia 2002 r., daty wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego, nie
wcześniej niż w dniu 14 sierpnia 2002 r., daty sporządzenia ostatniego aneksu
do umowy (pożyczki)”. Weksel gwarancyjny został wystawiony przez Bank w dniu
6
5 sierpnia 2010 r., natomiast powództwo na podstawie tego weksla wytoczono
w marcu 2011 r. Inaczej niż Sąd Okręgowy, Sąd Apelacyjny przyjął - jak się
okazało niewłaściwie - dziesięcioletni okres przedawnienia roszczenia
wynikającego ze stosunku podstawowego, co uzasadniało zasadność
dochodzonego roszczenia Banku. Nie zastanawiał się natomiast nad tym, czy
ustalony przez Sądy stan faktyczny uzasadniał przyjęcie ewentualnego przerwania
biegu przedawnienia roszczenia. Sąd Okręgowy ustalił, że roszczenie ze stosunku
podstawowego nie uległo przedawnieniu, bowiem doszło do jego przerwania
w wyniku złożenia wniosku o nadanie klauzuli wykonalności bankowego tytułowi
egzekucyjnemu (klauzulę tę nadano w dniu 14 lutego 2003 r., a więc przed
wystawieniem weksla). Z ustaleń tych ponadto wynika i to, że przeciwko
pożyczkobiorcy była prowadzona egzekucja jeszcze w 2013 r. i jej wszczęcie
również mogło doprowadzić do przerwania biegu przedawnienia (s. 8 uzasadnienia
zaskarżonego wyroku).
Należy zatem podzielić zarzut pozwanej naruszenia art. 118 k.c. Przyjmując
nietrafnie dłuższy termin przedawnienia roszczenia, Sąd Apelacyjny nie wziął
jednak pod uwagę ustalonych przez Sąd Okręgowy zdarzeń prawnych, które mogły
mieć wpływ na bieg trzyletniego terminu przedawnienia wynikającego z tego
przepisu.
Należało zatem uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę Sądowi drugiej
instancji do ponownego rozpoznani (art. 39815
k.p.c.).
(eb)