Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 256/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 grudnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Świecki (przewodniczący)
SSN Michał Laskowski (sprawozdawca)
SSN Roman Sądej
Protokolant Jolanta Grabowska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Krzysztofa Parchimowicza
w sprawie D. N.
oskarżonego z art. 178a § 4 k.k.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 2 grudnia 2015 r.,
kasacji, wniesionej przez prokuratora na niekorzyść oskarżonego
od wyroku Sądu Okręgowego w K.
z dnia 16 kwietnia 2015 r.
zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w B.
z dnia 22 grudnia 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania w postępowaniu
odwoławczym.
UZASADNIENIE
2
Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 22 grudnia 2014 r., uznał D. N. za winnego
tego, że „w dniu 20 października 2014 r. w miejscowości Z. kierował samochodem
osobowym znajdując się w stanie nietrzeźwości na poziomie 0,88 mg/l alkoholu w
wydychanym powietrzu oraz nie stosując się do orzeczonego w stosunku do niego
prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w B. z dnia 25 lutego 2014 r. wydanym
w sprawie prowadzonej pod sygnaturą akt X K …/13 zakazu prowadzenia
wszelkich pojazdów mechanicznych na okres dwóch lat,” to jest za winnego
występku z art. 178a § 4 k.k. i za występek ten wymierzył mu karę 4 miesięcy
pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawiesił na okres 3 lat próby.
Na podstawie art. 41 § 1 k.k. w zw. z art. 33 § 1 i 3 k.k. Sąd wymierzył ponadto D.
N. karę grzywny w wysokości 40 stawek dziennych, ustalając wysokość jednej
stawki na kwotę 20 złotych. Sąd orzekł także na podstawie art. 42 § 2 k.k. i art. 43 §
1 k.k. środek karny zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych na okres 3 lat.
Wyrok ten zaskarżony został apelacjami obrońcy oskarżonego i prokuratora.
Obrońca oskarżonego zaskarżył wyrok Sądu Rejonowego w całości i zarzucił
mu naruszenie prawa materialnego, to jest art. 178a § 4 k.k. przez niewłaściwe
zastosowanie polegające na przyjęciu, że oskarżony dopuścił się przestępstwa z
art. 178a § 4 k.k. w sytuacji, gdy z treści sentencji wyroku Sądu pierwszej instancji
wynika, że Sąd nie przypisał oskarżonemu znamienia kierowania pojazdem „w
ruchu lądowym”, które to znamię stanowi niezbędny element przypisanego
oskarżonemu przestępstwa. W apelacji obrońcy D. N. sformułowano także zarzut
obrazy przepisów postępowania, to jest art. 7 k.p.k. i art. 410 k.p.k.
Obrońca D. N. wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uniewinnienie
oskarżonego od zarzucanego mu przestępstwa.
Prokurator zaskarżył wyrok na niekorzyść oskarżonego w części dotyczącej
orzeczenia o karze i zarzucił rażącą niewspółmierność orzeczonej wobec D. N. kary
pozbawienia wolności oraz orzeczenie zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów
mechanicznych na zbyt krótki okres.
Prokurator wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez orzeczenie kary 6
miesięcy pozbawienia wolności i zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów
mechanicznych na 4 lata.
3
Po rozpoznaniu obu apelacji Sąd Okręgowy w K., wyrokiem z dnia 16
kwietnia 2015 r., zmienił zaskarżony wyrok i uniewinnił D. N. od popełnienia
zarzucanego mu czynu.
Prokurator Okręgowy wniósł od tego wyroku kasację na niekorzyść D. N. W
kasacji zarzucono wyrokowi rażące i mające istotny wpływ na jego treść naruszenie
prawa procesowego, tj. art. 433 § 1 i 2 k.p.k., art. 434 § 1 k.p.k. i art. 437 § 2 k.p.k.
w zw. z art. 440 k.p.k., a w konsekwencji także prawa materialnego tj. art. 178a § 4
k.k., na skutek niedokonania wszechstronnej kontroli odwoławczej zaskarżonego
wyroku Sądu pierwszej instancji, niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych
zarzutów w apelacji prokuratora wniesionej na niekorzyść oskarżonego,
nierozpoznania wszelkich sformułowanych zarzutów jak również wyrażenia
błędnego poglądu, iż brak w opisie przypisanego czynu ustawowego znamienia
odnoszącego się do prowadzenia w stanie nietrzeźwości samochodu osobowego
stwierdzenia „w ruchu lądowym” stanowi obrazę prawa materialnego, skutkującą
koniecznością uniewinnienia oskarżonego w drugiej instancji, mimo że uchybienie
to świadczące o naruszeniu prawa procesowego, tj. art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k. mogło
zostać konwalidowane przez uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania w oparciu o art. 440 k.p.k., zaś zebrane w sprawie dowody
i poczynione na ich podstawie ustalenia jednoznacznie przemawiały za
popełnieniem przez oskarżonego przestępstwa polegającego na kierowaniu w
stanie nietrzeźwości pojazdem mechanicznym w ruchu lądowym wbrew
orzeczonemu wyrokiem sądowym zakazowi prowadzenia wszelkich pojazdów
mechanicznych, w efekcie czego wyrok ten jest rażąco niesprawiedliwy z punktu
widzenia interesu publicznego.
Prokurator Okręgowy wniósł o uchylenie zaskarżonego kasacją wyroku Sądu
Okręgowego i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania w
postępowaniu odwoławczym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja Prokuratora Okręgowego jest zasadna. Na wstępie podkreślić
należy, że w przedmiotowej sprawie brak podstaw do podważania przyjętych przez
Sąd pierwszej instancji ustaleń faktycznych. Z ustaleń tych wynika, że oskarżony
kierował samochodem w miejscowości Z. drogą publiczną przylegającą do
4
miejscowego cmentarza. Ustalenie to zawarte w uzasadnieniu wyroku Sądu
pierwszej instancji (s. 1 uzasadnienia) znajduje oparcie w ujawnionych w toku
przewodu sądowego dowodach. W tej sytuacji, w sprawie nie było wątpliwości co
do tego, w jakiego rodzaju ruchu uczestniczył samochód kierowany przez
oskarżonego. Wykluczyć można to, że oskarżony poruszał się po drodze
niepublicznej, czy poza strefą ruchu.
Skoro tak, to uwypuklone przez Sąd Okręgowy uchybienie, polegające na
braku w opisie czynu przypisanego D. N. zawartego w wyroku określenia „w ruchu
lądowym” jawi się nie jako obraza prawa materialnego – art. 178a § 4 k.k., Sąd
prawidłowo ustalił bowiem stan faktyczny w sprawie i prawidłowo także dokonał
subsumcji, ale jako obraza prawa procesowego, polegająca na niepełnym opisie
czynu przypisanego, do czego zobowiązywała Sąd treść art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k.
Niewątpliwie bowiem w opisie czynu przypisanego znaleźć się powinny
okoliczności wskazujące na wypełnienie wszystkich znamion ustawowych
przestępstwa z art. 178a § 1 i 4 k.k. Z opisu tego powinno także wynikać, że pojazd
prowadzony przez oskarżonego znajdował się w ruchu lądowym. Ustalenie takie
wskazuje na to, że kierujący pojazdem znajdował się w miejscu, w którym
zobowiązany był do przestrzegania przepisów o ruchu drogowym, a nie np. na
terenie prywatnym, czy w inny sposób wyłączonym z ruchu.
Dokonujący kontroli odwoławczej Sąd Okręgowy, po stwierdzeniu uchybienia
Sądu pierwszej instancji powinien odpowiedzieć sobie na pytanie, czy w realiach tej
konkretnej sprawy istnieje tylko jedno rozwiązanie w postaci zmiany zaskarżonego
wyroku i uniewinnienia oskarżonego. Pytanie to zobowiązany był zaś sobie zadać
ze względu na określone w art. 2 k.p.k. cele postępowania karnego. Jednym z tych
celów jest takie ukształtowanie postępowania karnego, aby sprawca przestępstwa
został pociągnięty do odpowiedzialności.
Przypomnieć wypada, że w przedmiotowej sprawie wniesiono dwa środki
odwoławcze. Jeden na korzyść oskarżonego – apelacja obrońcy i drugi na jego
niekorzyść – apelacja prokuratora. Każdy sąd odwoławczy zobowiązany jest do
zbadania zaskarżonego wyroku w granicach zaskarżenia (w czasie orzekania przez
Sąd Okręgowy „w granicach środka odwoławczego”, przepis art. 433 § 1 k.p.k.
uległ zmianie po 1 lipca 2015 r.) i w zakresie szerszym o tyle, o ile ustawa to
5
przewiduje. Zarówno przed nowelizacją Kodeksu postępowania karnego, która
weszła w życie z dniem 1 lipca 2015 r., jak i po tej dacie wśród przepisów
nakazujących sądowi odwoławczemu wyjście poza granice zaskarżenia i
podniesionych zarzutów znajduje się art. 440 k.p.k. Przepis ten, w sytuacji w której
utrzymanie zaskarżonego wyroku w mocy byłoby rażąco niesprawiedliwe pozwala
na zmianę zaskarżonego wyroku, ale wyłącznie na korzyść oskarżonego, bądź na
uchylenie wyroku. Uchylenie wyroku nie jest przy tym ograniczone kierunkowo i
może nastąpić zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego. Rozpoznanie
apelacji prokuratora wniesionej na niekorzyść oskarżonego powodowało, że w
sprawie nie działał zakaz reformationis in peius, zawarty w art. 434 § 1 k.p.k., a po
uchyleniu wyroku nie obowiązywałby także pośredni zakaz reformationis in peius,
wynikający z art. 443 k.p.k.
Skoro wyrok Sądu Rejonowego zaskarżony został także na niekorzyść D. N.,
Sąd Okręgowy powinien rozważyć uchylenie wyroku na podstawie art. 440 k.p.k. i
przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania w celu
skorygowania zaistniałego uchybienia przez uzupełnienie opisu czynu
przypisanego oskarżonemu. Działanie takie było nie tylko w pełni uprawnione, ale
odpowiadające także rozumieniu sprawiedliwości, czy raczej rażącej
niesprawiedliwości, o której mowa w art. 440 k.p.k. Sąd Najwyższy zajmował już
takie stanowisko w podobnych sprawach, przy czym jedna z nich powinna być
szczególnie znana Sądowi Okręgowemu, dotyczyła bowiem wyroku tego Sądu i
bez mała identycznej sytuacji, w której Sąd Najwyższy uchylając zaskarżony
kasacją wyrok przedstawił argumentację tożsamą z zaprezentowaną powyżej (zob.
wyrok SN z 23 sierpnia 2007 r., IV KK 210/07). Podobna argumentacja znalazła się
także w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 sierpnia 2009 r., sygn.
V KK 157/09 oraz w uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 6
czerwca 2013 r., sygn. IV KK 402/12 (OSNKW z 2013 r., z. 9, poz. 81), którego
obszerna teza dotyczy wprost sytuacji procesowej zaistniałej w sprawie D. N.
Zaniechanie Sądu Okręgowego miało charakter rażący. Wyrok wydany przez
ten Sąd nie spełniał celów określonych w art. 2 k.p.k. i mógł być w odbiorze
zewnętrznym postrzegany jako niesprawiedliwy. Naruszenie przepisów
wskazanych w kasacji, w tym przede wszystkim art. 440 k.p.k. miało oczywisty
6
wpływ na treść wydanego wyroku. W tym stanie rzeczy istniały wszelkie podstawy
do uwzględnienia wniosku kasacji i uchylenia zaskarżonego wyroku. W toku
ponownego rozpoznania sprawy Sąd Okręgowy rozważyć powinien przedstawione
powyżej możliwości, zapoznając się jednocześnie z argumentacją zawartą w
uzasadnieniach wskazanych orzeczeń, a wydając orzeczenie dążyć powinien do
realizacji celów procesu karnego określonych w art. 2 k.p.k.
kc