Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III PK 13/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 października 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Maciej Pacuda (przewodniczący)
SSN Dawid Miąsik
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa E. S.
przeciwko V. Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością Spółce Komandytowo -
Akcyjnej w K.
o odszkodowanie, wynagrodzenie, odprawę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 27 października 2015 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w S.
z dnia 27 czerwca 2014 r.,
1. oddala skargę kasacyjną;
2. zasądza od powódki na rzecz strony pozwanej kwotę 900
(dziewięćset) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w S. wyrokiem z dnia 27 czerwca 2014 r. oddalił apelację
powódki od wyroku Sądu Rejonowego w S. z dnia 12 września 2013 r., którym
oddalono powództwo E. S. skierowane przeciw „V.” Spółce z o.o. spółce
komandytowo – akcyjnej w K. o ustalenie, że rozwiązanie umowy o pracę nastąpiło
wyłącznie z przyczyn dotyczących pozwanej (tj. z uwagi na likwidację stanowiska
powódki) oraz o zasądzenie od strony pozwanej następujących kwot z ustawowymi
odsetkami: 577,16 zł tytułem zaległego wynagrodzenia za okres od 1 września
2011 r. do 6 września 2011 r., 11.542,84 zł tytułem wynagrodzenia za okres
wypowiedzenia, 6.060 zł tytułem odprawy pieniężnej i 9.090 zł tytułem
odszkodowania za nieuzasadnione rozwiązanie z powódką umowy o pracę bez
wypowiedzenia.
W sprawie ustalono, że powódka jest magistrem socjologii w zakresie
specjalności doradztwo psychologiczne. Przed podjęciem zatrudnienia u strony
pozwanej pracowała jako sprzedawca w sklepie „C.” (ok. 1,5 roku), pokojówka w
hotelu „R.” (3 lata), w Anglii jako au pair i w biurze u rodziców dzieci, którymi się
zajmowała oraz 3 miesiące w hotelu „F.” jako recepcjonistka, a później – kierownik
recepcji. Od 20 października 2006 r. powódka została zatrudniona u strony
pozwanej, pracując od 25 czerwca 2007 r. na stanowisku doradca klienta –
kierownik sklepu. Do obowiązków powódki na tym stanowisku należało kierowanie
salonem meblowym, sprzedaż asortymentu, sporządzanie raportów dotyczących
sprzedaży, zajmowanie się magazynem, przyjmowanie i wydawanie towaru,
reklamacje, domawianie dodatków, współpraca z grupą monterską i samochodową,
rozliczenia, montowanie mebli w salonie, sprzątanie salonu, układanie grafików.
Przysługiwało jej wynagrodzenie miesięczne brutto w kwocie 3.030 zł oraz premie.
W okresie od 1 czerwca 2010 r. do 31 sierpnia 2011 r. powódka przebywała na
urlopie wychowawczym. W okresie nieobecności powódki pozwana zlikwidowała
swój oddział – sklep w S. Pismem z dnia 22 lipca 2011 r. powódka zadeklarowała
swój powrót do pracy z dniem 1 września 2011 r. Złożyła jednocześnie wniosek o
obniżenie etatu do wymiaru 39/40 na okres 12 miesięcy. Pismem z dnia 29 sierpnia
2011 r. pracodawca poinformował powódkę, że z dniem 1 września 2011 r.
dopuszcza ją do pracy na stanowisku równorzędnym z uprzednio zajmowanym, tj.
3
kierownika ds. badań rynkowych z zachowaniem dotychczasowego wynagrodzenia
w kwocie 3.030 zł brutto. Jednocześnie powódka otrzymała skierowanie na badania
lekarskie celem stwierdzenia jej zdolności do pracy na tym stanowisku. Powódka
nie udała się na badania lekarskie i nie stawiła się do pracy w dniu 1 września 2011
r. Pismem z dnia 5 września 2011 r. strona pozwana rozwiązała z powódką umowę
o pracę na podstawie art. 52 § 1 k.p. z uwagi na ciężkie naruszenie podstawowych
obowiązków pracowniczych, polegające na odmowie wykonywania pracy oraz
niepodjęcie pracy na zaproponowanym stanowisku po powrocie z urlopu
wychowawczego.
Sąd Okręgowy zaaprobował stanowisko Sądu Rejonowego, że
zaproponowane powódce stanowisko pracy odpowiadało jej kwalifikacjom,
wskazując że do takiego wniosku uprawniało porównanie wykształcenia i
dotychczasowego doświadczenia zawodowego powódki ze specyfiką pracy na
wskazanym przez pracodawcę stanowisku. Do wykonywania zleconych zadań
konieczne było bowiem wykształcenie socjologiczne albo odpowiednie
przeszkolenie. Zadania te nie leżały poniżej kwalifikacji zawodowych powódki,
bowiem posiada odpowiednie wykształcenie na wystarczające obeznanie się na
rynku meblarskim, a dotychczasowe zatrudnienie, w tym podejmowanie lekkich
prac fizycznych, wskazuje, że jej doświadczenie zawodowe nie jest wysoce
wyspecjalizowane. Zdaniem Sądu odwoławczego, zasadnie Sąd pierwszej instancji
przyjął również, że wynagrodzenie zaproponowane powódce po powrocie z urlopu
wychowawczego odpowiadało wynagrodzeniu na stanowisku, które uprzednio
zajmowała. Tym samym nie zaistniały żadne okoliczności, które uprawniałyby
powódkę do odmowy podjęcia zatrudnienia na zaproponowanym jej stanowisku.
Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z jej winy było więc uzasadnione i
zgodne z prawem.
Powódka wywiodła skargę kasacyjną od wyroku Sądu Okręgowego,
zarzucając naruszenie:
1. art. 52 § 1 pkt 1 k.p., przez jego zastosowanie będące konsekwencją
błędnego przyjęcia przez Sąd, że rozwiązanie z powódką umowy o pracę nie
nastąpiło wyłącznie z przyczyn dotyczących pozwanej, tj. z powodu likwidacji
stanowiska pracy powódki, a wskazana przez pozwaną przyczyna rozwiązania
4
stosunku pracy jest przyczyną fikcyjną, mającą na celu uniknięcie wypłaty powódce
należnych świadczeń, a takie postępowanie pozwanej stanowiło obejście przepisów
prawa pracy, było sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i ze społeczno –
gospodarczym przeznaczeniem prawa do pracy, a ponadto, przez błędne przyjęcie,
że powódka nie podjęła pracy, w sytuacji, gdy w dniu 1 września 2011 r.
skontaktowała się z bezpośrednim przełożonym, a więc podjęła w tym dniu pracę i
pozostawała do dyspozycji przełożonego, nadto nieustalenie, czy ewentualne
naruszenie obowiązków należy zakwalifikować jako ciężkie;
2. art. 1864
k.p. i art. 1868
k.p., przez ich błędne zastosowanie, będące
konsekwencją błędnego przyjęcia, że stanowisko wskazane powódce odpowiadało
jej kwalifikacjom zawodowym i że wynagrodzenie zaproponowane powódce jest
wynagrodzeniem nie niższym od wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w
dniu podjęcia pracy na stanowisku zajmowanym przed urlopem, w sytuacji, gdy
powódce zaproponowano wynagrodzenie niższe nie tylko od wynagrodzenia osób
zajmujących stanowisko tożsame do stanowiska powódki w okresie przed urlopem,
ale i niższe od tego, które przysługiwało powódce przed skorzystaniem z urlopu
wychowawczego;
3. art. 22 § 1 k.p., art. 80 k.p. w związku z art. 81 § 1 k.p., przez ich
niezastosowanie, będące konsekwencją błędnego przyjęcia, że rozwiązanie
stosunku pracy nie nastąpiło wyłącznie z przyczyn dotyczących pozwanej, tj. z
powodu likwidacji stanowiska pracy powódki;
4. art. 10 ust. 1 w związku z art. 8 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 13 marca
2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy
z przyczyn niedotyczących pracowników, przez ich niezastosowanie, będące
konsekwencją błędnego przyjęcia, że rozwiązanie stosunku pracy nie nastąpiło
wyłącznie z przyczyn dotyczących pozwanej, tj. z powodu likwidacji stanowiska
pracy powódki.
Opierając skargę na takich podstawach, powódka wniosła o uchylenie
wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego
rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania, ewentualnie o uchylenie
tego wyroku i rozstrzygnięcie co do istoty sprawy przez uwzględnienie powództwa i
o zasądzenie od pozwanej kosztów postępowania.
5
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest nieuzasadniona.
Zgodnie z art. 1868
§ 1 k.p., pracodawca nie może wypowiedzieć ani
rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika
uprawnionego do urlopu wychowawczego wniosku o obniżenie wymiaru czasu
pracy do dnia powrotu do nieobniżonego wymiaru czasu pracy, nie dłużej jednak
niż przez łączny okres 12 miesięcy. Rozwiązanie przez pracodawcę umowy w tym
czasie jest jednak dopuszczalne w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji
pracodawcy, a także gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o
pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika. Rozwiązanie umowy o pracę bez
wypowiedzenia z winy pracownika może zaś nastąpić, między innymi, w sytuacji
ciężkiego naruszenia przez tego pracownika jego podstawowych obowiązków
(art. 52 § 1 pkt 1 k.p.). Zgodnie z jednolitym stanowiskiem judykatury, określenie
„ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków” należy rozumieć jako bezprawne
(sprzeczne z obowiązującymi przepisami bądź zasadami współżycia społecznego)
działania lub zaniechania pracownika z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa,
polegające na niedopełnieniu podstawowych obowiązków objętych treścią stosunku
pracy.
Stosownie do art. 1864
k.p., pracodawca dopuszcza pracownika po
zakończeniu urlopu wychowawczego do pracy na dotychczasowym stanowisku, a
jeżeli nie jest to możliwe, na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed
rozpoczęciem urlopu lub na innym stanowisku odpowiadającym jego kwalifikacjom
zawodowym, za wynagrodzeniem nie niższym od wynagrodzenia za pracę
przysługującego pracownikowi w dniu podjęcia pracy na stanowisku zajmowanym
przed tym urlopem. Z takiego unormowania wynika bezwzględny obowiązek
pracodawcy dopuszczenia pracownicy po urlopie wychowawczym przede
wszystkim na stanowisku dotychczasowym, a jeżeli takim nie dysponuje, to na
stanowisku równorzędnym lub odpowiadającym jej kwalifikacjom. W sytuacji, kiedy
istnieje możliwość zatrudnienia pracownicy na stanowiskach równorzędnym lub
odpowiadającym kwalifikacjom, nie jest wymagane wypowiedzenie
6
dotychczasowych warunków pracy i płacy. W powołanym przepisie bowiem zawarte
jest - w granicach tam określonych - jednostronne uprawnienie pracodawcy do
zmiany stanowiska zajmowanego przez pracownicę przed urlopem wychowawczym
(por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 30 grudnia 1985 r., III PZP 50/85, OSPiKA
1986 nr 6, poz. 129).
Niepodjęcie przez pracownicę pracy na stanowisku równorzędnym lub
odpowiadającym jej kwalifikacjom, za wynagrodzeniem nie niższym niż
przysługujące w dniu podjęcia pracy na stanowisku zajmowanym przed urlopem,
musi być kwalifikowane jako wypełniające hipotezę art. 52 § 1 pkt 1 k.p., bowiem
obowiązek pracownika świadczenia umówionej pracy ma charakter podstawowy, co
wynika już tylko z tego, że stosunek pracy definiuje się w art. 22 § 1 k.p. jako
zobowiązanie wzajemne, którego treścią jest obowiązek pracownika wykonywania
pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz
obowiązek pracodawcy zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. W ramach
uzgodnionego stosunku pracy pracodawca ma więc obowiązek jego realizowania
przez dopuszczenie pracownika do świadczenia umówionej pracy, a pracownik jest
równocześnie zobowiązany do wykonywania pracy za wynagrodzeniem.
Niepodjęcie pracy jest odstępstwem od reguły wynikającej z art. 22 § 1 k.p.,
zgodnie z którym zobowiązanie pracownika polega na faktycznym wykonywaniu
pracy, co oznacza, że jeżeli pracownik odmawia wykonywania pracy, to działa
wbrew swojemu zobowiązaniu i w tym znaczeniu jego zachowanie jest bezprawne.
Brak jest też podstaw do przyjęcia, że pracownik, który po powrocie z urlopu
wychowawczego nie podejmuje pracy, choć zaproponowane mu przez pracodawcę
stanowisko odpowiada obowiązującym przepisom, nie działa z winy umyślnej, bądź
choćby na skutek rażącego niedbalstwa.
Z ustaleń faktycznych poczynionych w niniejszej sprawie wynika, że strona
pozwana w dniu 1 września 2011 r. dopuściła powódkę do pracy na stanowisku
kierownika ds. badań rynkowych. W rozmowie telefonicznej ze swoim przełożonym
powódka odmówiła wykonania badań lekarskich niezbędnych do podjęcia tej pracy,
argumentując że jest to stanowisko odmienne od dotychczas zajmowanego, do
wykonywania którego nie posiada odpowiednich kompetencji. W konsekwencji
pracy tej nie podjęła. To, czy odmowę wykonywania przez powódkę pracy należało
7
uznać za ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych, zależało od stwierdzenia,
czy zaproponowane powódce po powrocie z urlopu wychowawczego stanowisko
odpowiadało wymogom z art. 1864
k.p., czyli czy było ono równorzędne z
poprzednio zajmowanym, bądź odpowiadało jej kwalifikacjom oraz czy oferowane
jej za tę pracę wynagrodzenie nie było niższe niż przysługujące w dniu podjęcia
pracy na stanowisku zajmowanym przed urlopem. Sąd drugiej instancji przyjął, że
stanowisko proponowane powódce po powrocie z urlopu wychowawczego
odpowiadało jej kwalifikacjom, z czym należy się zgodzić. Pracą odpowiednią do
kwalifikacji pracownika jest bowiem praca, która ich nie przekracza, ale też przy
której te kwalifikacje znajdą zastosowanie, choć niekoniecznie w pełnym zakresie
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 lutego 1998 r., I PKN 515/97, OSNAPiUS
1999 nr 2, poz. 46). Powódka jest z wykształcenia socjologiem, a z uwagi na
zatrudnienie u strony pozwanej, ma odpowiednie rozeznanie w rynku meblarskim.
Stąd też praca związana z prowadzeniem badań tego rynku meblarskiego była
taką, która z pewnością nie przekraczała kwalifikacji powódki i przy której jej
kwalifikacje mogły być wykorzystane. Nie można bowiem zgodzić się z
twierdzeniami powódki, że prowadzenie badań rynkowych nie wymaga żadnych
kwalifikacji. Wręcz przeciwnie, dla prawidłowego wypełniania związanych z tym
zadań konieczne jest, co trafnie odnotował Sąd odwoławczy, przynajmniej
specjalne przeszkolenie. Pojęcie „pracy odpowiadającej kwalifikacjom” odnosić przy
tym trzeba nie do wykształcenia powódki, lecz do rodzaju pracy wykonywanej przez
nią przed urlopem wychowawczym. Do zajmowania stanowisko doradcy klienta –
kierownika sklepu z pewnością nie jest konieczne wyższe wykształcenie
socjologiczne, podobnie jak do pracy związanej z badaniami rynku meblarskiego,
którą powierzyła powódce strona pozwana, choć z pewnością przy tym zatrudnieniu
mogłoby być to wykształcenie wykorzystane. Wbrew twierdzeniom powódki również
proponowane jej za tę pracę wynagrodzenie nie było niższe od tego, które mogłaby
osiągnąć w dniu podjęcia pracy na poprzednio zajmowanym stanowisku, gdyby nie
zostało zlikwidowane. Z przedłożonego przez stronę pozwaną zestawienia
wynagrodzeń przysługujących kierownikom salonów w innych miastach na dzień 31
sierpnia 2011 r. wynika bowiem, że mieści się ono w średniej wysokości
wynagrodzeń tych osób, a nie ma żadnych przesłanek do stwierdzenia, że
8
powódka powinna otrzymać takie wynagrodzenie, jak najwyżej uposażony
kierownik salonu. Zgodzić się też trzeba z Sądem Okręgowym, że pracodawca nie
pozbawił skarżącej po powrocie z urlopu wychowawczego premii uznaniowej, skoro
w dacie dopuszczenia jej do pracy obowiązywał regulamin wynagradzania,
przewidujący w § 5 ust. 1 możliwość uzyskania takiej premii. W takiej sytuacji,
okoliczność, że w piśmie dopuszczającym powódkę do pracy nie wspomniano nic o
premii uznaniowej nie oznacza, że powódka utraciła możliwość jej uzyskania, co
miałoby świadczyć o tym, że zaproponowano jej warunki płacowe gorsze niż
gwarantowane przed urlopem wychowawczym.
Biorąc to pod uwagę, uznać należało, że strona pozwana prawidłowo
wywiązała się ze swoich obowiązków, o których mowa w art. 1864
k.p.,
dopuszczając powódkę po powrocie z urlopu wychowawczego do pracy
odpowiadającej jej kwalifikacjom i za wynagrodzeniem nie niższym niż
przysługujące w dniu podjęcia pracy na stanowisku zajmowanym przed urlopem.
Powódka nie miała zatem podstaw do odmowy podjęcia tej pracy, wobec czego nie
świadcząc jej, ciężko naruszyła swój podstawowy obowiązek pracowniczy,
polegający na konieczności wykonywania powierzonej pracy. W tym stanie rzeczy
rozwiązanie z nią umowy o pracę bez wypowiedzenia z jej winy nie naruszało art.
52 § 1 pkt 1 k.p., jak prawidłowo stwierdził Sąd drugiej instancji.
Zarzuty skargi kasacyjnej okazały się zatem nieusprawiedliwione, wobec
czego Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39814
k.p.c. i art. 39821
w związku
z art. 108 § 1 k.p.c.).
kc